CENTER FOR IRANIAN STUDIES - کانون پژوهشهای ايران شناختی

تاريخ لذت در ايران


مهدی خلجی

پژوهشگر تاريخ و مطالعات اسلامی


در طلب کام، دخانيات و مشروبات در تاريخ ايران، از عصر صفوی تا دوره ي مشروطيت، کتابی است نوشته ي ِ رودی ماتی، استاد تاريخ در دانشگاه دليور در ايالات متّحد امريكا و يكي از آثار بديع و برجسته اي كه در قلمرو ِ ايران شناسي ، به تازگي انتشاريافته است.

مراد نويسنده از "دخانيات" هرگونه مواد مخدّر است از ترياک گرفته تا توتون و تنباکو. همچنين از "مشروبات"نويسنده هم به مشروبات الکلی نظر دارد و هم به نوشيدنی‌های وارداتی مانند قهوه.
اين کتاب با انواع و اقسام مواد سکرآور يا فعال‌کننده ذهن و روان سروکار دارد که دماغ ايرانيان را تر می‌کرد و آن‌ها را سر کيف يا سر ذوق و وجد می‌آورد.

مورّخان ِ چيزهای ِ خُرد

نوشتن تاريخ پديده‌هايی چون قهوه، شراب، توتون و تنباکو در غرب، از نيمه دوم سده بيستم آغاز شد و دامنه‌ای گسترده يافت. اکنون پژوهش‌های روشن‌گری در دست است درباره تاريخ شب، روز، خواندن، نوشتن، غذا، لباس زير، چرخ، اندام انسان و هر چيز "خرد و جزيی" ديگری که روزگاری در خور تاريخ‌نويسی به شمار نمی‌آمد.
نوشتن تاريخ اين پديده‌ها که واقعيتِ ملموس و عينی جامعه و فرهنگ هستند، برآمده از انقلابی عظيم در نگارش تاريخ و نگرش به تاريخ است.
در پی اين انقلاب که در دهه‌های آغازين سده بيستم صورت بست، تاريخ‌نگاران تاريخ را ديگر گزارش صنعت‌کرد ِ قهرمانان، پيامبران، پادشاهان و جنگ و صلح و افت و خيز آن‌ها ندانستند و همراه با تحولات در فلسفه و علوم انسانی، روند تاريخ را پيچيده و برخاسته از عوامل گوناگون ارزيابی کردند.
اگر به قول تولستوی، در جنگ و صلح، موضوع تاريخ "زندگی مردمان و بشريت" است، تاريخ به مفهوم کلاسيک آن که "تاريخ رسل و ملوک" و شرح فتح و ظفر و حکايت هزيمت و زوال آنان بود چه اندازه از سرگذشت آدمی را بازمی‌تاباند؟
در نگرش تازه به تاريخ، "فايده تاريخ" ديگر آموختن عبرت نبود؛ بل‌که شناخت انسان بود. پس لاجرم تاريخ می‌بايست همه سويه‌ها و سايه‌های زندگی انسانی را فراگيرد و تاريخی شود از سرگذشت هر انسان، چه رعيت چه پادشاه، ستم‌گر يا ستم‌ديده، دانشمند يا ساده‌لوح.

قهوه و تاريخ

از آن‌جا که ما آدميان در تعامل با جهان زندگی می‌کنيم تاريخ هر پديده‌ای که در شبکه روابط انسانی ما جاگرفته يا تاريخ هر يک از رفتارهای ذهنی يا عينی ما بخشی از سرشت انسانی است که بر پهنه تاريخ گسترده می‌شود و آگاهی از آن ما را به تودرتويی، رنگارنگی و دگرگونی مدام "ذات" بشر رهنمون می‌گردد.
بدين روی، مثلاً تاريخ قهوه، تنها تاريخ ماده‌ تلخ و سياه نوشيدنی نيست؛ تاريخ انسان است که در رويارويی با قهوه چه انديشيده و چه کرده؛ و اين جوشانده غليظ در روابط اجتماعی، ساختار سياسی و حتا مناسبات اقتصادی او چه اثری برجا نهاده است.
بر اين بنياد، تاريخ يک جامعه، فرهنگ و روابط قدرت حاکم بر آن را می‌توان از ورای تاريخ اين جرم تيره، روشن کرد. رودی ماتی با اين نگرش به سراغ پژوهش تاريخ نوشيدنی‌ها و دودکردنی‌ها در چهار سده مهم تاريخ ايران رفته است.

