CENTER FOR IRANIAN STUDIES - کانون پژوهشهای ايران شناختی

يادداشت ويراستار
يكشنبه ششم خردادماه ١٣٨٦

در گاه شماري ي باستاني ي ايرانيان، خُردادْ روز از خُردادماه (روزي كه نام روز و ماه يكي بود) جشن خُردادگان نام داشت و يكي از جشنهاي دوازده گانه ي سال بود كه در روزهاي برابري ي نام ِ روز و ماه برگزارمي شد.

اين جشن فرخنده ي كهنْ بُنياد را به همه ي دوستداران فرهنگ ايراني شادباش مي گويم و گفتاري را كه به انگيزه ي گرامي داشت ِ اين آيين ِ خجسته در تارنماي آريابوم نشريافته است، در اين صفحه بازْنشر مي دهم.

خُرداد روز از خُردادماه برابر با ششم خرداد در گاهشماری ایرانی
جشنی در ستایش و گرامی داشت ِ «خُرداد»(= خورداد) که در اوستایی «هَئوروَتات»

(haurvatat)

و در پهلوی «خُردات» خوانده می­شود و به معني ي ِ رسایی و تندرستی و کمال و نام یکی از هفت امشاسپند است. واژه­ی اوستایی «هئوروتات» در سنسکریت و در ودا نیز به صورت «سَئوروَتات» آمده است.

«کوشیار اصفهانی» آن را «عید البقر» نوشته است.

خورداد (= خرداد) امشاسپند نگاهبانی آب­ها، نهرها و دریاها است و مظهری است از مفهوم نجات بشر و از آنجا که پاره­ای از مراحل آفرینش، مانند آب و گیاه به گونه­ی طبیعی جفت­اند، همواره در متون کهن همراه با امرداد، امشاسپند نگاهبان گیاه آورده می­شود.
پیش­کش این دو امشاسپند ثروت و رمه (چهار پایان) است، به گونه­ای که این دو، نماینده­ی آرمان­های نیرومندی، سر چشمه­ی زندگی و رویش هستند.
هماوردان خاص آن­ها، دیوان‌ «گرسنگی» و «تشنگی»اند و همکاران خرداد نیز، ایزد «تیشتر» و «باد» و «فروهر پرهیزکاران» هستند.در باور ایرانیان، خرداد در هنگام حمله­ی اهریمن، آب را به یاری فروهرها می­ستاند، به باد می­سپارد و باد آن را با شتاب به سوی کشورها می­برد و به وسیله­ی ابر می­باراند.
در نامگذاری ماه­ها، خرداد و امرداد در دو طرف ماهی هستند که نماد آن «تیر» یا «تیشتر» است و تیشتر ایزد باران است.
در بُـندهشن، یکی از کتاب­های پهلوی که بر اساس ترجمه­ها و تفسیرهای اوستا تدوین یافته و در بردارنده­ی اسطوره­های مربوط به آفرینش، تاریخ اساطیری و واقعی ایرانیان، جغرافیای اساطیری و حتی نجوم و ستاره شناسی است، درباره­ی این امشاسپند آمده است :
«... خورداد سرور سال­ها و ماه­ها و روزهاست ؛ [ و این ] از این روی است که او سرور همه است. او را آب مایملک دنیوی است. هستی، زایش و پرورش همه­ی موجودات جهان از آب است و زمین را نیز آبادانی از اوست. چون اندرسال، [ اگر ] نیک شاید زیستن، به سبب خرداد است ... او که آب را رامش بخشد یا بیازارد، آن گاه، خورداد [ از او ] آسوده یا آزرده بود. او را همکار، تیر و باد و فروردین است.»
در یشت­های اوستا، برای دو امشاسپند، «اردی بهشت» و «خرداد»، هر یک یشتی جداگانه موجود است. «خرداد یشت»، چهارمین یشت اوستا است که متاسفانه آسیب زیادی دیده و بسیاری از واژگان آن از بین رفته یا ناخواناست. ولی در آنچه اکنون دردست است (در یازده بند)، به یاد کردن از امشاسپندان به ویژه خورداد سفارش بسیار شده، چون یاد آنان دیوان را دور می­سازد و یاد خورداد، به ویژه دیو «نسو» (= دیو فساد و گندیدگی) را می­راند. دراین یشت، به صراحت آمده که خداوند امداد و رستگاری و رامش و سعادت را از طرف امشاسپند خرداد به مرد پاک دین می­بخشد.
در بند ده این یشت می­خوانیم :
«او را - امشاسپند خرداد را - برای فـَرّ و فروغش با نماز [ی به بانگِ ] بلند با و با زَور (1) می­ستاییم.ما امشاسپند خرداد را با هَوم (2) آمیخته با شیر، با بَرسَم (3) با زبان خِرَد، و «مَنْثرَه» با اندیشه و گفتار و کردار [ نیک ]، با زَور و با سخن ِ رسا می­ستاییم.»
نیاکان فرهیخته­ی ما در این روز به کنار چشمه­سارها، رودها و دریاچه­ها رفته و همراه با نیایش اهورامزدا و جشن و شادمانی تن خود را نیز با آب می­شسته­اند.ابوریحان بیرونی نیز در آثار الباقیه به مراسم شستشوی ویژه­ای که در این روز برگزار می­شده است اشاره می­کند.
اهورامزدا از سرچشمه­ی بخشایندگی خویش این فروزه را به واسطه­ی امشاسپند هئوروتات به آفریدگان خود بخشیده تا هر پدیده­ای رسا گردد و رسایی و تندرستی نه تنها ویژه­ی این جهان است، بلکه رسایی مینوی و تندرستی روح و روان، هدف والای جهانیان است.اهورامزدا می­خواهد که همگان به یاری امشاسپند هئوروتات از این بخشایش مینوی و مهربانی حقیقی برخوردار گشته و هرکس بتواند با نیروی رسایی و پرورش و افزایش آن در وجود خویش، دارای مقام رسایی و کمال بی­زوال گردد.

___________
پانوشت­ها :
يك) نوعی فدیه آیینی که در آن معمولا آب یا شیر و یا نوشیدنی­های دیگر می­ریزند.

يكشنبه ششم خردادماه ١٣٨٦

به گزارش روزنا، تارنماي وابسته به اعتماد ملّي، روزنامه ي بامداد تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي به چهارده فيلم ِ مستندساز ايراني توصيه كرد كه از شركت در جشنواره ي فيلم مستند كه از سوي نهاد ِ فرهنگي ي «مري ديان» در آمريكا برگزارخواهدشد، خودداري ورزند و آنان را از پي آمدهاي حضور در آن جشنواره برحذرداشت.

