CENTER FOR IRANIAN STUDIES - کانون پژوهشهای ايران شناختی

نقّاشي، آنگاه نشاني ي فيلمي را كه از چشم اندازهاي زيباي روستاي كوهستاني ي ابيانه گرفته و شعر زيباي ِ پشت ِ درياها از زنده ياد سهراب سپهري، سخن ِ زمينه ي آن است، برايم فرستاده است كه با سپاس فراوان از مهر بي دريغش در پي مي آورم و آن را پايان بخش فرخنده اي براي واپسين درآمد ِ تارنماي ايران شناخت در دومين سال ِ كوشش و كنش فرهنگي ي خود در اين راستا، مي كنم:
http://naghashi.persiangig.com/video/Abianeh.wmv

شعر

posted by Jalil Doostkhah @ 8:41 AM

پاسخ به استاد دوستخواه بسیار عزیز
عجب حکایتی است حکایت این سرزمین!


آموزگار بسیار جلیل و «پاسیفیست» ما ایران شناسان، استاد دوستخواه با نوشتاری از سر نگرانی خواسته اند که ما با لطیفه هایی که دربارۀ برخی از هم میهنان خود تعریف می کنیم سبب آزردگی آن ها را فراهم نیاوریم و خواسته اند که همۀ یارانشان در نشر گستردۀ نوشتۀ ایشان بکوشند...
با همۀ دلبستگی ژرفی که به استاد دارم، با اطاعت از درخواست ایشان، از خود و استاد می پرسم:
چرا؟!
یادم می آید در روزگار جنگ طولانی ایران و عراق همیشه می گفتم که اگر ما ایرانی ها فلانی ها و بهمانی ها را نمی داشتیم از غصه دق می کردیم!..
پیداست که من در آن روزگار هم آگاه بودم که رنجاندن کسی نمی تواند وسیلۀ خوبی برای انبساط خاطر باشد. امّا بی درنگ به این حقیقت هم فکر می کردم که هم میهنانم باید که مانند همۀ مردم جهان با شنیدن لطیفه – که از نامش پیداست که لطیف است – هرگز بد به دل راه ندهند و نگران خنده ها و ریسه رفتن های هم میهنان خود نشوند!
هیچ کجایی را در جهان نمی توان سراغ کرد که مردمش به یکدیگر کم و بیش به اصطلاح «گیر» ندهند. از آن میان آلمانی ها که من در میانشان چهارده سال زیسته ام. آلمانی ها هم قزوینی ها و رشتی ها و آذربایجانی های خودشان را دارند. و چه جور هم!
عُبَید زاکانی -- که در سال ٧٧٢ هجری قمری درگذشته -- خیلی از داستان هایی را که آورده، از زبانی دیگر ترجمه کرده است. او در کنار ٢٦٧ داستان فارسی، ٩٣ داستان تازی دارد. هنر او در این است که حَشْوَش مَلیح است؛ چنان که سعدی هم.

