CENTER FOR IRANIAN STUDIES - کانون پژوهشهای ايران شناختی

يادداشت ويراستار

دوازدهم تا هيجدهم دي ماه برابر با هفته ي اول ژانويه ي هر سال، همزمان با سالگرد فرخنده زادروز حماسه سرای بزرگ ایرانی و پدر زبان فارسی، از آغاز هزاره ی سوم میلادی در بیان نامه ای با امضای شماری از استادان بزرگ فرهنگ ایرانی و زبان و ادب فارسی، به عنوان «هفته ي فردوسی» اعلام شده است.

دوست فرهیخته ی ارجمند آقای دکتر نوید فاضل در پیام زیر که امروز با مهر بدین دفتر فرستاده اند، بدین یادکرد شکوهمند اشاره کرده اند. با سپاسگزاری از ایشان متن پیام و سپس متن بیانیه ی هفته ی فردوسی به دو زبان فارسی و انگلیسی را برای آگاهی ی خوانندگان گرامی ی این تارنما بازنشرمی دهم.
سالگرد زادروز و هفته ی گرامی داشت فردوسی خجسته باد!

Dorood

14 Dey Maah, Hezaar o shast o hashtomin saal-gard-e zaad-rooz-e Ferdowsi raa be kherad-geraayaan-e giti, be-vije Paarsi-Zabanaan, shaad-Baash mi-gooyim.

03-Jan-940, marks the 1068th birthday of Ferdowsi.

Kherad partov-e raahetaan baad!

Anjoman Doost-daaraan-e Shahnameh

Bonyaad Ferdowsi

از آن جا که زبان نخستين ميزان شناسايی مردمان و جوامع است و نيز از افزار ادبيات و رساننده انديشه و مهر است،

از آن جا که ادبيات يکی از بنيادی ترين نشانه های همه فرهنگ هاست،

از آن جا که ادبيات فارسی، ارمغان آور تابان دنيای ادبيات است،

از آن جا که ادبيات فارسی نزد ايرانيان و فارسی زبانان افغانستان، تاجيکستان و آسيای ميانه ارجمند است،

از آن جا که شاهنامه فردوسی بزرگترين يادبنای ادبيات فارسی و پابرجاترين دژ شناساننده ايرانيان است

و از آن جا که پژوهش نمايانگر اين برداشت است که زادروز فردوسی چهاردهم ديماه برابر با سوم ماه ژانويه است،

پس، از اين رو پيشنهاد مي شود که از امسال و با آغاز هزاره سوم، هفته ي اول ژانويه ي هر سال، برابر با دوازدهم تا هيجدهم دي ماه به عنوان « هفته ي فردوسی» ناميده شود

دکتر جلال خالقی مطلق استاد ادبيات دانشگاه، نويسنده، پژوهشگر و شاهنامه شناس

دکتر محمود اميدسالار نويسنده، پژوهشگر و شاهنامه شناس

دکتر شاپور شهبازی استاد دانشگاه، نويسنده، پژوهشگر

دکتر غ. رضا افخمی نويسنده و پژوهشگر. بنياد مطالعات ايران

دکتر هرمز حکمت نويسنده، پژوهشگر. فصلنامه ايران نامه

دکتر خانک عشقی صنعتی نويسنده، پژوهشگر و شاهنامه شناس

دکتر حسن شهباز نويسنده، پژوهشگر. فصلنامه ره آورد

دکتر ع. يرميان نويسنده، پژوهشگر. ماهنامه اسپند

*رستم زرتشتی گرداننده بنيآد فردوسی

*بيانيه ی هفته ی فردوسی روز 24 دسامبر 2000 با تاييد دکتر احسان يارشاطر و توصيه دکتر جلال متينی (رييس دانشگاه فردوسی) توسط گرداننده ی انجمن دوستداران شاهنامه تدوين گرديد

Ferdowsi Foundation Saena Journal

Home > Foundation > Week of FerdowsiSee also:.Week ofFerdowsi

WHEREAS language is the foremost measure of identity among nations and communities,

WHEREAS language is also the medium of literature and, thereby, the vehicle of a people's thoughts and sentiments,

WHEREAS literature is one of the most important aspects of any civilization,

WHEREAS Persian literature has made splendid contributions to world literature,

WHEREAS Persian literature is cherished by Iranians and all Persianate societies of Afghanistan and Tajikistan including those of Central Asia.

WHEREAS the Shahnameh (The Epic of Kings) composed in the 10th century by the eminent poet Ferdowsi is the greatest monument of the Persian language and the most enduring pillar of Persian identity,

WHEREAS research has shown that in all probability, third of January* is the birthday of Ferdowsi,

THEREFORE We take the initiative of proclaiming the first week of January of each year "The Week of Ferdowsi" with the beginning of the third millennium.