گسترده ي گزارش را در اين نشاني بخوانيد:

يادداشت ويراستار


جمعه چهارم خرداد ١٣٨٦


داستان پُرآب ِ چشم ِ كتاب و كتابْ خواني (و در واقع «كتاب نخواني»!) در ميهن ما، حكايتي امروزي و ديروزي نيست و به كلاف ِ سردرگمي مي ماند كه راهْ كاري براي ِ گشودن ِ آن در چشمْ انداز ِ كسي نمايان نيست. دهها سال است كه در اين راستا، گفتار و كتاب به چاپ رسيده يا در نشستهاي اهل فرهنگ بحث و گفت و شنودهايي درباره ي ِ آن درگرفته و در رسانه هايي همچون روزنامه و مجلّه (چاپي و يا الكترونيك) و راديو و تلويزيون بازتافته است؛ بي آن كه نتيجه ي روشن و چاره سازي به دست آمده باشد. شاعران ، نويسندگان، پژوهندگان ادب و هنر و تاريخ و در يك سخن، همه ي اهل قلم و تيره و تبار فرهنگ، نسل از پي ِ نسل، عمري را در كارهاي فرساينده و تاب سوز سپري كرده اند؛ بي آن كه دستْ آورد ِ كوشش و كُنِش ِ آنان، اگر از هفتخان بازداري گذشته باشد، به درستي و در شمارگاني متناسب با آمار ِ با سوادان (كتابْ خوانان ِ به قوّه) نشريابد و مخاطبان بسنده پيداكند و چنان كه بايد و شايد، تأثير گذار و فرهنگ پرور و آينده ساز گردد.

هرگاه حمل بر بدبيني ي زياده روانه و نوميدي ي سياه انگارانه نشود، بايد به زبان «نيما»ي دردمند (در افسانه اش) بگويم:

«اي دريغا، دريغا، دريغا

*

اين حكايت گذشته ي ماست و با اندوه بايد گفت كه امروزمان نيز بهتر از آن نيست و چه بهتر كه در اين نفسْ گرفتگي، ديگر از «فردا»مان سخني به ميان نياورم و بر ملال ِ كنوني مان نيفزايم.

پاي سخن ِ هريك از اهل قلم و كتاب و فرهنگ كه بنشيني، آزرده دلانه با تو خواهد گفت:

*

يكي از كاروانْ سالاران ِ فرهنگ و ادب امروز ما نويسنده و تاريخ نگار ِ ممتاز، استاد دكتر پرويز رجبي است كه فروتنانه و بي هياهو و ادّعا، يك تنه و در وضعي دشوار و تابْ سوز، خدمت شاياني به تاريخ و فرهنگ ميهن ما كرده است و مي كند؛ بي آن كه ارج ِ كار ِ والايش به درستي شناخته شده باشد و -- ارجْ گزاري پيشكش ما مردم ِ ناسپاس و حق ناشناس -- دست ِ كم دلش به پيوند با شماري چشمْ گير و بسنده از هم ميهنانش خوش باشد و چنين پيوند و پيماني از رنج و شكنج ِ او بكاهد. بسيار اندك شمارند كساني كه حال چنين بزرگْ مردي را دريافته و به ويژگي هاي والاي كارش پي برده باشند.

يكي از اينان پژوهنده ي ايران شناس ارجمند، دكتر رضا مُرادي غياث آبادي است كه به جبران سر به هوايي و غفلت بيشتر ما ايرانيان به ارزيابي ي ارزشهاي والاي كار ِ استاد رجبي پرداخته و نوشته است:

مکتب ِ تاریخْ‌نگاری ي ِ رجبی
رضا مرادی غیاث آبادی
www.ghiasabadi.com
متن سخنرانی‌ در مراسم بزرگداشت دکتر پرویز رجبی