در رسالۀ دلگشای همین عُبَید ِ بلندْآوازه، می خوانیم:
«قزوینی تابستان از بغداد می آمد؛ گفتند: آن جا چه می کردی؟ گفت: عَرَق»!
دربارۀ دیگر شهرها هم کم نیستند داستان های عُبَید.
من با پوزش از استاد دوستخواه، برخلاف او به ساختن لطیفه دربارۀ مردم شهرهای مختلف و یا دیگر اقوام هم میهن خُرده نمی گیرم؛ خرده به کسانی می گیرم که شوخی ها و لطیفه ها را به دل می گیرند. اصفهانی ها خود بیشترین لطیفه را دربارۀ خود ساخته اند. و من -- که خود آذربایجانی هستم-- کمتر آذربایجانی یی را دیده ام که در مجلسی که کار به طنز و لطیفه و شوخی بکشد، خود پیش قدم نشود...
ما تا کی می خواهیم از یک سو ادّعا کنیم که همه هم ْمیهن هستیم و از سویی دیگر برآن باشیم که با لطیفه برخی از هم میهنان خود را آزارمی دهیم و تفرقه می اندازیم؟
فراموش نکنیم که چون در محفل ها زبان غالب فارسی است، گمان می رود که فارس ها گویا به گونه ای برنامه ریزی شده دیگر قوم ها را می آزارند. مگر رشتی ها فارس نیستند؟ مگر دربارۀ رشتی ها کمتر از آذربایجانی ها لطیفه ساخته و گفته می شود؟ دربارۀ قمی ها و کاشی ها و اصفهانی ها همین طور.
این که نمی شود از داستان لطیفه ها هم داستانی بسازیم مانند آن چه که دربارۀ فیلم ٣٠٠ ساختیم.
در کشورهایی که بزرگانش کمتر «نازک نارنجی» هستند، دربارۀ بزرگانشان هم لطیفه بی شمار است.
و امّا برای نمونه، فراموش نکنیم که ما آذربایجان را همواره مهد دلیران می خوانیم و مردمش را مرزبانان دلاور ایران. صفتی که برای کاشی های فارس قائل نیستیم.
فراموش نکنیم که ما برای لُرهای ایرانی هم لطیفه بسیار ساخته ایم...
به نظر من پذیرفتنی نیست که لطیفه ها به گونه ای برنامه ریزی شده ساخته می شوند... ما اگر دارای چنین سیاستی می بودیم، لابد که موفق تر از آنی می بودیم که هستیم...
بیاییم مشکلی بر دیگر مشکلات خود نیفزاییم...
و بیاییم تنها امکان خندیدن را از خود نگیریم...
ما مردم ایران زمین همه همدیگر را دوست داریم و به یکدیگر می بالیم و نمی توانیم از اعضای خانوادۀ بزرگ خود دلگیر باشیم...
بیاییم به دیگر زخم هایمان بیندیشیم...
بیاییم نگران باشیم که مبادا سیاستی داستان لطیفه ها را هم بر جُنگ دیگر دردهایمان بیفزاید...
و شما استاد گرامیم به یاد بیاورید همۀ لطیفه هایی را که شما اصفهانی ها دربارۀ خودتان ساخته اید!...


با فروتنی
پرویز رجبی
هفتم تیر ماه ۱۳۸۶


نوشتۀ استاد دوستخواه را در این جا بخوانید
http://www.iranshenakht.blogspot.com/

* * *

در دنباله ي اين روزْنوشت ِ استاد رجبي ي ارجمند و باريك بين و ژرفاكاو، چند نكته را -- همانا نه به خواست ِ چالش و ستيز، بلكه تنها به منظور ِ زنده نگاه داشتن ِ فضاي گفتماني فرهنگي -- بازمي گويم.

نوشته اند: "من با پوزش از استاد دوستخواه، برخلاف او به ساختن لطیفه دربارۀ مردم شهرهای مختلف و یا دیگر اقوام هم میهن خُرده نمی گیرم؛ خُرده به کسانی می گیرم که شوخی ها و لطیفه ها را به دل می گیرند..."

مي نويسم:

همه كه مانند شما گشاده نظر و آسان گير و بردبار و تابْ آور نيستند. من در آزمونهايي چند ده ساله و در سر و كلّه زدن با كساني از طيف ِ گسترده ي مردم روستايي و شهرستاني و ايالتي و به ويژه ايرانيان داراي زبان مادري ي جُزْفارسي در گوشه و كنار ميهن، دريافته ام كه بيش از نود درصد ِ از آنان، با شنيدن ِ چُنين به اصطلاح لطيفه ها و عبارتهاي خنده آور و تفريحي، به سختي آزرده خاطر مي شوند و هرگاه واكنشي بي درنگ و آشكار از خود نشان نمي دهند، به دليلهاي خاصّي است؛ وگرنه، آنها را در نهان جاي دل و جان خود مي انبارند تا زماني كه بتوانند بازتابي بروزدهند كه گاه در گير و دار ِ معركه ها و بحرانهاي اجتماعي و سياسي، سخت و تلخ و ويرانگر و حتّا فاجعه آميز بوده است و نمونه هايي از آنها را در همين سالهاي نه چندان دور ِ پشت ِ سر ديده ايم و دندان تآسّف بر لب گزيده ايم.

