CENTER FOR IRANIAN STUDIES - کانون پژوهشهای ايران شناختی

در مورد ِ نوشتن «خاطره هايم از روزهای سرنوشت ساز دوران ِ ملّي كردن صنعت نفت و به ويژه نقش ویرانگر حزب توده» -- كه بدان اشاره كرده اند -- بايد بگويم كه چند سال پيش در تهران، در دو گفت و شنود بلند با يك مصاحبه گر چيره دست، در اين باره به تفصيل سخن گفتم كه قرار بود متن آن در يك نشريّه ي فرهنگي چاپ شود؛ امّا متأسّفانه نه تنها چاپ نكردند، بلكه نوارهاي آن را هم (به سهو يا عمد؟!) گم و كور كردند.

posted by Jalil Doostkhah @ 6:52 PM

درباره ي زندگي و كارنامه ي سياسي ي زنده ياد دكتر محمّد مصدّق، نخست وزير ملّي ي ايران و كوشنده ي نستوه در زمينه ي بازپس گيري ي حقّ به تاراج بُرده ي مردم ميهنمان، از بيش از نيم سده ي پيش از اين، يعني از همان فرداي تازش توطئه گران انگليسي و آمريكايي با همدستي ي دربار پهلوي و تباهكارترين نيروهاي داخلي به دولت قانوني ي او (روز سياه 28 امرداد 1332 / 19 اوت 1953) تا كنون، صدها گفتار و دهها كتاب نشريافته كه نويسندگان هريك از آنها با رويكردي ويژه به اين درونمايه پرداخته اند و در ميان آنها مي توان بخش هايي از گزارش راستين رويدادها را بازيافت. امّا سهم اغراق گويي ها و حتّا تلاش براي وارونه جلوه دادن آنچه در واقع امر، جريان داشته، از هر دو سوي موافق و مخالف، بسيار زياد است و همين گونه رويكردها، باعث آن شده است كه تا كنون نتوان به يك جمع بندي ي واپسين ِ پژوهشي ِ داراي پشتوانه هاي استوار و پذيرفتني رسيد.
نگاه دكتر متيني به سرگذشت و كارنامه ي سياسي ي رهبر ِ جنبش ملّي ي رهايي بخش ايرانيان، نياز به نقد جانانه ي كارشناختي از سوي صاحب نظران ِ آزاد از گرايشهاي خاص و به دور از پيشْ داوري دارد و نوشتار آقاي ميرفطروس، اين مهمّ را چنان كه بايد و شايد عهده دارنمي شود و بيشتر تأييديّه نويسي است تا نقد و بررسي.

posted by Jalil Doostkhah @ 12:18 AM

يادداشت ويراستار

در دنباله ي اين نشست ِ فرهنگي، ماهور نبوي نژاد، پيام ِ نگارنده ي اين يادداشت (از بنيادگذاران و همكاران «

جُنگ اصفهان» و نيز از همكاران زنده رود ) را بدين شرح، خواند:

سلامي چو بوي خوش آشنايي به زنده رود و زنده روديان

«زنده رود و جمع ِ ياران يادباد!»