بسیار سپاسگزارم که به من این افتخار داده شد تا به عنوان کوچکترین شاگرد استاد دکتر پرویز رجبی در آیین بزرگداشت مقام علمی استاد و نیز شصت و هشتمین زادروز فرخنده ایشان، سخن بگویم.
استاد رجبی، نمونه‌ای ممتاز و کمیاب از یک «مورخ مستقل» است. مفهومی که بسا فراتر از بی‌طرف بودن، و ارزنده‌ترین ویژگی برای یک تاریخ‌نگار دانسته می‌شود. آنگاه که ایشان، قلمی را -- که همواره به حرمت ِ آن سوگند می‌خورد -- به دست می‌گیرد، نه تنها از تمامی ي ِ وابستگی‌ها و مصلحت‌های ِ گوناگون روزگار دوری گزیده، بلکه تمامی دلبستگی‌های شخصی خود را نیز به کناری نهاده‌ و حتی در اعماق ذهن و اندیشه ي خود نیز مجالی به عامل‌های سلب استقلال نمی‌دهد.
همگان می‌دانیم که استقلال ِ فکری ي یک پژوهشگر، در جامعه ي مطلق‌گرای ایرانی که از دیرباز هر پدیده‌ ای را به نیکی و بدی، به خیر و شرّ مطلق، و یا به روشنایی و تاریکی تفکیک کرده و جایی برای سایه‌روشن‌های میانی باقی نگذاشته، تا چه اندازه دشوار و گاه ناممکن است. بویژه در جامعه‌ای که در هنجارهای تازه‌اش، مورّخ را به دید ِ ابزاری می‌نگرد که وظیفه ي ِ یافتن ِاسناد و مدارکی برای احکام پیشاپیش صادر شده ي ِ ذهنی خود را بر عهده دارد.
چنین است که هر روز از شمار خوانندگان و منتقدان علمی و یا کسانی که قصد آگاهی تاریخیِ ي ِ واقع ‌گرایانه و بی‌طرفانه را دارند، کاسته می‌شود و به شمار هزاران چشم یکسو‌نگری افزوده می‌شود که با معیار وابستگی‌های گوناگونِ میهنی یا مکتبی و یا دیگر منافع و دوست‌داشته‌های خود، در لابلای نوشته ‌های ِ مورّخ، به دنبال ِ نکته‌هایی برای خرده‌گیری‌های جانبدارانه می‌گردند. بسا کسانی که هنوز پا به مرحله ي ِ شاگردی نگذاشته‌اند، به خود اجازه می‌دهند که به بحث و مناظره با استادی بپردازند که ٤٥ سال سابقه ي تألیف و پژوهش، و ده‌ها اثر تحقیقی و ادبی ي منتشر‌شده در کارنامه ي خود دارد.
استقلال فکری و تاریخ‌نگاری ي واقع‌گرایانه و بی‌طرفانه، به اندازه‌ای برای آقای رجبی به عنوان یک اصل خدشه‌ناپذیر شناخته‌شده است که حتی استنباط‌های شخصی خود را نیز نه در درون متن، که در «حاشیه‌ای بر تاریخ» می‌نگارد و آشکارا تمایزی برجسته میان آنچه بر مبنای اسناد تاریخی فرادست آمده، با استنباط‌های خود قائل می‌شود. استنباط‌هایی که به نظر بسیاری از خوانندگان «هزاره‌های گمْ شده» و «سده‌های گمْ شده»، خواندنی‌ترین بخش تاریخ‌نامه‌های ایشان است .
بی‌گمان بسیاری از کسانی که دکتر رجبی را تنها از طریق آثار تاریخی و پژوهشی می‌شناسند، ذرّه‌ای گمان نبرده‌اند که او برخلاف آن خشکی و جدیّتی که در آثار تاریخی‌اش هویدا است، تا چه اندازه دارای روحیه‌ای عاطفی، و احساساتی ناب و شورانگیزاست. آنگاه که در «سیمرغ»- دوست‌داشتنی‌ترین کتاب خود- از چشم‌اندازهای سراسر برف و یخ می‌گوید و از سپیدی ي فرشته‌های برفی و جاده‌ها و بیدها و پرندگان یخی سخن می‌راند؛ آنگاه که در «لاهوت» از سکوت می‌گوید و از مرز آبی در آبی ي دریا و آسمان؛ آنگاه که در «شهر ما» از قصّه ي دوری ي پدر و غصّه ي رفتن مادر می‌گوید؛ و آنگاه که از «بوی چادر مادر» با نقش‌های ریز ِ گل بهی ي ِ آن می‌نویسد؛ می‌توان به روحیّه‌ ي مردی پی برد که به زُلالی ي همان «سیمرغ»‌اش، میهن و مردم و بویژه جنبش‌های مردمی‌اش را دوست می‌دارد. بیشتر از هر آن کسی که مدّعی ي آن بوده و تنها شعارش را سر داده است. اینچنین است که خواننده از خود می‌ پرسد: چگونه این مرد توانایی نادیده انگاشتن ِ تمامی ي امواج خروشان و ژرف ِ دریای احساسات خود را به هنگام کار پژوهشی می‌یابد؟
خواننده بزودی در می‌یابد که با دو پرویز رجبی ي متفاوت روبروست. از یک سو، تاریخ‌نگاری واقع‌ نگر، مُنصف، غیر وابسته، دقیق و بی‌رحم؛ و از سویی دیگر، یک ادیب و شاعر پر احساس و خلاق با توصیف‌ها و آفرینش‌های ادبی ي ِ حیرت‌انگیز، و حتی یک طنزپردازِ نکته‌سنج و صاحب‌سبک و چیره ‌دست در گفتگوهای دوستانه.
هر چند که در جامعه ي ما، به‌رغم سخنان فراوانی که گفته می‌شود، علاقۀ چندانی به مطالعات تاریخی وجود ندارد (چرا که «همگان همه چیز را می‌دانند!»)، امّا به گمانم دور نیست که تاریخ‌نگاری معاصر ایرانیان را که از مشیرالدّوله پیرنیا آغاز شده است، به لحاظ شیوه و سبک منحصربه فرد و نوآورانه ي آقای دکتر رجبی به دو دوره متمایز پیش و پس از «هزاره‌های گمْ شده» تفکیک کنیم و آنرا بنام «مکتب تاریخ‌نگاری ي رجبی» بشناسیم.
قلم و دست استاد هماره توانا باد که همین یک دست، دست بسیار کوشا و پرصدایی است.

* * *

استاد رجبي، امروز نوشتاري كوتاه ِ دردمندانه و در همان حال آميخته با طنزي هوشمندانه را در بيان ِ روزگار ِ پريشان و نابسامان ِ كتاب و نيز حديث ِ «غوره نشده، مَويزشدگان!» در ميهن مان، به اين دفتر فرستاده اند كه براي همگاني كردن ِ سود ِ برآيند ِ خواندن ِ آن و آگاهي ي خوانندگان ارجمند، در اين درآمد، بازْنشرمي دهم.

دوست ِ گرامی، سلام.
از سویی خوشحالم که همۀ ایرانیان به تاریخ میهن خود علاقه مند شده اند و از دیگرْ سوی نگرانم، در کشوری که کتاب های تاریخی در ١٥٠٠ نسخه به چاپ می رسند و چند سال در کتابْ فروشی ها خاک می خورند، این علاقه چگونه به مرز ِ بارْوَری و سپس درآمدن به میدان داوری های ریز و درشت می رسد. از این رو، ناگزیر از نوشتن مطلبی شدم که برایتان می فرستمش.
قربانتان


آیا باید مورّخان، از پیشۀ خود خداحافظی کنند؟


در مغربْ زمین هنگامی که ار فیزیک دانی دربارۀ ساده ترین رویداد تاریخی می پرسی، تقریبا جوابش چنین است:
«متأسّفم؛ من فیزیک خوانده ام و پرسش شما بیرون از حوزۀ دانش ِ من است»!
من آگاهم که مغربی نمی تواند برای هر کاری الگوی ما باشد. ما خودمان هویّتی و فرهنگی جاافتاده داریم و همواره باید بکوشیم تا الگوهای رفتاری و کرداری خودمان را در میان خود بیابیم... البته با رعایت خط های قرمز (اصطلاحی که این روزها گویا به مذاق همه خوش آمده است!)
ما هنگامی که به مجلسی و جمعی درمی آییم، کافی است که سینه مان را صاف کنیم. فوری همۀ حاضران طبیب می شوند و هریک نسخه ای می پیچند و حتی برخی دارویی حیّ و حاضر از جیب بیرون می آورند و حکیمانه و آمرانه در کف دستمان می گذارند...