بارها در گفتارها و كتابهاي اين گونه زودْرنجان و دلْ آزردگان (كه با غوره اي سردي و با مويزي گرمي شان مي شود) خوانده ايم كه همين عبارتهاي به نظر بنده و جناب عالي تفريحي و بي قصد و غرض را با چه آب و تابي بازتابانيده و شاخ و برگ داده و تفسير و تآويل بر آنها نوشته و صد البتّه از انگ و رنگ زدن و كاربُرد ِ برچسب هاي فريبنده اي چون "شووينسم آريايي /فارس"، "نژادپرستي"، "باورمندي به پرستش خاك و خون ِ ايراني" و مانند ِ آنها غافل نمانده اند و مي دانيم كه گذشته از رويدادهاي پيشين، در همين سالها و حتّا ماه هاي نزديك، چه كساني در سطح جهان و منطقه با دستاويز قراردادن ِ همين عبارتهاي به ظاهر ساده و سرگرم كننده و خنده آور، در كار ِ برافروختن ِ آتشي هستند كه "خانه" و "كاشانه" را يكجا به خاكستر مبدّل خواهدكرد!

آقاي دكتر رجبي ي گرانمايه، شما قياس به نفس مي فرماييد و همه را همچون خود، نيكْ انديش و نيكْ گفتار و نيكْ كردار و اهل ِ گذشت و تسامح مي انگاريد. امّا دريغ و درد كه واقعيّت جُز اين است!

نوشته اند:

"فراموش نکنیم که چون در محفل ها زبان ِ غالب فارسی است، گمان می رود که فارس ها گویا به گونه ای برنامه ریزی شده دیگر قوم ها را می آزارند. مگر رشتی ها فارس نیستند؟ مگر دربارۀ رشتی ها کمتر از آذربایجانی ها لطیفه ساخته و گفته می شود؟ دربارۀ قمی ها و کاشی ها و اصفهانی ها هم همین طور."

مي نويسم:

من با شما همداستانم كه كسي اين به اصطلاح لطيفه ها را با برنامه ريزي براي قومْ آزاري نمي سازد و هرچه هست و هر بنيادي كه دارد، فرآيندي است بي برنامه ريزي كه در روند ِ زندگي ي اجتماعي شكل مي گيرد و اين جا و آن جا پخش مي گردد. امّا به هر روي تاثير خود را در كساني كه در بند ِ پيش بدانها اشاره كردم، مي گذارد و آنان كه در كمين هر فرصتي نشسته اند، بهره گيرهاي زيان بخش به حال همه ي اين ميهن مشترك تيره ها و قوم ها و گروهها را از آنها خواهندكرد.

اين را هم بگويم -- و شما خود بهتر از من مي دانيد -- كه "فارس" (يا نگاشت ِ كهن ترش "پارس")، نه نام يك قوم يا مردم ِ بخشهايي از سرزمين ايران، بلكه نام ِ ايالتي در جنوب ايران است. ما در ميهن مشترك و بزرگمان، مردم ِ آذربايجان، كردستان، گيلان، مازندران، خراسان، اصفهان، يزد، كرمان، بلوچستان، تركمن صحرا و همه ي شهرها و روستاهاي تركمن نشين ِ منطقه ي گرگان و مردم ايالت فارس از جمله قشقاييها و بسياري ديگر را داريم كه به رغم تفاوتهايي در زبان مادري و شاخه فرهنگ هاشان، همه در يك ميهن مشترك به سر مي برند و نخستين شناسه ي آنها "ايراني" بودنشان است و ديگرْ شناسه ها پس از آن مي آيد و معني مي يابد. در اين ميهن مشترك با سرنوشت يگانه مان، هيچ كدام از ما بر ديگري برتري نداريم و هيچ كس، "ايراني تر" از ديگران نيست و هرگونه توهين و كوچك شماري و حق كشي ي هركسي يا نهادي نسبت به ديگران، چه در مورد زبان مادري و چه در خصوص ديگر حقهاي اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و سياسي، مردود و ناپذيرفتني است.

نوشته اند:

"هم میهنانم باید که مانند همۀ مردم جهان با شنیدن لطیفه – که از نامش پیداست که لطیف است – هرگز بد به دل راه ندهند و نگران خنده ها و ریسه رفتن های هم میهنان خود نشوند!"

