CENTER FOR IRANIAN STUDIES - کانون پژوهشهای ايران شناختی

يادداشت ويراستار

سه شنبه يكم خرداد ماه ١٣٨٦

ِاز دكتر جلال خالقي مطلق و كار ِ كارستان ِ او در ويرايش متن ِ شاهنامه ي فردوسي و نيز نشر ِ انبوهي از يادداشتها و گفتارهاي روشنگر و رهنمون ِ شاهنامه شناختي، پيش از اين بارها در همين تارنما و نيز در گفتارهايي نشريافته در جاهاي ديگر، سخن گفته ام. ديگران نيز از اين كار ِ بايسته غفلت نكرده اند.

امّا در اين زمينه، هرچه سخن گفته شود، زايد و تكراري نيست؛ زيرا پژوهشگران راستين ِ ادب ِ حماسي ي ايران، نيك دريافته اند كه در پي ِ يك هزاره آشوب و سردرگمي و حتّا تباهكاري ي سهوي يا عمدي در برخورد با متن ِ شاهنامه، اين نخستين بارست كه ايراني ي فرهيخته و دانشمند و شايسته اي همچون او، با كاري چند ده ساله، نزديك ترين متن نسبت به سروده ي شاعر ِ بزرگمان را به ايرانيان پيشكش كرده است. آنان به خوبي مي دانند كه همه ي كوششهاي پيشين در ويرايش متن ِ سروده ي استاد ِ توس از سوي جُزْ ايرانيان و ايرانيان كه در دو سده ي گذشته انجام پذيرفته، تنها درآمد و پيشْ زمينه اي بوده است براي كُنِش ِ استاد خالقي مطلق در اين گستره. در اين گفته، ذرّه اي اغراق گويي نيست و سطرْسطر و برگْ برگ ِ دستْ آورد ِ اين پژوهشگر و شاهنامه شناس بزرگ ِ روزگار ِ ما و بي همتا در همه ي هزاره ي پشت ِ سر، پشتوانه و گواه ِ راستين ِ اين ارجْ گزاري است.

در ارديبهشت امسال، به هنگام برگزاري ي آيينهاي يادْروز و بزرگداشت ِ فردوسي در ايران كه با حضور و چند سخنراني ي ارزشمند ِ استاد در ميهن همزمان شد، فرصت دوباره اي پيش آمد تا شمار هرچه بيشتري از ايرانيان، اين پژوهنده ي ِ شايسته و كوشنده ي نستوه را بهتر بشناسند و ارج ِ كوشش سازنده ي او را دريابند.

كوتاه سخن اين كه با آگاهي از تاريخچه ي ويرايش متن ِ شاهنامه از آغاز تا امروز، مي توان و بايد گفت كه از اين پس، هرگونه استناد به شاهنامه ي فردوسي و بازْبُرد به هريك از بيتهاي آن، تنها با رويْ كرد به متن ِ ويراسته ي خالقي مطلق، ارزش و اعتبار ِ دانشي و پژوهشي خواهدداشت و اشاره به هريك از ويرايشهاي پيش از آن، فقط داراي جنبه ي سنجشي براي دريافت ِ چگونگي ي نگاشتها در دستْ نوشتها و چاپهاي گوناگون اين منظومه، خواهدبود. (خوشبختانه بازْچاپ ِ همه ي دفترهاي متن شاهنامه ي ويراسته ي استاد خالقي و نيز دفترهاي يادداشتهاي پيوست ِ آن كه در آمريكا به چاپ رسيده است، در تهران در دست ِ اقدام است و ازين پس، همه ي كساني كه نمي توانستند به چاپ آمريكا دسترس داشته باشند، خواهند توانست چاپ تهران را با بهاي بسيار ارزان تر ِ ريالي خريداري كنند.)

* * *

در زمينه ي موضوع ِ سخن من در اين درآمد، يك گفتار و يك گزارش به اين دفتر رسيده است كه براي رساتركردن اين يادداشت، با سپاس از فرستندگان آنها، به گفتار پيوند مي دهم و متن ِ گزارش را در پي آن مي آورم:

آقاي دكتر شاهين سپنتا، گزارش حضور و سخنراني ي بسيار ارزشمند ِ استاد خالقي مطلق در همايش شاهنامه پژوهان و دوستداران حماسه ي ايران در اصفهان را به شرح ِ زير به اين دفتر فرستاده است:

دکتر جلال خالقی مطلق در اصفهان
ستم پیشگی را از نمونه های بارز اخلاق نکوهیده
در شاهنامه فردوسی برشمرد


اصفهان - شاهین سپنتا : دکتر جلال خالقی مطلق ، شاهنامه پژوه و نویسنده معاصر، در اصفهان و در جمع دوستداران فردوسی، ستم پیشگی حاکمان را از نمونه های بارز ِ اخلاق ِ نکوهیده در شاهنامه ي فردوسی برشمرد.