شراب و سرخوشی در جوامع اسلامی

پژوهش‌های زيادی درباره مصرف مواد سرخوشی‌آور در جوامع ديگر پيش از دوران مدرن و پس از آن صورت گرفته است. در اين پژوهش‌ها تأکيد شده که اين مواد نه تنها نقش مهمی در بازرگانی و تجارت داشته‌اند که نمادها و نشانه‌هايی از شعاير دينی، مناسبات اجتماعی و تغييرات سياسی نيز بوده‌اند. اما متخصصان خاورميانه، بسی ديرتر از تاريخ‌نگاران جوامع غربی به سراغ نوشتن تاريخ واقعيت‌های مادی‌ از اين دست رفته‌اند.

posted by Jalil Doostkhah @ 5:07 PM

امروز 27 مهر ماه 1384، درست 51 سال از روز ِ سياه و خونين ِ 27 مهر ماه 1333 مي گذرد. در چُنين روزي، نظام ِ برآمده از شبيخون ايران بر باد ده ِ سوداگران تازشگر ِ آمريكايي و انگليسي و دربار وابسته و سر سپرده بدانان، براي سركوب دنباله ي خيزش و جنبش رهايي

* * *

امّا مرتضي كيوان كه همراه با نخستين گروه از سرداران سرافراز ِ آزادي جان باخت، به گناه ِ نابخشودني ي ِ تامين ِ خانه و پناهگاه براي افسران ِ پنهان شده، به چنگ دُژخيمان افتاده بود. او مردي به راستي فرهيخته و بسيار پيشتر از زمان ِ خودش بود. سطر به سطر ِ همه ي نوشته هاي برجا مانده از اين روشنفكر ِ راستين و آزادانديش ژرف بين گواهي است بر منش والاي او در زندگي ي فردي و اجتماعي و كار و كوشش هاي ادبي اش.

كيوان با همه ي نوده اي گري اش، زنجيري و پاي بسته ي جزم هاي مرامي و فرموده هاي آيه وار ِ حزبي نبود و همواره آزادانديش و چون و چراگو باقي ماند. براي نمونه، در زماني كه نسخه ي رئاليسم سوسياليستي ي ژدانفي براي ادبيّات سراسر جهان تجويز مي شد و هرگونه سرپيچي از آن در حكم انحراف و گناهي بزرگ به شمار مي آمد، او در يكي از نوشته هايش، آشكارا به انتقادي زيركانه از اين آيه ي مطلق پرداخت و ديدگاه هاي انديشه ورانه ي خود را در تقابل ِ با آن شرح داد. كار و كوشش فرهنگي و ادبي ي ِ مرتضي كيوان تنها در روزنامه نگاري و نقد و بررسي ي كتاب و ترجمه و ويرايش خلاصه نمي شد؛ بلكه با كشف توان و گنجايش فكري و ادبي در هريك از دوستان و معاشرانش، به ياري ي او مي شتافت و با گونه اي احساس خويشكاري مي كوشيد تا استعداد نهفته در وي را شكوفا و بارور كند. تاثير ژرف ِ دل سوزي هاي او در حق ّ نسلي از روشنفكران و اهل قلم آن زمان، انكارناپذيرست و اشاره هاي فراواني بدان در نوشته هاي آن نسل، ديده مي شود. از همين رو بود كه پايان خونبار زندگاني ي كوتاه؛ امّا سرشارش، همه ي آن نسل را در بُهتي شگفت و اندوهي ژرف فروبرد.

مرتضي كيوان در واپسين روزهاي زندگي در چنگال ِ دُژخيمان

بسياري از نويسندگان و شاعران و مترجمان و پژوهشگران ِ همگام و همنشين با كيوان، در سروده ها و نوشته هايي با ياد او با شگفتي و آفرين بسيار از او يادكرده و شگفتي هاي زندگي ي او را برشمرده اند. يكي از ياران نزديك كيوان، زنده ياد شاهرخ مسكوب، فرزانه ي بزرگ ِ روزگار ما بود كه در واپسين سال هاي زندگاني ي دشوار و پُربارش با احساسي همچون دِين داشتن نسبت به آن يار ِ از دست رفته، نوشته ها و سروده هايي از خود و ديگران را با همكاري ي ِ همراه و همسر كيوان، بانو پوران سلطاني در مجموعه اي با عنوان ِ كتاب مرتضي كيوان، فراهم آورد و به چاپ رساند و حقّ آن مرد ِ مردانه را به خوبي ادا كرد.