مي گويم:

من هم با شما همداستانم كه آدمي زاد نيازمند به خنده و تفريح و سرگرمي و خوش كردن ِ وقت ِ خود است تا بلكه بتواند دمي چند از شرّ و شور اين جهان سرشار از نيرنگ و ترفند و دروغ و جنگ و جنون و آتش و خون، بياسايد. امّا هرگاه "لطيفه" تنها نامش "لطيفه" باشد و "ضخيمه" اي دل آزار را در پوششي ابريشمين عرضه بدارد، نه تنها دلگشا نخواهد بود، بلكه براي شنوندگاني كه پيشينه و ذهني چالشگر و ستيهنده با اين گونه زخم زبانها دارند و اكثريّت هم با آنهاست، به آتشْ زنه ي كين توزي و انتقام جويي تبديل خواهد گشت.

* * *

برآيند ِ سخنم اين است: بكوشيم تا از اين پس در لطيفه پردازي هامان، از نقشْ ورزان و سخن گويان ِ رويدادهاي خنده آور با عنواني كه نسبت به جايي يا مردماني خاصّ داشته باشد، مانند ِ اصفهاني، رشتي، لُر، ترك (البته به نادرستي به جاي آذربايجاني)، تركمن، بلوچ و جُز آن، ياد نكنيم و براي نمونه، تنها بگوييم زني يا مردي يا دختري يا پسري، چُنين گفت و چُنان كرد.

لابُد كساني خواهند گفت كه در آن صورت مزه اش خواهدرفت و لطفي نخواهد داشت! مي گويم چه باك اگر لطف كمتري داشته باشد؛ امّا همبستگي ي بايسته ي ما ايرانيان را برهم نزند و زمينه ساز ِ برباد رفتن ِ هست و نيست مان نشود.

posted by Jalil Doostkhah @ 1:28 AM

بر كتاب ِ پيامبر ِ آريايي از اميد عطايي

http://rouznamak.blogfa.com/post-87.aspx

جامعه ي ايراني و انديشه هاي رورتي (جُستاري از مسعود لقمان)

يادماني از نگاره ي شير و خورشيد در روزگار باستان

نگاره اي از شير و خورشيد در روزگار ِ ما

عرفان قانعی فرد:

پرويز رجبي:


حکایت ِ سرزمین ِ من

یک استکان چای، مهمان ِ تاریخ

http://parvizrajabi.blogspot.com/

ايستاده از راست به چپ:

هفت

رضا مُرادي غياث آبادي:
http://www.ghiasabadi.com/

سپاس از همراهان ِ دیدار از تقویم ِ آفتابی ي ِ نیاسَر

دگر شارسان از بَر ِ کوهسار/ سرای ِ درنگ است و جای ِ شمار

(گفتار زال در شاهنامه ي فردوسی)

رضا مُرادي غياث آبادي:
آیین ِ مَزدَک به روایت ِ دینْکَرد
تنها متن بازمانده از گفتگوی مَزدَکیان با روحانیّت ِ زرتشتی
http://www.ghiasabadi.com/mazdak2.html


نُه

فيلم ايراني ي زمستان در جشنواره ي فيلم ِ لُس آنجلس

سر تعظیمی در مقابل ِ اخوان ثالث و دولت آبادی

فیروزه خطیبی - لس آنجلس
در جشنواره ي امسال فيلم لس آنجلس که از روز شنبه آغاز شد و به مدت ۱۰ روز ادامه دارد، فيلم ايرانی ي زمستان برگرفته از داستانی نوشته ي محمود دولت آبادی و تحت تاثير يکی از اشعار مهدی اخوان ثالث به همين نام، به نمايش گذاشته شد.
اين فيلم توسط رفيع پيتز کارگردان ايرانی ي ساکن انگلستان ساخته شده و يکی از سه فيلم ايرانی شرکت کننده در فستيوال امسال به شمار می رود.
http://www.radiofarda.com/Article/2007/06/24/o1_zemestan_in_LA.html

حمايت ِ حقوقدانان ِ کنفرانس ِ حقوق ِ بين الملل
از پيشنهاد ِ کميته ي ِ بين المللی ي ِ نجات پاسارگاد و تشخيص ِ آن به عنوان ِ يک ضرورت
http://www.savepasargad.com/
و
گفت و شنود با كورش زعيم درباره ي آبگيري ي سدّ ِ سيوند:
http://www.savepasargad.com/audio-video/pishgaah-26-zaim.htm


يازده

يادگارنامه ي ِ بهاءالدين خرمشاهي
به كوشش علي دهباشي

شماره‌ی چهاردهم و پانزدهم فصلنامه‌ی باران منتشر شد.