Jalal Khaleghi-Motlagh, Ph.D Hamburg Univ. ProfessorAuthor and Shahnameh Editor

Mahmood Omidsalar, Ph.D California State University, L. A., Shahnameh coeditor

Shapour Shahbazi, Ph.D Oregon Univ. Professor, Author of Ferdowsi’s Biography

G.Reza Afkhami, Ph.D Foundation for Iranian Studies Board of Directors

Hormoz Hekmat, Ph.D Iran Nameh Managing Editor, Bethesda, MD

Khanak Eshghi-Sanati, Ph.D Editor, Author, Canada

Hasan Shahbaz, Ph.D Rahavard Publisher & Editor, Los Angeles, CA

Ezi Yermian, Ph.D ISPAND Publisher & Editor, Philadelphia, PA

Rostam Zartoshti, Shahnameh Foundation, Canada, Founder & Coordinator*

يادداشت ويراستار

در دهه های اخير، کيستی يا هويت ايرانی، همواره يکی از زمينه ها و درونمايه های مطرح و چشم گير در گفتارها، گفت و شنودها و برنامه های پژوهشی ی جامعه شناختی بوده است و هنوز هم هست. تا کنون دهها مقاله و کناب به زبان فارسی و نیز برخی از زبانهای باختری در اين راستا نشريافته است که نويسندگان آنها، هر يک از ديدگاهی ويژه بدين امر مهم و کليدی رويکرد داشته و به تجزيه و تحليل اين مبحث پرداخته اند. تازه ترين گام را در اين راه، بانو رويا حکاکيان، شاعر، نويسنده، پژوهنده و روزنامه نگار ايرانی ی مقيم آمريکا برداشته و در گفتاری که به تازگی در نشريه ی نامدار وال ستريت جرنال به چاپ رسانده، از ديدگاهی نو به شرح و تحليل آموخته ها و آزموده های خود در اين حوزه ی جامعه شناختی پرداخته است.
خوانندگان گرامی ی اين تارنما را به خواندن اين گفتار آموزنده فرامی خوانم:

<>

?Persian . . . or Iranian

By ROYA HAKAKIAN

December 28, 2006; Page A14


Holiday parties always seem to bring out the semi-inebriated men who find their way to my corner. There is, as expected, an opening line, which hardly ever leads to a conversation. But if it ever does, and if that conversation shows signs of vitality, even a dim glimmering of erudition, a rhetorical question is sure to follow. They lean into me and murmur: "Did you say you were Persian or Parisian?" They count on the tie, the long-stemmed wine glass, or the exalted titles on their name tags to make flirtation pass as ethnographical inquiry. The "compliment" is clearly a profound insult: When an Iranian proves to be sophisticated, she no longer qualifies as Iranian. She is exchanged into a creature whose cultural currency is tangible for the Westerner. If unfamiliarity with Iran is less shallow than "My college classmate's father was the personal pilot for the Shah" (Royal Pilot number 1,654 and counting), or "Our local Eyeraynian serves great tandoori," then the real biases begin to emerge. The unveiled and urbane Iranian jars the Western mind. For the Anglophone, Iran's history begins in 1979, and the model for an authentic Iranian male is bearded, preferably turbaned and robed; and the female is submissive and veiled. Fist-throwing, frenzied behavior is a plus. The rest are simply the have-beens: exiles who are at best irrelevant, if not thoroughly out of touch. Non-Shiites need not apply. But the Westerner is not entirely to blame. The country's presidential machinery is dedicated to convincing the world of just that. The main task of every ideology is to create identity, which is what Tehran's taskmaster-in-chief is attempting. With the symbolic Palestinian scarf around his neck in the land where public support for the Palestinian cause has been consistently diminishing, Mahmoud Ahmadinejad's existential mission is to recast the ethos of being Iranian. In truth, he is peddling a pan-Islamism, by regional extension a pan-Arabism, for which neither Iranians nor Arabs have an appetite. As uranium is enriched, the Iranian identity is plundered. Mr. Ahmadinejad's numerous spectacles, most recently the Holocaust conference, are meant to bring a sense of transcultural and transethnic unity through a common political purpose. On the domestic scene, this is an old act -- a familiar blunder to annihilate Iranian nationalism, or to f! orce it to become subordinate to the Muslim, with Arab undertones. The effort began by Ayatollah Khomeini. He made no secret of his contempt for the non-Muslim dimensions of Iranian life. He injected Persian with so many Arabic words that it confounded the ordinary listener, something for which he compensated by repetitiveness. He did all but officially ban Nowrooz, the traditional Iranian new year with its roots in the pre-Islamic era, and refrained from delivering a traditional Nowrooz message in March 1979 (weeks after the victory of the revolution). But as popular as he was in those early days, the public's backlash against his stance on Nowrooz was so powerful that he, who rarely relented, eventually caved in. Since then, and especially as a result of the arduous Iran-Iraq war, patriotism has been on the rise. Pre-Islamic holidays are being celebrated with unprecedented fanfare. The Persian lexicon has turned into a bastion of nationalism. Numerous Persian synonyms have been invented to replace the most commonly used! foreign words, primarily Arabic ones. To everyone's wonder, the new words have caught on. Yet even the ayatollah was borrowing a page from history. The battle to define the Iranian identity, Muslim versus Persian, is an old one. Since the Arab conquest of the 7th century, Iranians have struggled to maintain their heritage through language and tradition. Though the nation fully embraced Islam, the religion of the conquerors, they made it uniquely their own by Persianizing it, which, to a great extent, marks the historical beginnings of Shiism. A leading Iranian philosopher argues that failure and loss have branded the Iranian psyche. The loss here refers to the loss of the Sassanian Persian army against the Arab Muslim army in the year 636 at Qadesiyyah -- a battle which Saddam Hussein often invoked as he unleashed his army into the Iranian territory. The tension is also a tension between simplicity and complexity. The ruling elite wants to summarize Iran in a formula -- that of another outpost of Islamic fundamentalism, whereas Iranians have always been elusive. The best definition that a typical Iranian would most likely offer of herself is as a poem, which can only compound the enigma. But the poem serves, as poems often do, as an invitation to being recognized as complex, a notion that the Westerner allows and can easily grasp about his European counterparts. The Westerner knows not to reduce its own politics to a few eccentric leaders -- the U.S. to Jerry Falwell, the Netherlands to the late Pim Fortuyn, or France to Jean-Marie Le Pen. To reduce Iran to Mr. Ahmadinejad would be just as grave an aberration. In tangible terms, it means to scratch the nuclear surface to let the light of the other Iran shine through. It means to report the Holocaust conference along with the student demonstrations agai! nst Mr. Ahmadinejad within the same week, or the new grass-roots initiative by women to ban stoning, or the astonishing statistics released by Tehran's Office of Cultural Affairs showing a dramatic drop in the number of Iranians who pray daily. Today, the Westerner can no longer afford to be a bystander to this historical tension. Be it policy makers or ordinary citizens, the decision on Iran will be, on some level, a vote in this ancient referendum. To choose one side or the other is a declaration of the Westerner's position on a pressing political issue; but it is also his proof of recovery from the colonial mindset. To have transcended colonial thinking is not to embrace the displays of fanaticism as manifestations of authenticity. It is to recognize all global citizens as equals, and as such as deserving of the indisputable rights enjoyed in the West. Whatever happens to Iraq and the dream of creating a democracy in the Middle East, Iran is already going through pains of transition. Iranians are turning to the notion of civil society and moderation, not simply as political necessities, but also as ways to define themselves as distinct, and thus to pay contemporary tribute to a past that has, despite the centuries, remained a formative force in their present.

Mrs. Hakakian, author of "Journey from the Land of No: A Girlhood Caught in Revolutionary Iran" (Crown, 2004), is writing a book about the assassination of
Iranian Kurdish leaders.URL for this article:
http://online.wsj.com/article/SB116727778095661306.html

سال ۲۰۰۷ ميلادی -- که در واقع، ديگر حالا سال مشترک و همگانی ی مردم سراسر جهان شده است -- دارد از راه می رسد. توانگران چيره دست و فرمانروا بر جهان، بی هيچ پروايی نسبت به تلخکامی و رنج و شکنج بی پايان بينوايان (بيشترين شمار آدميان در جهان) غرق در شور و شادی اند و به شاباش فرارسيدن سالی ديگر که فرادستی ی آنان را تداوم می بخشد، جامهاشان را بر هم می زنند و جهانی همچون هزاران سال آمده و رفته در گذشته، در آنش بيدادی سياه و جانکاه می سوزند!پژوهنده ی فرهيثخته و آزادانديش و انسان باور دکتر تورج پارسی در گفتاری دل سوزانه و دردمندانه با پشتوانه ی آمار، چهره ی هولناک اين جهان دژآيين را در آستانه ی اين سال نونما، اما کهنه سرشت، به تصوير کشيده است.متن اين گفتار تلخ، اما خواندنی را که با سخنی از سيد علی صالحی پايان می پذيرد، با سپاسگزاری از نويسنده ی ارجمند که آن را به اين دفتر فرستاده است، در اين صفحه بازنشرمی دهم.