دوست گرامي آقاي علي دهباشي در پيامي به من خبرداد كه در پي گيري ي شبهاي ويژه ي بُخارا براي بزرگ داشت ِ چهره ها و كوشش هاي فرهنگي، شامگاه ٢٩ فروردين را به بزرگداشت دهمين سال نشر ِ فصلنامه ي «زنده رود» اختصاص داده است.
اين اقدام سزاوار، مرا هم بر آن داشت كه با برتافتن ِ تلخكامي ي ِ دوري از جمع ِ زنده روديان، مهر ِ دلم را در پيامي كوتاه براي ياران ديرينه ام بيان كنم.
همانا اين دوري ي ظاهري، هرگز پنهان كننده ي پيمان و پيوند هميشگي ي من با ميهن ارجمند و شهر محبوب زادگاهم و دوستان گرامي ام و همه ي مردم آن زادْ بوم، به ويژه فرهيختگان و اهل هنر و ادب نبوده است و تا واپسين دم نيز نخواهد بود. «با شير اندرون شد و با جان به در شود!»
بگذاريد بيتي از دوست ِ شاعر ِ دلْ سوخته در غربت ِ غرب، رضا مقصدي را با بيتي كه خود «حَسب ِ حال» كرده و بر آن افزوده ام، بازگوي ِ اين حال كنم:
«اين جايم و ريشه هاي جانم آن جاست/ شادابي ي ِ باغ ِ ارغوانم آن جاست / گويند كه اصفهان بُوَد نصف ِ جهان / باورنكنم؛ همه جهانم آن جاست. »
* * *
سنگ ِ بناي ِ كوششهاي فرهنگي و ادبي ي فرهيخته و انتقادي و امروزين در اصفهان با نشر ِ جُنگ ِ اصفهان در تابستان ١٣٤٤از سوي شماري از اهل قلم گذاشته شد و هرچند آن جُنگ پس از نشر يازده دفتر، ديگر ادامه نيافت، دست اندركارانش در گستره هاي ديگر، پويا و كوشا ماندند و با بهره گيري از سنّت ِ جُنگ، اثرهاي فراواني را به دوستداران فرهنگ و ادب عرضه داشتند تا آن كه ده سال پيش، شماري از همان رهروان ِ پيشگام ِ جُنگ، همگام با راه پويان شايسته اي از نسلهاي پسين، بار ديگر گام در راه گذاشتند تا با بار ِ امانت بر دوش، راه سپار ِ همان راه ِ فرخنده ي فرهنگ باشند كه «رفتن» در آن هست؛ امّا «رسيدن» هرگز!
اكنون خشنودم كه چندان دوام آوردم تا به چشم ببينم كه دوندگان تازه نفسي، چوبهاي اين دو ِ اِمدادي را از دست ِ دوندگان پيشين گرفته اند و اين دوندگي و تكاپو را پي مي گيرند و به نوبه ي خود، چوبها را به ديگران خواهند سپرد.
* * *
هنگامي كه مترجم فرهيخته و بي همتا احمد ميرعلايي، يكي از جُنگيان پيشين و از بنيادگذاران و دست اندركاران «زنده رود»، در بحبوحه ي «حذف» هاي پي در پي، از صورت ِ مسأله «حذف» گردانده شد (كه داغش را همواره بر دل داشته ام و خواهم داشت) و «زنده رود» چندي ناخواسته از پويش بازداشته شد، گفتاري نشردادم با عنوان «زنده رود هرگز به مرداب فرو نخواهد رفت!» امروز نيز همان سخن را مي گويم و خشنودم كه گذشت زمان درستي ي سخنم را تأييد كرده است.
هرچند كه ديرزماني است دفتر تازه اي از «زنده رود» – حتّا آن كه مطلبي درباره ي يكي از كارهاي من در آن درج شده بود و آن كه نوشتاري از خود من را دربرداشت – به دستم نرسيده است؛ بسيار خوش حالم كه از ادامه ي زندگي ي سازنده اش آگاهم.
فرصت را غنيمت مي شمارم و زادْروز ِ خجسته ي «زنده رود» را به دوست ديرين حُسام الدّين نبوي نژاد، سردبير و همه ي نويسندگان و همكاران كوشاي او و اهل قلم و ادب و فرهنگ كه اين دفتر ادب و فرهنگ، سخن گوي آنهاست، شادباش مي گويم و به علي دهباشي ي گرامي نير براي اقدام به برگزاري ي اين جشن ِ تولّد، آفرين مي فرستم.


با درود و بدرود


جُدا (جليل دوستخواه اصفهاني)
شهربند ِ غُربت در تانزويل، كوينزلند، استراليا
بيست و هفتم فروردين ماه ١٣٨٦

posted by Jalil Doostkhah @ 3:30 AM

يك) دوست پژوهنده و نقدنگار و مترجم ارجمند خسرو ناقد، در يكصد و هفتادمين سال ِ خاموشي ي شاعر و اديب نامدار آلماني گوته، در گفتاري روشنگر با عنوان گوته و مشرق‌زمين، به معرّفي ي اين چهره ي شاخص ادب آلماني و كارنامه ي سرشار و درخشان او پرداخته است كه بخش چشم گيري از آن به پيوندهاي او با ادب سرزمين هاي خاوري و به ويژه ايران اختصاص دارد و دلْ بستگي ي شورمندانه ي وي به شعر بلند حافظ، در آن ميان سخت درخشان است.