همگامي ی بنیاد مولانا و انجمن مثنوی پژوهان ایران

دبیر انجمن مثنوی پژوهان ایران ضمن ارائه پیشنهاداتی به شهردار اصفهان و شورای شهر ، خواستار اقدامات فعالانه تر این دو نهاد در تجلیل از مولوی در سال مولوی شد.
علی عربیان طی نامه ای به دکتر سقاییان نژاد شهردار اصفهان و مهندس حاج رسولی ها رئیس شورای شهر، ضمن یاد آوری اهمیّت سال جهانی مولانا (سال جاري ي میلادی )، خواستار هرگونه اقدام این دو نهاد شهری در جهت تجلیل از مولوی شد و در ادامه، پیشنهادهای زیر را ارائه نمود :
1. تالاری در شهر به نام آن بزرگ مرد تاریخ ادب و عرفان ایران و جهان نامگذاری فرمایند. ( مولانا ، مولوی ، جلال الدین ، مولوی بلخی ، شمس تبریزی ) 2. میدان ، بلوار ، بزرگراه یا بوستانی به یاد مولانا نامگذاری فرمایند. 3. تندیس مولانا را در یکی از مکان های مزبور نصب نمایند . 4. در شهرهای نوبنیاد وابسته که امکان بیشتری وجود دارد اقدامات مشابهی انجام دهند. 5. در شهریورماه و آذرماه یک روز را در هر شهرداری به مدت 3 ساعت به این انگیزه بزرگداشت بگیرند و ضمن دعوت از دانشمندانی نظیر دکتر حسین الهی قمشه ای و کریم زمانی و سایر مثنوی پژوهان ارجمند ویژه برنامه ای بر پا نمایند.

چهارده


مسعود لقمان:


احمد شاملو و دغدغه ي ِ پاسداشت ِ هويّت ِ ملّي

شاملو، یکی از بزرگترين شاعران معاصر ايران است.
به ديدِ من بزرگترين كار شاملو در شعر فارسي اين بود كه در چارچوبي تازه، نگاه انسان را از آسمان به زمين فراخواند و طرحي نو در شعر پارسي درانداخت.
چندي پيش دوستي، بخشي از سخنراني احمد شاملو در امريكا را برايم فرستاد كه بسيار بسيار از شنيدن آن لذت بردم و دريغم آمد كه اين لذت را با شما قسمت نكنم.
واي به زماني كه شاملو مي خواست نكته اي را به طنز بيان كند، آنگاه چنان واژگان را به ياري مي گرفت كه گويي بهتر از آن، ديگر نمي توان در آن باب، طنزي نوشت و سخني گفت.
بشنويد و ببينيد كه چگونه اين شاعر بزرگ همروزگارمان با طنزي جذاب، لزوم پاسداشت هويّت فرهنگي و ملي را به ايرانيان گوشزد مي كند.
از اينجا بشنويد (3.5 مگابايت)

پانزده

بابک خرمدین در برنامه ی تلویزیون "تصویر ایران" مزدک کاسپین

شانزده

پخش فیلم مستند "تیشتر" ساخته ی "حسن نقاشی" در خانه ی هنرمندان

هفده

نگاهی به یک زندگی (بخش دوم) گفت و گوی ویژه ی روزنامک با استاد مرتضی ثاقب فر
http://rouznamak.blogfa.com/post-90.aspx

posted by Jalil Doostkhah @ 5:09 PM

-- آيا شاه به راستي در راستاي پاي بندي به قانون اساسي (كه در شهريور ماه ١٣٢٠ در مجلس شوراي ملّي بدان سوگند يادكرد) بود؟ هرگاه چُنين بود، چرا در سال ١٣٢٨ آن قانون را در جهت بازكردن راه ِ دخالت هاي نارواي خود در كارهاي كليدي ي دولتي، تغييرداد و از آن پس، گام به گام در مسير ِ رضاشاه دوم شدن پيش رفت و نخست وزير و هيات وزيران و مجلس را به صورت كارگزاران گوش به فرمان خود انگاشت و با دكتر مصدّق كه بر بنياد درست ِ قانون اساسي ي خون بهاي مبارزان و جان باختگان خيزش مشروطه خواهي، شاه را مقامي تشريفاتي و غيرمسؤول مي شناخت و مي خواست، راه ِ ستيز در پيش گرفت؟