با این رویکرد، همگان چنان آشنا هستند که نیازی به توضیحی بیشتر نیست...
اما در دهه های اخیر هنجاری دیگر با شتابی روزافزون دارد همه گیر می شود. مانند ویروسی واگیر و چاره ناپذیر...
همه مورّخ مادرْزاد هستند و حتی در عروسی پدر و مادرشان نیز شرکت کرده اند و خود شاهد عقد آن ها بوده اند... و چنین می نماید، آنان که پیشه شان تاریخ است باید کم کم زحمت حضورشان را کم کنند و دست به کاری دیگر بزنند...
برکت اینترنت هم امکان حضور «مورّخانۀ» همگان را چنان آسان کرده است که دیگر نیازی نیز به کشیدن ِ ناز ِ ناشران نیست...
این هنجار نو را کسانی، که پیش تر مورّخ بوده اند و اینک مانند همگان هستند، هنوز بیشتر از دیگران (مورّخان تازه به میدان درآمده) با رگ و پوست احساس می کنند و شتاب این روند چنان زیاد است که حتی فرصت چاره اندیشی نیست!
خیل مورخان تازه به میدان درآمده حتی قادرند در پیچیده ترین هزارتوی تاریخ به آسانی «شلنگ تخته» بیندازند و بی آن که به مانعی بربخورند همۀ دالان ها را درنوردند... حتی به تازگی دیده ام که تکلیف زبان های باستانی نیز روشن شده است: «دانشمندان به اصطلاح زبان شناس واژه ها را به دلخواه معنی کرده اند و از خود زبان هایی باستان ساخته اند» (منبع محفوظ)!
قدیم ها می گفتیم:
«مورچگان را چو بود اتفاق/ شیر ِ ژیان را بدرانند پوست». اما امروز نیازی به اتفاق هم نیست. اصلا اتفاق و اجماع دست و پاگیر است! هیاهو سبب می شود که خود ِ شیر ِ ژیان داوطلبانه اعتراف کند که اصلا از مادر بی پوست زاده شده است!...
برای «نومورّخان» سن و سال هم مطرح نیست. توجّه به سال، از اختراعات ِ مورّخان ِ از خودراضی ِ قدیم است!
برای این مورّخان سند و منبع هم مطرح نیست. سند و منبع را مخاطبان ِ پیرامون، پس از شنیدن نظری تاریخی، خود به ذهن خود متبادر می کنند.
البته مُنصفانه که بیندیشیم این مورّخان این شانس را هم دارند که در برابر «احسن التواریخ ها» و «جامع التوارخ ها»ی قدما، با «چَه چَه ُالتواریخ ها» و «بَه بَه التواریخ ها»ی خود بایستند و جامعۀ ناراضی را که از طرف ِ قدیم طرْفی نبسته است، به مخاطبان ِ بالقوۀ خود تبدیل کنند!..
امروز به خود گفتم: کاشکی از نخست همه طبیب و مورّخ می بودیم! این همه درس و کتاب چرا؟ ما که می توانیم مکتب نرفته مُدرّس شویم!


با فروتنی

پرویز رجبی

جاي ِ خشنودي است كه در دهه هاي ِ اخير، نشريّه هاي ِ فرهنگي و ادبي در ميهن ِ ما، پيوسته راه كمالْ يابي را پيموده و روز به روز، فرهيخته تر و ويراسته تر و آموزنده تر شده اند تا جايي كه نمي توان آنها را با همتاهاشان در دهه هاي ِ دورتر ِ پيش از اين سنجيد. چنين فرآيندي، گوياي ِ آن ست كه جامعه ي ِ ايران يكصد سال پس از خيزش و جنبش آزادي خواهي و نوجويي ي نامْ بُردار به مشروطه و در اين گذرگاه تاريخي كه اكنون مي پيمايد، بدان پايه از رشد و آگاهي رسيده است كه بتواند شالوده ي يك اجتماع پيشرو و امروزين با سنجه هاي جهانْ شمول انساني را بريزد و به تدريج آرمان هاي والاي كوشندگان ناكام پيشين را بر كرسي بنشاند.

دو نشريّه اي كه در اين درآمد، به شناساندن تازه ترين شماره هاي آنها مي پردازم، از چشمْ گيرترين نمونه ها در اين راستا به شمار مي آيند.

اين نشريّه كه نام برازنده اش گوياي سرشت و درونْ مايه ي آن است، از مهرماه ١٣٧٠ آغاز به نشركرد و پس از پيمودن راهي شانزده ساله، اكنون در ارديبهشت ماه ١٣٨٦ به هفتاد و سومين شماره ي خود رسيده است. پشت سر نهادن چنين راهي، آن هم در جامعه ي ايران، كاري آسان نبوده و عزم ِ جزم و كار و كوشش بسيار و دست و پنجه نرم كردن با هزار و يك مشكل ِ تابْ سوز مي خواسته است كه سردبير و همكاران او به خرج داده اند تا به شايستگي بدين مرحله رسيده اند.

نگاه نو در سالهاي اخير، هريك از شماره هاي خود را ويژه نامه ي يكي از بزرگان ادب و هنر و فرهنگ معاصر ميهنمان كرده كه كاري است شايسته در جهت شناساندن هرچه بهتر ِ هريك از آن نامداران و ارجْ گزاري ي خدمتهاي ايشان. در پي گيري ي اين شيوه، شماره ي كنوني، ويژه نامه ي ه. ا. سايه (هوشنگ ابتهاج) شاعر بلند آوازه ي غنايي، به فرخندگي ي هشتادسالگي ي اوست.

در اين شماره از نشريّه، افزون بر زنجيره اي از گفتارها، گزارشها و نقدها در زمينه هاي گوناگون ادبي و فرهنگي، ده گفتار و تحليل خواندني از ديدگاههاي گوناگون در باره ي زندگي و كُنِش ِ ادبي ي سايه به قلم ِ علي ميرزايي، محمّد رضا شفيعي كدكني، كاميار عابدي، سيمين بهبهاني، بهاءالدّين خُرّمشاهي، محمّدرضا لطفي، فريدون شهبازيان، محمّدرضا شجريان و ميلاد عظيمي همراه با چهار شعر از سروده هاي پيشين ِ شاعر (با تاريخ) و دو غزل ِ تازه از او (بي تاريخ)، گنجانده شده است. يكي از اين دو غزل را -- كه زبان ِ گوياي ِ حال ِ نسلهاي سالخورده ي معاصر (همچون من و نسل من) است -- زيوربخش ِ اين صفحه مي كنم:

قدم به شرط ِ ادب نِه، خداي را چو رسيدي / كه ريزه ي ِ دل ِ خلقي ست خاك ِ كوي ِ رسيدن.

اين نشريِّه ي ارجمند -- كه پيش از اين نيز در همين تارنما از آن سخن گفته ام -- نقطه ي اوج و نمونه ي كمال يافته ي نشريّه هاي كتاب شناختي ي ايراني همچون راهنماي كتاب، بررسي كتاب، انتقاد كتاب، كتاب ِ امروز، كتاب ِ آگاه و كتاب ِ ماه است كه در دهه هاي چهل و پنجاه انتشارمي يافت.

جهان كتاب با انتشار ِ شماره ها ي دوگانه ي ِ ٢١٤- ٢١٥ در يك دفتر، اسفند ١٣٨٥- فروردين ١٣٨٦ يازدهمين سال ِ خدمت ِ ارزنده ي فرهنگي ي خود را پشت ِ سر گذاشته و اكنون ديگر درختي تنومند شده و به بار نشسشته است.

اين ويژه نامه ي نوروزي ي جهان كتاب كه امروز به دفتر من رسيد، ٨٨ صفحه دارد و طيف گسترده اي از گفتارها، گزارشها، نقدها و آگاهينامه هاي كتاب شناختي ي ايراني و جهاني را در برمي گيرد و چنان كه از نام ِ سزاوارش بر مي آيد، دروازه هاي جهان ِ شكوهمند كتاب را به روي دوستداران دانش و ادب و هنر و فرهنگ مي گشايد.