الف. شاهرخ مسکوب، شاهنامه و تاریخ

ب. محمّدعلی فروغی، فردوسی و اهميت شاهنامه

پ. دكتر جلال خالقي مطلق، سنجشی ميان هومريونانی و فردوسی

posted by Jalil Doostkhah @ 5:55 AM

يادداشت ويراستار


شيخ فريدالدّين عطّار نيشابوري، انديشه ور، عارف و شاعر و پژوهنده ي نامدار سده ي ششم و آغاز سده ي هفتم هجري، از چهره هاي تابناك ادب فارسي و فرهنگ ايراني است كه با همه ي گفتارها و كتابهاي تاكنون نشريافته در باره ي او، هنوز نياز به شناخت ِ بيشتري دارد. اين فرهيخته مرد تاريخمان را به درستي پيشگام جلال الدّين محمّد مولوي شمرده اند و مولوي خود در ستايش پايگاه والاي او گفته است:
»هفت شهر ِ عشق را عطّار گشت / ما هنوز اندر خم ِ يك كوچه ايم!»
كه نيمه ي دوم اين بيت، در زبان فارسي زبانزد و مثل ِ رايج شده است.
خوشبختانه افزون بر پژوهشهاي پيشين در زمينه ي شناخت زندگي و اثرهاي ارزشمند عطّار، هم اكنون نيز برخي از پژوهندگان بدين كار سرگرمند و درهاي تازه اي را به جهان ِ انديشه ي او مي گشايند. ويژه گردانيدن روز بيست و پنجم فروردين ماه به بزرگداشت عطّار، اقدام شايسته اي است. به همين مناسبت، پايگاه پژوهشي ي آريابوم، دو گفتار درباره ي او نشرداده و آقاي بهزاد فرهانيه، سردبير آن، چند روز پيش نشاني ي پيوند بدانها را به دفتر من فرستاد (و من با دريغ، به سبب اشكال فنّي در كار نشر درآمد ِ تازه، نتوانستم در همان زمان نشردهم) اكنون با سپاس از او، در اين صفحه مي آورم.
http://www.aariaboom.com/content/view/846/2/

آرامگاه شيخ عطّار در زادگاه او نيشابور

ترانه اي از سروده هاي شيواي عطّار را زيورْ بخش ِ پايان ِ اين يادداشت مي كنم:
«گر مرد ِ رَهي، ميان ِ خون بايد رفت! از پاي فُتاده، سرنگون بايد رفت تو پاي به راه درنِه و هيچ مپرس خود، راه بگويدت كه چون بايد رفت.»

posted by Jalil Doostkhah @ 2:53 AM

يادداشت ويراستار


بيستمين نمايشگاه كتاب تهران كه زمان بزگزاري ي آن نزديك است، امسال با سخت گيري هاي تازه اي رو به رو شده و وزارت ارشاد تصميم گرفته است كه آن را دو پاره كند و به بخش ويژه ي ناشران جُزْايراني در محلّي جدا از بخش ِ ناشران ِ ايراني رواديد ِ برگزاري بدهد. اين تصميم بي پيشينه و ناگهاني از سوي ناشران ايراني، زيان بار تلقّي گرديده و اعتراض و انتقاد ِ آنان و نيز اهل قلم را در پي داشته است.
عرفان قانعي فرد، زبان شناس، پژوهشگر، مترجم و فرهنگ نويس كه يكي از آگاهان در گستره ي كار ِ كتاب و




نشر است، در همين زمينه، برداشتي انتقادي دارد با عنوان:
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي اجازه بلوغ فكري به مردم نمي دهد!
كه در تارنماي خبرگزاري ي كار ِ ايران (ايلنا) منتشركرده است و نماي روشني از وضع كنوني ي كتاب را در ايران نشان مي دهد و درد ِ دلهاي سوخته ي اهل فرهنگ و قلم و ناشران گرفتار در اين بحران را به خوبي بيان مي دارد.
متن ِ اين گفتار را مي توانيد در نشاني ي زير بخوانيد:
http://www.ilna.ir/shownews.asp?code=408815&code1=24

posted by Jalil Doostkhah @ 6:31 PM

يادداشت ويراستار


گزارش و فراخوان زير، امروز در تارنماي كتابخانه ي گويا نشريافت و جداگانه نيز بدين دفتر رسيد.
متن گزارش را با سپاسگزاري از گيتي بانو مهدوي، بنيادگذار و سرپرست كتابخانه و دبير ِ اتاق شاهنامه پژوهي، در پي مي آورم:


بیست و چهارمين نشست شاهنامه پژوهي در شبكۀ جهاني در تاریخ جمعه، بیست وچهارم فروردین هزارو سیصدوهشتادوشش برابر با سیزدهم آوریل دو هزار و هفت در تارنماي كتابخانۀ گويا برگزار گردید.
متنِ ضبط شدۀ گفت و شنودهاي نشست بیست و چهارم را مي توانيد در اينجا بشنوید.
بیست وپنجمين نشست شاهنامه پژوهي در شبكۀ جهاني را در تاریخ جمعه، هفتم اردیبهشت هزارو سیصدوهشتادوشش برابر با بیست وهفتم آوریل دو هزار و هفت از ساعت هشت و سی دقیقه شب به وقت سیدنی، برابر با دو پس از نیمروز به وقت ایران آغاز می کنیم. در این نشست بخش منوچهر مورد بحث خواهد بود.
برای شرکت در این نشستها، هیچ گونه محدودیّتی وجود ندارد.
چنانچه مشکلی برای عضویّت در پالتاک دارید، با تماس از راه ايميل كتابخانۀ گويا، با ما مطرح کنید.
به امید دیدار شما عزیزان در اتاق شاهنامه پژوهی. گ.م.


راهنمای ورود به اتاق شاهنامه پژوهی
عکس: تنها زن نقال شاهنامه خوان ایران
هنگام اجراي نقش گردآفربد در برنامه اي در خانه ي هنرمندان ايران در تهران
شاهنامۀ فردوسی در کتابخانۀ گویا
فهرست نام نویسندگان و شعرا در کتابخانۀ گویا
فهرست نام آثار موجود در کتابخانۀ گویا

posted by Jalil Doostkhah @ 7:04 AM

شك ورزيدن ِ هميشگي در درستي ي آموخته ها و دانسته هاي خويش و از جمله در گستره ي گفتن و نوشتن، زباني كه به كار مي بريم، يكي از نشانه هاي فرهيختگي است و آنان كه كُنِشي جُز اين دارند و خود را به حدّ ِ كمال رسيده و همه چيزدان مي پندارند، سخن ِ گوهرين ِ استاد ِ بزرگ ِ توس، وصف ِ حالشان است كه گفت:

«... چو گويي كه فام ِ خِرَد توختم / همه، هرچه بايستم، آموختم / يكي نغز بازي كند روزگار / كه بنشانَدَت پيش آموزگار!»

هيچ آدمي زاده اي در هيچ زمينه اي نمي تواند خود را بي نياز از بازآموزي و دقّت و مراقبت دايم در درست گرداني و روزآمدكردن ِ دانسته هاي خود، بداند. زبان ِ مادري (در مورد بيشتر ِ ما ايرانيان و افغانان و تاجيكان، زبان ِ فارسي يا فارسي ي دَري يا فارسي ي تاجيكي كه همه در بُنياد ِ خود، اينْ همان اند) نيز از اين حكم ِ كلّي جدانيست و با آن كه آن را در دامان پرمهر مادر آموخته ايم و سپس از دبستان تا دانشگاه ، در خدمت آموزگار و دبير و استاد بدان كمال بخشيده ايم و در فرآيند ِ زندگي ي اجتماعي از هركس چيزي شنيده و خوانده و به زبان خود ژرفا و گونه گوني داده ايم، هرگز به نقطه ي پايان ِ يادگيري اش نمي رسيم و در واقع، چنين نقطه اي در كار نيست و تا دم ِ آخر نيز نيازمند يادگيري ي تازه ها و بهينه گرداني ي يادگرفته هاي پيشين هستيم. به گفته ي مولوي:

«اندرين رَه مي تراش و مي خَراش / تا دم ِ آخِر، دمي غافل مباش!»

*

دوست ِ نويسنده و پژوهنده و تاريخ نگار ارجمند، آقاي دكتر پرويز رجبي، يكي از فرهيختگان روزگار ماست كه
هيچ گاه از اين امر مهمّ غافل نمانده و همواره راه يادگيري و بازْنگري در يادگرفته ها و دقّت در درست گرداني ي نادرستها را پيموده است و اين براي او و هر انسان فرهيخته اي، فضيلتي است والا و چشمْ گير. او از چندي پيش، در تارنماي خود به نام ِ روزنوشت ها

http://parvizrajabi.blogspot.com/

بخشي را افزوده است با عنوان ِدرست بنویسم، درست بگوییم و در آن به نكته هاي باريكي در مورد ِ كاربُرد ِ درست ِ واژه ها و تركيب هاي زبان فارسي مي پردازد و روشنگري مي كند كه هر يك از آنها آموزش و يادگيري ي بايسته اي را براي هر خواننده اي در بر دارد.