آيا هندرسون در مقام يك ديپلمات، درنمي يافت كه سرتاپاي كُنِش ِ شاه خلاف ِ نصّ ِ صريح ِ قانون اساسي است و يا مصلحت منافع دولت متبوع خود را در آن مي ديد كه چنين وارونه گويي كند؟ و آيا او در مجموع طرح و توطئه اي كه دولت كشورش و ديگر نيروهاي دخيل در كودتا به اجرا درآوردند، از نقش دربار شاه و عاملان و وابستگانش ناآگاه بود كه در گزارش خود به واشنگتن نوشت: « شاه در يك كودتا شركت نمي كند.»؟

علاء گفت که هر چند او مرتّب به شاه توصیه می کند تا با قدرت در برابر مصدّق بایستد ولی تردید دارد که شاه شخص دیگری را بجای مصدّق منصوب کند، یا حتّی تمایل به شخص دیگری جهت نخست وزیری را، پیش از اینکه مجلس رأی تمایل به آن شخص داده باشد، ابراز نماید.

امضاء:هندرسون

شمارهء پیام: 4027، تاریخ 15 آوریل 1953 [26 فروردین 1332] وزارت خارجه، تلگراف دریافتی از سفیر آمریکا در تهران، تلگراف: 788.00/4-15531- علاء (وزیر دربار) امروز صبح زود به دیدار من آمد. وی اظهار داشت که دیروز طی یک گفتگوی طولانی با شاه سعی کرده بود شاه را متقاعد کند تا نسبت به حوادث داخل کشور اقدامات مثبتی انجام دهد. شاه در پاسخ گفته بود که او موضع خود را قطعی کرده است، تا زمانی که مجلس رأی عدم اعتماد به مصدّق ندهد و تمایلی به جانشین وی ابراز نکند، شاه پیشگام نخواهد شد. شاه دو دلیل کلّی برای اتّخاذ چنین موضعی ابراز کرده است: الف- شاه گفت که وی به انگلیسی ها مظنون است و معتقد است که آنها مسئول اختلاف فعلی بین دولت و دربار هستند و قصد دارند تا با ایجاد یک جنگ داخلی، ایران را تجزیه و بین خود و روس ها تقسیم کنند ... ب- او (شاه) نمی خواهد آلت دست سیاستمداران جاه طلب و بی صفت ایرانی شود. نمایندگان مجلس از یک در، نزدِ او می آیند و داستانی می بافند و از درِ دیگر، نزد مصدّق می روند و دروغ دیگری می سازند

به عقیدهء علاء: بدبختانه به نظر می رسید که قانع کردن و قبولاندن به شاه در گزینش و انتصاب یک نخست وزیر، بدون کسب رأی تمایل مجلس، غیر ممکن است.

امضاء: هندرسون شمارهء پیام: 4093از: تهران به: وزیر خارجه. تاریخ 19 آوریل 1953 [30 فروردین 1332] تلگراف: 788.00/4-1953بکُلّی سرّی 1- علاء وزیر دربار، امروز صبح به دیدار من آمد. وی گفت با وجود همهء تلاش های او و دوستان دیگر شاه، اعلیحضرت نسبت به رویدادهای داخل کشور همچنان در یک حالت انفعالی و تقریباً وازده مانده است. ترس علاء این است که مبادا آن دسته از نمایندگان مجلس که سعی در حفظ اختیارات قانونی شاه، داشته اند در برابر تاخت و تاز مصدّق و نیز بخاطر سستی شاه سرخورده شده و تسلیم شوند. 2- علاء گفت که شاه هر روز دیدار با زاهدی را به عقب می اندازد. علاء فکر نمی کند که شاه آنطوریکه شایع است نسبت به زاهدی بی تفاوت و سرد باشد، ولی فعلاً برای انتخاب زاهدی به نخست وزیری حرارتی نشان نمی دهد.