نگارنده ي اين يادداشت، در اين دفتر جهان كتاب، نقدي دارد بر كتاب ِ شناخت ِ شاهنامه (چگونه شاهنامه بخوانيم؟)، نوشته ي آرش شريف زاده عبدي.

در آغاز ِ اين نقد، آمده است:

«در دوراني كه كمتر نشانه اي از رويكرد ِ جدّي و بُنيادشناختي به حماسه ي ملّي ي ايران و نمود ِ ادبي و هنري اش شاهنامه ي فردوسي، به ويژه در ميان ِ نسلهاي جوان به چشم مي خورد، آگاهي از اين كه جواني جويا و پويا با آميزه اي از شور ِ ايران دوستي و گرايش به جُستار و پژوهش، گامي -- هرچند كوتاه -- در اين راه ِ فرخنده برداشته باشد -- جدا از چگونگي ي كار -- به خودي ي ِ خود، مايه ي دلگرمي و اميدواري است ... »

ناقد، آنگاه چكيده اي از درونْ مايه ي اين كتاب ِ ٧٤ صفحگي را مي آورد و نتيجه مي گيرد كه:

«... به هر روي، آرش شريف زاده عبدي جسورانه به ميدان آمده و بر آن است كه رهرو ِ اين راه باشد و مي توان اميدواربود كه همواره به رفتن بينديشد و نه به رسيدن و از آنچه تا كنون بر قلم رانده است، دچار ِ شگفتي زدگي نشود و ارشميدس وار، بانگ ِ "يافتم! يافتم!" سرندهد.»

وي آنگاه مي افزايد:

«از اين نگاه كلّي به طرح ِ كار ِ پژوهنده كه بگذريم، در كتاب ِ او به موردهايي برمي خوريم كه از ديدگاه سنجه هاي روشْ شناختي در گستره ي شاهنامه پژوهي و نيز شيوه ي نگاشت و پرداخت ِ متن ِ پژوهش، پرسش برانگيز و گاه آشكارا نادرست است و من تنها به قصد ِ بهسازي ي ِ كار ِ او، اشاره هاي كوتاهي به سي و چهار مورد از آنها مي كنم...»

سپس، سي و چهار مورد ِ يادكرده را برمي شمارد كه برخي از آنها ، مانند ِ نسبت دادن ِ بيت ِ مشهور ِ "بسي رنج بردم بدين سال سي / عجم زنده كردم بدين پارسي" و يا بيت ِ شرمْ آور ِ "زن و اژدها هر دو در خاكْ بِه / زمين پاك ازين هر دو ناپاك بِه!" به فردوسي، نادرست انگاري ي ِ مشترك ِ بسياري از ايرانيان است.

*

مروري بر اين موردهاي سي و چهارگانه، به روشني نشان مي دهد كه پرداختن به شاهنامه، اين متن ِ -- به گفته ي استاد جلال خالقي مطلق -- «دشوار ِ آسانْ نما»، تا چه پايه دقت لازم دارد تا پژوهنده دچار گمراهي و اشتباه كاري نشود و شاهنامه را چيزي جز آنچه هست، معرّفي نكند.

در خانه ي هنرمندان در تهران برگزارگرديد -- نشردادم.

امروز، علي دهباشي گزارش ديگري از همايش ديشب را -- كه در تارنماي تادانه نشريافته است -- به اين دفتر فرستاد.

http://tadaneh1.blogspot.com/2007/05/rajabi-night.html
دهباشي، پيشتر از من خواسته بود كه اگر مايل باشم، پيامي به همايش ويژه ي دكتر رجبي بفرستم و من -- كه از ژرفاي دل، خواستار شادباش گفتن به دوست دانشمند خود بودم -- اين فراخوان او را پذيراشدم و ناگهان گرايش يافتم به اين كه سخني آهنگين، در حال و هواي شاهنامه بگويم. برآيند ِ اين گرايش، سروده اي سي و هشت بيتي شد ( با گفتاوَرد ِ شش بيت از سروده هاي فردوسي و يك بيت كه در شاهنامه نيافتمش؛ امّا فردوسيانه مي نمايد).

در گزارش تادانه آمده است كه در همايش ديشب، بانو بيتا رَهاوي، شادباش ِ مرا براي حاضران ، بازخواند.

يادداشت ويراستار

يكشنبه ٣٠اُم ِ ارديبهشت ١٣٨٦

يادداشت ويراستار


شنبه ٢٩ اُم ِ ارديبهشت ١٣٨٦


يكصد و بيست و نُه سال پس از خاموشي ي ميرزا فتحعلي آخوندزاده (١١٩٠- ١٢٥٦ ه. خ. / ١٨١٢- ١٨٧٨ م.)، نخستين روشنگر ِ ايراني كه در نوشتارهاي پيشگامانه اش سخن از نقد ِ ادبي به معناي نوين و جهانْ شمول ِ آن به ميان آورد (← ايرج پارسي نژاد، روشنگران ِ ايراني و نقد ِ ادبي، انتشارات سخن، تهران - ١٣٨٠، صص ٣٣ - ١١٧)، هنوز برخي از ما ايرانيان به معناي راستين ِ نقد ِ فرهيخته و سامانْمند پي نبرده اند و پرخاش و ستيزه و دشنام گويي به مؤلّف يك اثر و سياه وانمودن ِ سفيد بر پايه ي نگرشي سياست زده و مرامي را نقد مي انگارند.

به راستي جاي دريغ است كه اهل ادب و فرهنگ در ميهن ما، نمي توانند اميدوارباشند كه عموم خوانندگان اثرهاشان به ميانجي ي ناقدان هوشمند و نكته سنج و روشنگر، خواهند توانست به پيچ و خمهاي متنها راه يابند و به آگاهي هاي پخته و سخته اي برسند.

يكي از اين موردهاي نگرش يكسويه و غَرَضْمَند در پوشش ِ «نقد» ، به قلم فريبرز رييس دانا در ماهنامه ي نقد ِ نو، سال سوم شماره ۱۳- تیر و مرداد ۱۳۸۵ نشريافته است. نويسنده ي اين مطلب -- كه در دهه هاي اخير، شاهد ِ حضور ِ پويا و پرشور ِ او در برخي از كُنِشهاي اجتماعي و سياسي بوده ايم -- با انتشار اين نوشتار به دور از انصاف و ناسپاسي ي آشكار نسبت به كار ِ ارزشمند و والاي پژوهنده اي سرآمد، به راستي مايه ي نوميدي و حيرت شده است و خواننده ي آن، بي اختيار، با زبان ِ شيواي حافظ، مي پرسد: «حق شناسان را چه حال افتاد؟ ياران را چه شد؟»

كتاب موصوع بحث ِ اين «نقدنما»، مشروطۀ ايراني و پيشْ زمينه هاي نظريّۀ ولايت ِ فقيه، پژوهش والا و بي