دکتر جلال خالقی مطلق در اصفهان و در جمع دوستداران فردوسی و شاهنامه در آیینی که برای بزرگداشت فردوسی و به کوشش انجمن فردوسی اصفهان در پسین ِ آدینه بیست و نهم اردی بهشت ماه برگزار شد، در سخنان خود با عنوان « اخلاق در شاهنامه » گفت :

«در شاهنامه ابیات بسیاری در زمینه های گوناگون عادات و اخلاق آمده است مانند ستایش خداوند ، ستایش خِرَد، دانش، خرسندی، بخشندگی، امانتْ داری، ميهمانْ نوازی، رازْ داری، میهنْ دوستی، جوانْمردی، شرم و حیا، راستی، کوشش، خاموشی، امیدواری، مهربانی با زن و فرزند، دستگیری از بیچارگان و بیگانه نوازی و یا نکوهش ِ آز و خشم و دروغ و کاهلی و دیگرْ صفات ناپسند.»
این شاهنامه پژوه برجسته در ادامه افزود :

«امّا بر خلاف ِ هومر که ایلیاد را با سرود خشم آغاز می کند، فردوسی شاهنامه را به نام " خداوند جان و خِرَد " می گشاید و با مصراعی به نام " جهانْ داور ِ کردگار " به پایان می رساند؛ یعنی شاهنامه را با نام خدا آغاز می کند و با نام خداوند به پایان می برد و پس از آن به ستایش ِ خِرَد می پردازد.»
دکتر خالقی در ادامه سخنان خود یاد آور شد:

«یکی از درسهای اخلاقی ي شاهنامه، لزوم ِ دفاع از میهن است و سراسر شاهنامه سرود ِ مهر ایران است. از سویی پیام فردوسی برای تمام فرمانروایان پس از او و امروز و آینده این است که نباید ایرانیان را وَجْه ُالمُصالِحه قرار دهند تا به اهداف خود برسند : " زن و کودک و بوم ِ ایرانیان / به اندیشه ي ِ بد مَنِه در میان!" »
خالقی در حالی که این سخنانش با تشویق های گرم حاضران رو به رو شد، در ادامه افزود:

«در شاهنامه جان دهنده و جان ستاننده خداوند است و کسی حق ندارد به بهانه های واهی خون مردم را بریزد ، مگر آن که روز رستاخیز را باور نداشته باشد.»

وی هچنین تاکید کرد:

«شاهنامه، ستایشْ نامه ي ِ شاهان دادگر و نکوهشْ نامه ي ِ شاهان بیدادگر است

در روزگاری که فردوسی می زیست شاهان حکومت می کردند. امروز شما می توانید به جای واژه ي شاهان، صدر ِ اعظم یا پرزیدنت بگذارید؛ معنا همان معناست.»
در بخش دیگری از این برنامه، آیین ِ بزرگداشت استاد محمد مهریار از ایران پژوهان و اصفهان شناسان سالخورده ي ِ اصفهانی در میان ابراز احساسات شدید و تشویق حاضران برگزار شد.
استاد محمد مهریار، نویسنده و مترجم، شاعر و استاد سابق دانشگاه اصفهان نیز در حالی که اشک شوق بر دیدگانش جاری بود در پاسخ به این ابراز احساسات همشهری هایش گفت:

«من که کاری نکرده ام . من در تمام عمرم فقط سه کلمه گفته ام: ایران ، ایران ، ایران. کار اصلی را دکتر جلال خالقی مطلق کرده اند که عمری را روی شاهنامه صرف کرده اند.»

در ادامه ي ِ این برنامه، دکتر سجّاد آیدین لو، شاهنامه پژوه جوان آذری با لهجه شیرین آذری، سخنان پر شورخود را درباره ي ِ شاهنامه ي فردوسی با عنوان نوشدارو چیست؟ ارائه داشت.