علاء گفت که شاه از مجاریِ مختلف با رایزنی های متضاد روبرو است. و در چنین شرایطی بجای تصمیم گیری ترجیح می دهد که دست روی دست بگذارد و کاری نکند.این عدم تحّرکِ شاه باعث سرخوردگی و نگرانی دوستان اوست که بدون رهبری و دستورالعمل شاه برای حفظ تعادل و نظم در کشور در تلاش اند

امضاء: هندرسون

شمارهء پیام: 4192، 25 آوریل 1953 [پنجم اردیبهشت 1332]، تلگراف: 788.00/4-2553

بکُلّی سرّی از سفیر آمریکا در تهران به وزیر خارجه

علاء مرتب به شاه توصیه می کرد که در برابر مصدّق قاطعیت بخرج دهد و ضمناً شروع به اقداماتی بکند که منجر به تغییر دولت شود. هر چند علاء زاهدی را چندان نمی پسندد با این همه معتقد است که در شرایط فعلی، زاهدی تنها شخصی است که می تواند جای مصدّق را بگیرد. در این پنج شش هفتهء گذشته، علاء دائماً تلاش کرده بود تا شاه را متقاعد کند که گامهایی بردارد و علاقهء خود را نسبت به زاهدی نشان دهد. شاه چنین وانمود می کرد که از این نصیحت ها دلخور شده است.

علاء بسختی کوشیده بود شاه را متقاعد کند که به او اجازه دهد تا بعنوان وزیر دربار به اتهامات مصدّق نسبت به شاه و دربار پاسخ دهد. شاه قسمت های اساسی متن را حذف کرده بود و بعد به علاء گفته بود که دیگر مسئول پاسخ دادن به مصدّق نباشد. وقتی مصدّق و اطرافیانش فهمیدند که ستون اصلی مقاومت شاه، خودِ علاء است نیروهای خود را برای کوبیدن او بسیج کردند.

تاريخ، هم معني ي حرفهاي ِ علاء و هم احترام گذاشتن شاه به راي تمايل مجلس در تعيين ِ شخص ديگري به

جاي مصدّق را نشان داد! بيش از نيم قرن بعد، هنوز بر چه ياوه هايي به منزله ي سند ِ تاريخي تكيه و تاكيد مي شود!

* * *

اوج فشار بر شاه، زمانی بود که دکتر فاطمی وزیر خارجه در روز 19 آوریل (30 فروردین 1332) به دیدار شاه رفت. این دیدار بدون صلاحدید علاء و بدون اطلاع وی انجام گرفت و دو ساعت طول کشید. فاطمی در این دیدار با مداهنه از شاه، به او گفته بود که رایزنی های علاء به ضرر شاه است و اگر او از سرِ کار برداشته شود تمام اختلافات شاه و مصدّق قابل حل خواهد بود. بعد از شرفیابی فاطمی، شاه نسبت به علاء ناراحت بود و از گفتگو با وی پرهیز می کرد.
امضاء: هندرسون


شمارهء پیام: 953
گزارش گفتگوی سفیر و اعضاء برجستهء سفارت آمریکا با محرم شاه
14 مه 1953 [24 اردیبهشت 1332]، تلگراف: 788.00/5-1953
شاه معتقد است که گذشت زمان، مصدّق را بی اعتبار خواهد ساخت ... بنابراین برکنار کردن مصدّق از راه قانونی در آیندهء نه چندان دور، عملی خواهد شد. خودِ شاه این شیوه را ترجیح می دهد تا مثلاً یک کودتای نظامی یا فرمانِ دلبخواه شاه مبنی بر عزل مصدّق و انتصاب شخص دیگری به نخست وزیری، یا زندانی کردن مصدّق یا تبعید وی یا حتّی مرگ او بدست بلوائیان تهران. در هر یک از این موارد، از مصدّق یک شهید ساخته خواهد شد و سرچشمهء دردسرهای جدّی در آینده خواهد شد ...
شاه ترجیح می دهد که خود هیچ ابتکاری علیه مصدّق بخرج ندهد و احساس می کرد که مصدّق چون از طریق پارلمان به قدرت رسیده، باید از همان طریق سرنگون شود و بهتر است که از طرف شاه هیچگونه مداخلهء آشکاری صورت نگیرد ...
امضاء: هندرسون