همتاي دكتر ماشاء الله آجوداني (چاپ يكم، انتشارات فصل ِ كتاب، لندن - ١٣٧٦) است كه در دهه ي اخير،

بارها در ايران و بيرون از آن، بازْچاپ شده و با پذيره ي گرم ِ خوانندگان و پژوهندگان ِ خواستار ِ شناخت ِ بهتر تاريخ سده ي اخير ايران رو به رو گرديده و دهها هزار نسخه از آن به فروش رسيده است. (اين كتاب، در همان سال يكم ِ بازْنشرش در ايران، به چاپ هفتم رسيد.) افزون بر اين، استادان نامداري همچون زنده ياد دكتر عبدالحسين زرّين كوب و دكتر احسان يارشاطر بر ارزش و اهميّت پژوهشي ي اين اثر، تأكيد ورزيده و بررسان و ناقدان بسياري در ميهن و فراسوي آن به ارزيابي ي اين تأليف ِ بديع و ارجمند پرداخته و كار ِ كارستان ِ مؤلّف ِ باريك بين و ژرفانگر آن را ارج گذاشته اند.

ديگر كارهاي نشريافته ي دكتر آجوداني در دهه هاي اخير، همچون يا مرگ يا تجدّد (در بررسي ي ادب دوره ي مشروطه) و هدايت، بوف ِ كور و ناسيوناليسم و گفتارهاي جداگانه به چاپ رسيده اش در نشريّه ها، كامل كننده ي اين رنگينْ كمان فراگير ِ پژوهشي در تاريخ اجتماعي و فرهنگي ي سده ي اخيرست و بي گمان جاي ممتازي را در تاريخ تحقيق هاي اين عصر بدو اختصاص خواهندداد. نگارنده ي اين يادداشت، برداشت ِ خود از بررسي ي كتاب ِ مشروطۀ ايراني و پيشْ زمينه هاي نظريّۀ ولايت ِ فقيه را نُه سال پيش از اين در زير ِ عنوان ِ صد سال ناهمزماني، تگاهي دقيق به ژرفْ ساخت ِ تاريخ ِ معاصر، نشرداد (ماهنامه ي پَر، ويرجينيا، آمريكا، شماره ١٥٥ آذرماه ١٣٧٧، صص ٤٤-٤٦ )

*

فرصت را غنيمت مي شمارم و سالگرد ِ زادْروز ِ دوست ِ پژوهنده ي ارجمندم دكتر ماشاءالله آجوداني را -- كه همين امروزست -- به گرمي به او شادباش مي گويم و پويايي و كاميابي بيشترش را در راه فرخنده ي ايران شناسي، آرزومي كنم.

به تازگي، نوشته اي از آقاي حسین خان دائی، در برخورد با كار ِ ناشايسته ي آقاي فريبرز رييس دانا، به دفتر من رسيده كه از نشرْگاه ِ آن سخني به ميان نيامده است؛ امّا از آن جا كه آن را روشنگر ِ نادرستي ي برداشت آقاي رييس دانا مي دانم، براي آگاهي ي خوانندگان ِ گرامي، در اين جا بازْنشر مي دهم:

کتابهای زیادی چاپ می‌شود که از نظر گردانندگان «نقد نو» قابل نقد کردن که هیچ حتی قابل خواندن هم نمی‌باشد که صد البتّه این نظریّۀ ایشان و نقاد ِ عالِمی مانند فریبرز رئیس‌دانا قابل قبول است.
ولی چرا، وقتی کتابی چاپ می‌شود و جلو چشم این نقادان تیزبین در مدتی کمتر از یک سال به چاپ هفتم می‌رسد و به معنای دیگر فقط در داخل ایران نزدیک به سی و پنج‌هزار نسخه آن به فروش می‌رسد و هنوز هم متقاضی دارد، و استادانی مثل دكتراحسان یارشاطر، دکتر صدرالدین الهی، دکتر جواد طباطبائی، دکتر عزت‌الله همایونفر، رضا مرزبان، مجید پهلوان و تعداد زیادي از دیگرْ صاحب نظران مانند دکتر جلیل دوستخواه و... بر این کتاب نقد نوشته و همگی این استادان معتقدند که کتاب یک اثر ارزشمند پژوهشی و کم‌نظیر می‌باشد، گردانندگان ماهنامه «نقد نو» از آن بی‌خبرند؟
بی‌اطلاعی از این کتاب و مهمتر از همه بی‌اطلاعی از نقدهائی که بر آن نوشته شده و در متجاوز از ده نشریه مختلف از ماهنامه و فصل‌نامه و روزنامه به چاپ رسیده، نه تنها جای تأسف است، بلکه با چاپ کردن فحشْ نامه‌ای زیر عنوان نقد به قلم فریبرز رئیس‌دانا، انسان را به این فکر وا می‌دارد که یک جای کار این نشریّه عیب دارد.
کتاب نزدیک به ده سال پیش در لندن چاپ می‌شود و پس از چندی در ایران به چاپ می‌رسد و نزدیک به سی و پنج هزار نسخه از آن به فروش می‌رسد و این نقدنویس اقتصاددان که من نمی‌ دانم اقتصادش چه ربطی به تاریخ و آن هم تاریخ دوران مشروطه دارد، به فکر خواندن این کتاب می‌افتد و بلافاصله هم تشخیص می‌دهد که نه تنها این کتاب محتوائی ارزشمند ندارد، بلکه نویسنده‌اش هم جزو محافظه‌کاران انگلیسی وابسته به آمریکا است که فیش حقوقش را اسرائیل می‌نویسد و انگلیس مُهر می‌کند و آمریکا می‌پردازد.
من در هیچ بخشی از کتاب مشروطه ایرانی نخواندم که دکتر آجودانی توهینی به آنان که درصدد فروش ایران به اتحاد جماهیر شوروی و تقدیم سند آن به عموجان استالین بودند، کرده باشد که این نوشته رئیس‌دانا را نوعی انتقامْ جوئی تلقی کنم. نهایتاً انسان به این نتیجه می‌رسد که رئیس‌دانا اگر کتاب را خوانده باشد، متوجّه شده که در نوع خود بی‌نظیر و همان گونه که همۀ صاحب نظران معتقدند، کتاب ارزشمندی است ولی به دلائلی مجبور شده که این گونه دربارۀ چنان کتابی بنویسد که بسیار دیده‌ایم افرادی به علت ضعف نفس و گاهی خوش‌رقصی و خوش‌خدمتی قلم و قدمشان و حتی آبرویشان را به پول یا مقام فروخته‌اند؛ والاّ چه دلیلی دارد که نقدکنندۀ کتابی در یک نقد چهار صفحه‌ای، دقیقا بیست و هشت بار نویسنده کتاب را محافظه‌کار ِ انگلیسی بنامد؟! مشخص نیست که این فیلسوف ِ نقاد، آجودانی را نقد می‌کند یا کتابش را؟!
عالمان اداره کنندۀ نشریه «نقد نو» چگونه حاضر شده‌اند با چاپ چنین فحشنامه‌ای زیر چادر ِ نقد، با آبروی این ماهنامه بازی کنند؟
چگونه حاضر شده‌اند در مقابل نظریّه و قضاوت استادان و صاحب نظرانی که نام تعدادی از آنان ذکر شد، با چاپ این به اصطلاح نقد، بي صلاحیّتي و بی‌اطّلاعی ِ خود از تاریخ را به ثبوت برسانند؟!
اجازه بدهید من خود جواب خود را در مورد این سئوال بدهم تا هم زحمت دست‌اندرکاران نشریۀ «نقد نو» را کم کرده باشم و هم اندکی از خجالت آنان بکاهم. جواب خیلی ساده است، وقتی شما جملۀ "دبیر شورای نویسندگان" را جلوی اسم فریبرز رئیس‌دانا در ماهنامۀ «نقد نو» می‌بینید، موضوع روشن می‌شود.
فحشنامه‌ای در لباس نقد نوشته می‌شود. هیچ روزنامه‌ و مجلّه‌ای حاضر به بردن آبروی نشریه‌اش در قبال چاپ چنین نوشته‌ای نمی‌شود. لاجرم به دستور دبیر شورای نویسندگان در اين ماهنامه چاپش مي كنند (که ای وای بر كساني که اسم خود را نویسنده می‌گذارند و با چاپ چنین نقد!هائی موافقت می‌کنند و شاید هم با دریافت سهمی از امتیازاتی که به دبیر شورا رسیده است به این امر تن در مي دهند و همكاري شان، به چاپ این فحش‌نامه در ماهنامۀ «نقد نو» می انجامد.)
من، وقتي این نوشته را در ماهنامۀ «نقد نو» خواندم، واقعا تعجّب کردم، کسی که بر کرسی ِ استادی ِ دانشگاه می‌نشیند، چگونه حاضر می‌شود این گونه با آبروی ِ خود و نشریه‌ای بازی کند؟ و بنویسد:
«کتاب مشروطۀ ایرانی هیچ کمکی به شناخت مشروطه نمی‌کند، قسمتهائی از این کتاب جعلی و نادرست است، کتاب دورانداختنی است، کتاب را فقط طبقۀ متوسّط و مرفه، که چشم به راه آمدن آمریکا و حمله به ایران هستند استقبال کرده‌اند. قسمتهائی از کتاب زیاده‌گوئی، نادرست و بی‌ربط است. در کتاب به فهم مردم و جنبش‌ها اهانت شده است. کتاب پر از تناقض است. نویسنده در خود عنصر خشونت و پرهیز از خِرَد را دارد. نویسنده نومحافظه ‌کار، نولیبرال است و جنایت‌های آمریکا، انگلیس و اسرائیل را در مورد مردم فلسطین، افغانستان و عراق تأیید می‌کند. نویسنده از «ایدن» دفاع محافظه‌کارانه می‌کند، به انقلابی‌های مشروطه حمله می‌کند (که این امر باعث خنده رئیس‌دانا می‌شود) نویسنده عمّه غم‌خوار سیاسی وابسته به ؟ محافظه‌کاری می‌باشد. نویسنده اوّل به تقی‌زاده می‌تازد ولی وقتی تقی‌زاده با انگلیسی‌ها تماس می‌گیرد و اصلاح‌طلب وارسته می‌شود و به مشروطه پشت می‌کند محبوب نویسنده می‌شود و نویسنده، با این همه ادعا چیزی درباره مفهوم ملّی نمی‌داند و آن را ترجمۀ ناسیونال می‌خواند. نویسنده خواهر دوقلوی مشروعۀ متعصّب ِ جهان‌ْگریز و ضدّ ِ فرهنگ‌پذیری می‌باشد و ...»

اگر بخواهم آنچه را که فریبرز رئیس‌دانا نوشته و در هر جمله‌اش سعی کرده توهینی به نویسندۀ کتاب مشروطۀ ایرانی، دکتر ماشاءالله آجودانی عضو هیأت علمی و استاد سابق دانشکده ادبیّات دانشگاه اصفهان بکند، در این جا بیاورم، باید تمام این فحشنامه را تکرار کنم. ولی برای این که نویسنده این نقد! متوجّه شود که خوانندگان آن با خواندن اين عبارت -- به طور ِ مثال --:
«نویسنده هر جا پای تلفیق و نوآوری با موازین شرعی به میان می‌آید، به خودش می‌آید که همین امر نقطۀ انحراف در مشروطه است و آن را ایرانی کرده است.»

(توجّه بفرمائید: « نوآوری با موازین شرعی»)، پی می‌برند که فریبرز رئیس‌دانا، برای چه کسانی خوش‌رقصی می‌کند.
برای این که این عالِم نقاد متوجّه شود که چقدر از مرحله پرت است و چگونه با آبروی خود و ماهنامۀ «نقد نو» بازی کرده است، مقایسه‌ای از نوشته او و دیگر استادان و صاحب نظران را که هر دو با عنوان نقد نوشته شده لازم می‌بینم.
رئیس دانا می‌نویسد: «بخش اول کتاب مشروطۀ ایرانی نوشته ماشاءالله آجودانی هیچ کمکی به شناخت مشروطه --آن گونه که نويسنده ي کتاب در سر می‌پروراند... -- نمی‌کند.»
استاد احسان یارشاطر می‌نویسد: "چند سال پیش که تاریخ مشروطه را در پی دوره‌های دیگر تاریخ ایران تدریس می‌کردم، مطالعه دو کتاب را برای اطلاع از جریان مشروطه مقدّم بر سایر آثار، به دانشجویان توصیه می‌نمودم، یکی تاریخ بیداری ایرانیان تألیف ناظم‌الاسلام کرمانی و دیگري تألیف ادوارد براون به نام

و پس از نام بردن از کتابهای چند نویسنده ي خارجی و داخلی ادامه می‌دهند: "امّا اگر امروز بخواهم یک کتاب فارسی را درباره تاریخ مشروطیّت مقدّم بر سایر کتب توصیه کنم، همین کتاب مشروطه ایرانی ي دکتر ماشاءالله آجودانی است که آن را بیش از هر کتاب دیگری روشنگر کیفیّت شکل‌گیری این مشروطه و آب و هوای خاص آن و شامل سیری در آثار اصیل دوران جنبش و پیشینه آن می‌دانم." (مجلّه ایران شناسی، سال اول، شماره دهم).