بحث و بررسي در باره ي اين كتاب ارجمند و درون مايه هاي گوناگون ِ آن فرصت و مجالي ديگر مي خواهد كه اميدوارم فرادست آيد. در اين سالگرد اندوهبار ِ در خون تپيدن ِ كيوان و سرداران ِ همگامش، تنها خواستم يادي به گرمي از آن شمع هاي ِ خاموش گشته، كرده باشم.

براي پايان ِ سزاوار بخشيدن به اين يادواره ي كوتاه، از ميان ِ همه ي نوشتارهاي آمده در اين دفتر، سطرهاي گزيده اي از شعر ِ فراموش نشدني ي ِ شاعر نامدارمان احمد شاملو را كه در سوگ ِ كيوان و براي همدلي با همسرش پوران سلطاني سروده است، در پي مي آورم. ج. د.

احمد شاملو

نگاه كن

سال ِ بد

سال ِ باد

سال ِ اشك

سال ِ شكّ

سال ِ روزهاي ِ دراز و استقامت هاي كم

سالي كه غرور گدايي كرد

سال ِ پَست

سال ِ درد

سال ِ عزا

سال ِ اشك ِ پوري

سال ِ خون ِ مرتضي

سال ِ كبيسه ...

...........................

من بد بودم؛ امّا بدي نبودم

از بدي گريختم، دنيا مرا نفرين كرد

و سال ِ بد دررسيد:

سال ِ اشك ِ پوري، سال ِ خون ِ مرتضي

سال ِ تاريكي

و من ستاره ام را يافتم، من خوبي را يافتم

به خوبي رسيدم

و شكوفه كردم.

..............................

posted by Jalil Doostkhah @ 4:41 AM

استاد شاهين فرهت، سازنده ي سمفوني ي ايران

بر پايه ي ِ گزارش خبرگزاري ي ِ مهر از تهران، شاهين فرهت آهنگساز ايراني، كار ِ ساختن ِسمفوني ي ِ ايران را به پايان آورد تا بار ِ ديگر گرايش پُرشور خود به ايران و پاي بندي اش به غرور ِ ملّي را به نمايش بگذارد. او پيش از اين، سمفوني هاي ِ بانوي ايران، دماوند و خليج ِ فارس را در همين گونه ي ِ هنري آفريده بود.
گزارش مهر درباره ي اين رويداد ِ مهمّ ِ هنري و فرهنگي و سخناني از استاد فرهت در زمينه ي شكل گيري ي ِ كارهايش و چگونگي ي ِ رهبري ي ِ گروه اجراكننده ي ِ سمفوني هايش و همكاري ي ِ اركستر سمفونيك ارمنستان به رهبري ي ِ لوريس چكناواريان سازنده ي نامدار ِ اُپراي ِ رستم و سهراب را در دنباله مي آورم.

Shahin Farhat composed Iran Symphony

TEHRAN, Oct. 9 (Mehr News Agency) -- Iranian composer Shahin Farhat recently finished composing a work entitled "Iran Symphony" to prove his patriotism once again. He had previously created "Iranian Lady Symphony", "Damavand Symphony", and "Persian Gulf Symphony" in this genre.

I began writing the symphony last Noruz (Iranian New Year, which begins on March 21). It abstractly demonstrates bittersweet events our country has experienced over history, Farhat told the Iranian Students News Agency (ISNA) on Saturday.

With a genuine Iranian theme, the symphony has been written in four movements taking 40 minutes. The first and second movements have an exciting and fast rhythm, the third movement is mellow, and the ending reminds one of triumph and victory

he explained

I have asked Ali Rahbari (Tehran Symphony Orchestra conductor) to perform the symphony, and he has welcomed the idea. Farhat said

According to Farhat, the Iranian Academy of Arts will sponsor the performance He had previously said that he might be persuaded to give it to the Armenian Philharmonic Orchestra because of technical limitations in Iran for the performance and recording of orchestral and symphonic works.Farhat's Persian Gulf and Damavand symphonies were also to be performed by Iranian conductor Loris Tjeknavorian and recorded in Iran, but in the end they were performed and recorded by the Armenian Philharmonic Orchestra.Farhat expressed satisfaction with the Armenian orchestra's performance of the symphony

posted by Jalil Doostkhah @ 7:53 AM