-- اين سخنان دشمنانه و نفرت آميز درباره ي مصدّق، از زبان همان كسي نقل مي شود كه اندكي پيشتر در همين صفحه، تعبيرهايي همچون سخنگوی خشم و خروش تاریخی ملّت ایران و مُدافع شجاع منافع ایران از قول او درباره ي همان شخص، آورده شد!

* * *

حرف آخر آن كه مصدّق، بُت يا قدّيس ورجاوند يا تافته ي جدابافته نبود و در كارنامه ي او نيز مانند كارنامه ي هر آدمي زاد و هر كوشنده ي اجتماعي و سياسي قوّت ها و ضعف ها و صواب و خطا در كنار هم ديده مي شود و همه ي ِ اينها را بايد به دور از غرض و مرض بررسيد و جاي ِ درست و ارزشهاي ِ نسبي ي ِ كار ِ او را باز شناخت. من نيز مانند ِ دوست ِ كوشنده ي فرهنگي ام بانو شيرين طبيب زاده، بر اين باورم كه نسل ِ آينده را نبايد بيش از اين گمراه كنيم و درست بر پايه ي همين باورست كه مي گويم با بحث هاي جنجالي و آشفته كاري هاي به دور از پژوهش دانشگاهي و روشمند، نمي توان گرهي از كلاف سردرگُم تاريخ گشود و ميراث سزاواري براي آيندگان بر جاي گذاشت.

با اين اميد كه ما ايرانيان ياد بگيريم كه در برخورد با تاريخ و فرهنگ خود، در ضمن ِ انتقاد، مهرورزتر و دل سوزتر باشيم و تيشه بر ريشه ي ارزشهامان -- هرچند هم كه نسبي و چون و چرا پذير باشند -- نزنيم.

چه ديرآمدگان ِ تاريخ و نعل ِ وارونه زنان، بخواهند چه نخواهند، نام و ياد ِ مصدّق، در حافظه ي تاريخي و فرهنگي ي مردمي كه او به جان و دل دوستشان مي داشت، به ثبت رسيده است. اين نام ِ تابناك و نيز ننگ ِ دامن گير ِ ستيزندگان با او و آرمانهاي آزادي خواهانه و مردم سالارانه اش با هيچ افسون و ترفند و نيرنگي ، زدودني نيست.

آفرين و ستايش شورمندانه ي هنرمندان و شاعران و نويسندگان ديروز و امروز و فردا، همواره نثار اين ايراني ي شايسته و نمونه بوده است و خواهد بود. دو اثر هنري ي والا از هنرمند سرآمد ِ روزگارمان اردشير محصِص را زيوربخش ِ پايان ِ اين درآمد مي كنم :

* * *

هنگامي كه تدوين اين درآمد را به پايان رساندم، در نشريّه ي روز آنلاين، به گفت و شنودي از بهار ايراني با حميد شوكت برخوردم. شوكت در بيان ديدگاههايش، پيچ و خمهاي تاريخ دوران ملّي كردن صنعت نفت و سياست هاي مصدّق و رقيبانش و نقش نيروهاي چپ داخلي و شوروي و ديگر قدرتهاي جهاني ي آن زمان را با دقّت و ژرفاكاوي ي بسيار بررسيده و تحليل كرده است. آشنايي با دريافتها و برداشتهاي او، مي تواند روشني ي بيشتري به آنچه در اين درآمد آوردم، ببخشد.

عنوان و نشاني ي اين گفت و شنود، چُنين است:

مصدق، قوام، کاشاني: خدمت يا خيانت؟
گفت و گوي بهار ايراني با حميد شوکت - سه شنبه پنجم تيرماه ١٣٨٦

http://www.roozonline.com/archives/2007/06/005516.php

posted by Jalil Doostkhah @ 2:45 AM