به تازگي در رُمان ِ زيبا و ارزشمند ِ سيمرغ، نوشته ي استاد، به كار بُرد ِ تركيب ِ هر از گاهي برخوردم. از آن جا كه اين تركيب را -- با همه ي رواجش در گفتار و نوشتار فارسي زبانان دهه هاي اخير -- داراي ساختار زباني و دستوري ي درست و پذيرفتني نمي دانم و خود هيچ گاه آن را به كار نمي برم، به آهنگ ِ آموختن و اين كه هرگاه كاربُرد ِ آن پشتوانه ي درستي داشته باشد، از آن ناآگاه نمانم، پرسش خود در اين زمينه را با استاد در ميان گذاشتم و او نيز با دقّت و دلْ سوزي بدان پرداخت و پاسخ زير را بدان نوشت و در تارنماي خود آورد و جداگانه نيز به اين دفتر فرستاد كه با سپاسگزاري از او در اين جا بازْنشرمي دهم تا خوانندگان گرامي ي اين تارنما نيز در جريان آن قرارگيرند و بتوانند برداشت خود را از اين گفتمان ِ زباني بيان دارند.

يادآوري مي كنم كه تركيب ِ گاه از گاه در نوشته ي بيهقي كه استاد آن را برابر با هر از گاهي شمرده است، به معني ي ِ گاه به گاه (/گاه گاه /گهگاه / هرچند گاه يك بار) است و به باور من، همْ تا و همْ ارز ِ هر از گاهي نيست.
متن ِ پاسخ استاد رجبي را در پي مي آورم:

هر از گاهی یا گهگاهی؟

در سال 1342 سازمان کتاب های جیبی کتابی منتشر کرد به نام «لبۀ تیغ» از سامرست موآم که مهرداد نبیلی آن را ترجمه کرده بود و در زمان خود از ترجمۀ فاخری برخوردار بود. من باخواندن این کتاب چنان شیفتۀ آن شدم که بلافاصله به تقلید از راهی که «لاری» شخصیت اصلی داستان پیموده بود پرداختم و شاید هنوز هم مقلد این راهم... در این کتاب مهرداد نبیلی همواره از اصطلاح «هر از چندی» و «هر از گاهی» استفاده کرده بود که مرا به دل نشست. من از آن روزگار به گونه ای ناخودآگاه و بدون توجه به درستی و نادرستی ساختار دستوری آن از آن سود جسته ام و همچنان می جویم.امروز نامه ای داشتم از استاد نامدار سخن دکتر جلیل دوستخواه که آن را در این جا می آورم:
«شما در روزنوشت ها نکته های زبانی ي چشمْ گیری را مطرح و درباره ي آن ها روشنگری می کنید. از سوی دیگر دیدم در «سیمرغ [i]»

ترکیب ِ -- به باور ِ من، بدترکیب ِ -- «هراز گاهی» را به کار برده اید. کاربُرد این ترکیب پیشینۀ درازی ندارد و من نمی دانم نخستین بار چه کسی و بر چه پایه ای آن را به کار برد که بسیار زود هم رواج یافت و همگانی شد. امّا هنوز که هنوز است، ساختار این ترکیب بر من روشن نیست و من هیچ گاه آن را به کار نبرده ام و به جای آن «گاهی» یا «گاه گاه» یا «گاه گاهی» یا «گه گاه» یا «گه گاهی» یا «هرچندگاه یک بار» می نویسم. خواهشمندم اگر توجیه ِ ساختاری برای کاربُرد «هرازگاهی» دارید، مرا هم از آن آگاه بفرمایید.

بدرود،

جلیل دوستخواه.»

اعتراف می کنم که با خواندن یادداشت استاد یکّه خوردم. بیش از شش ساعت از درهای بسیاری درآمدم و توجیهی نیافتم جز همان برداشتی که از نخست داشته ام: «هر از گاهی» می تواند قید استمراری باشد. برای نمونه: در برلین گاهی زمین می لرزد. نه همیشه. گاهی. و ممکن است مدت ها و دهه ها زلزله ای پیش نیاید. اما در بم هر از گاهی (به طور مستمر) زلزله می آید. یعنی بم زلزله خیز است. ظاهرا این اصطلاح همان است که ابوالفضل بیهقی به صورت «گاه از گاه» می آورد: منوچهر بن قابوس «مردی که وی را حسن محدث گفتندی نزدیک امیرمسعود فرستاده بود، تا هم خدمت محدثی کردی و هم گاه از گاه، نامه و پیغام آوردی و می بردی».

با فروتنی

پرویز رجبی

--------------------------------------

رُمانی که دوسال پیش نوشته ام و آن را بهترین نوشتۀ خود می دانم. [i]

posted by Jalil Doostkhah @ 6:02 AM