دکتر جواد طباطائی، استاد سابق دانشکده حقوق و علوم اجتماعی دانشگاه تهران می‌نویسد:
"به جرأت می‌توان گفت که کتاب اخیر نخستین نوشتۀ ارجمندی است که پس از سالها درباره اندیشۀ سیاسی جنبش مشروطه‌خواهی انتشار می‌یابد." (مجلّۀ ایران نامه، شمارۀ ١، سال شانزدهم).
دکتر عزت‌الله همایونفر می‌نویسد: "کتاب ارزندۀ مشروطۀ ایرانی و پیش‌زمینه‌های نظریۀ ولایت فقیه، تألیف دکتر ماشاءالله آجودانی تألیفی عمیق است چون (درختی گران بیخ و پرشاخ) که پس از خواندن نتوانستم از تقدیر آن و ستایش مؤلف‌اش خودداری کنم. افسوس که چنین تألیفاتی در میان این همه کتاب و رساله که در این سالها منتشر شده بسیار کم است و مؤلفین این گونه تألیفات بسیار محدود... (کیهان لندن، شمارۀ ٦٩٤)
دکتر صدرالدّین الهی می‌نویسد: "انتشار کتاب مشروطۀ ایرانی و پیش‌زمینه‌های نظریۀ ولایت فقیه را باید اتفاقی مهم در امر تجزیه و تحلیل تاریخی مسائل ایران تلقی کرد. کتاب از چنان غنای تحقیقی و تأمل در موضوع حیاتی «شرع» و «عرف» برخوردار است که بی‌شک باید به عنوان کتاب پایه در دانشگاه و مدارس عالی ایران آینده مورد استفاده قرار گیرد." (کیهان لندن، شمارۀ ٧١٦ )
شما را به خدا خود قضاوت کنید که واقعا انسان باید آبروی خود را به چه قیمتی فروخته باشد که در مقابل این همه تعریف و تمجید از کتاب مشروطه ایرانی و پیش‌زمینه‌های نظریۀ ولایت فقیه از طرف این بزرگان ِ صاحب‌ نظر بنویسد:
«کتاب مشروطه ایرانی، هیچ کمکی به شناخت مشروطه نمی‌کند...»
اردشیر لطف‌علیان می‌نویسد: "پژوهشی که در کشف پیش‌زمینه‌های نظریه «ولایت فقیه» صورت گرفته، اصیل و موشکافانه است و تحلیل‌هائی نیز که از آثار و افکار اندیشمندان و نویسندگان دوران مشروطیّت ارائه شده با ژرف‌نگری همراه است. (مجلۀ مهرگان، شمارۀ ۱ ، سال هفتم)
سعید پیوندی می‌نویسد: "کتاب پژوهشی ماشاءالله آجودانی... نگاه بیرونی، ولی گسترده و عمیق به مسألۀ ولایت فقیه در حوزه فکری مذهبی ایران است. اهمیت کتاب از جمله در آن است که از غیرخودی‌ها کسی به حوزۀ اين بحث وارد شده و به جستجوی تاریخی این مفهوم پرداخته است." (راه آزادی، شمارۀ ٥٩)

دکتر جلیل دوستخواه می‌نویسد: "از چند سال پيش بدین سو که در رسانه‌ها سخن از ارزیابی‌ رویدادها و دگرگونی‌ های سدۀ رو به پایان بیستم به میان می‌آمد، همواره در این اندیشه بودم که ای کاش کس یا کسانی از ایرانیان نیز در این هنگام گردش ِ قرن، تاریخ یکصد ساله میهنمان را بررسند و جمع‌بندی سزاواری از فراز و فرودها و اُفت و خیزهای آن به دست دهند. اکنون بسیار خشنودم که پژوهش ارجمند دکتر ماشاءالله آجودانی را در دسترس دارم و آن را تا اندازه ي زیادی برآورندۀ این آرزو و پاسخْ گوی این نیاز فکری می‌بینم." (مجلّۀ پَر، شماره ١٥٥)
خسرو الوندی می‌نویسد: "کتاب مشروطۀ ایرانی کاوش موشکافانه‌ای است از رویدادهای انقلاب مشروطیت و زمینه‌های بینشی ـ فرهنگی آن و تصویری تمام‌نما از مجموع اوضاع زندگی اجتماعی مردم ایران همزمان با جنبش یاد شده و پیش از آن . در این تحقیق کم‌نظیر علمی برخلاف ِ معهود ِ «روایت‌نگاری» -- مشئوم‌ترین میراث دين ِ اسلام -- آجودانی با پیگیری کوشیده است تا در جهت یک جستجوی علمی تاریخ‌نویسی، رویدادها و نگرش‌های دوران مورد نظرش را بازبینی کند." (مجلّۀ نقد، سال ٩- شمارۀ ٢٣)

احمد توکلی می‌نویسد: "آقای ماشاءالله آجودانی با انتشار کتاب مشروطه ایرانی و پیش‌زمینه‌های نظریۀ ولایت فقیه فصل تازه‌ای در تحقیق تاریخ ایران گشوده است..." (مجلۀ پَر، شماره ١٥٣ )
و بالاخره نقاد عالِم فریبرز رئیس‌دانا می‌نویسد: "نویسندۀ مشروطۀ ایرانی، محافظه‌کاری انگلیسی، کینه‌توز ضدّ ِ چپ و ضدّ ِ رادیکال، عمّه غم‌خوار، در تله افتاده، دچار هَچَل شده ..."
نمی‌دانم این موجود، از این همه نقدی که من در بالا به طور خیلی مختصر از هر کدام گوشه‌ای را ذکر کردم، پندی گرفته و لااقل نزد خود شرمنده شده است؟
استاد احسان یارشاطر می‌نویسد: "طلوع این مورّخ صاحب نظر و محقق کوشا را باید به همه پژوهشگران تاریخ معاصر ایران تبریک گفت." (مجلّۀ ایران‌شناسی، شمارۀ اول، سال دهم)
به گمان من اگر اسب نجیب باشد تازیانه‌ای کافی است و اگر هم نانجیب باشد، هزاران تازیانه هم او را به راه رفتن وا نمی‌دارد تا نقاد ِ عالِم، رئیس‌دانا نظرش چه باشد؟

I


كارگردان ايتاليايي فيلمي درباره‌ي «مولانا» مي‌سازد!











http://www.chn.ir/news/?section=2&id=39043


IV

گفت و شنود ِ مريم منصوري با يونس تراكمه درباره ي «جُنگ ِ اصفهان» (روزنامه ي اعتماد، تهران - ٢٤ و ٢٥ ارديبهشت ١٣٨٦)

http://www.etemaad.com/Released/86-02-24/214.htm http://www.etemaad.com/Released/86-02-25/214.htm

پيام ِ ويراستار ِ ايرانْ شناخت به همايش ِ فردوسي


http://rouznamak.blogfa.com/post-44.aspx