* * *

سال تازه مي شود ، مردمان به تر و تازگى سال عشق مى ورزند و بها مي دهند، چراغ ها ى رنگين همه جا روشن مي شوند، هر چراغ نويدى است از كاهش سياهى شب و سلامى است به سال تازه ى از ره رسيده و بدرود به سالى كه به پايان خود مى رسد اما دفترش بسته نمي شود بلكه در آرشيو زمان مي آرامد .
در زير اين همه تر و تازگى سال چيزى سياه ، چيزى بس تاريك و خشن هم دارد بزرگ و بزرگتر مي شود : فقر عمومى ، عاملى كه نه رنگ ، نه دين ، نه زمان و نه مكان مي شناسد ، عاملى بس تعيين كننده كه پديد آورنده ي انحرافات و ناهنجارى هاي زيادى مي گردد . آمار نشان مي دهد كه در اثرفقر روزانه ۲۷ هزار نفر و هر دقیقه ۱۹ نفر می میرند و حدود ۱۰ میلیون کودک در سراسر جهان به دلیل فقدان آموزش و فقر مورد سوءاستفاده قرار می گیرند.
در ايران خودمان كه بر روى چاههاى نفت خوابيده است ده ميليون كودك دچار فقر مطلق غذايي و شش ميليون و ۸۰۰ هزار كودك دچار كمبود آهن و يد هستند. يك نماينده مجلس به توزيع ناعادلانه ثروت در ايران اشاره كرده اظهار داشته است كه : بيش از ۸۵ درسد دارايي كشور، در اختيار تنها ۱۵ درسد افراد جامعه قرار دارد و به گفته وي ۸۵ درسد باقيمانده، زير خط استاندارد زندگي مي كنند.
در حدود ۱/۲ ميليارد نفر از مردم كشورهاى در حال توسعه با روزى كمتر از يك دلار زندگى مى كنند همچنين ۸۰۰ ميليون نفر از سوء تغذيه رنج مى برند و حدود ۱۵۳ ميليون كودك زير پنج سال كمبود وزن دارند. . بررسى اين شاخص ها در كشور خودمان براساس درآمد ۲ دلار در روز نشان دهنده آن است كه ۷/۴ درسد مردم ايران دچار فقر شديد هستند. همچنين حدود ۹ درسد از جمعيت ايران نمى توانند حداقل انرژى غذايى (براساس استانداردهاى جهانى) را دريافت كنند. خوان سوماويا دبيركل سازمان بين المللى كار نيز تأكيد مى كند كه با وجود رشد اقتصادى جهان، گسترش فقركاهش نپذيرفته است . !!
و اما آن سوى ديگر سكه ، سرمايه است يعنى خط زشت به زر نوشته ي زيست آدمي . درهمين جهان فقر زده كه آمار و خوان سوماويا هم آنرا تاييد مي كنند داراى ۷۹٣ میلیاردر است که سرمايه گروهى آنان ۲.۶ تریلیون دلار است كه ميانگين درآمدشان ٣.٣ میلیارد دلار امریکا است. نكته شايان توجه وجود هفت نفر میلیاردرتازه نفس در روسیه يعني بخشي ازشوروي سابق وهشت میلیاردر تازه در چین هميشه كمونيست هست !!!
در پايان اين گزارش آمارى غم انگيز از قلمرو فقر و سرمايه آرزو مي كنيم كه سال ۲۰۰۷ ميلادى اگر دين و سر مايه بگذارند باشد كه كبوتر سپيد آشتي ميدان پرواز بيابد ! و هزاران آرزوى ديگركه باز در چنگال دين و سرمايه اسيرند .اگر دل ديدن اين همه سياهى را داشته باشيد كافى است به نقشه ي گيتى بنگريد : جغد جنگ ، زندانى سياسى ، كشتار دگر انديشان ، فقر ، فحشا، كودكان خيابانى كارتون خواب ، قاچاق كودكان جهت فروش و استفاده جنسى ، اعتياد و...و .... كه چه روزگار سياهى را نشان مي دهد
سال تازه مي شود ، اين خود آغازي است ، اين آغاز را به جهان و جهانيان شادباش مي گوييم . با خود عهد كنيم كه در سال تازه نيز به يارى داد برعليه بيداد گام هاي محكم تر ي بر داريم .
سال تازه مي شود.
شادي را همگاني كنيم.
نيكي را آرزو كنيم.
* * *

گزارش همایش شب یلدا در سیدنی و همزمان در شبکه ی جهانی، امروز از دفتر کتابخانه ی گویا به این دفتر رسیده است که با سپاسگزاری از گیتی بانو مهدوی، همراه با پیوندهای آن در پی می آورم.

* * *

با حضور گرم جمعی از ایرانیان عزیز از گوشه وکنار ایران جشن شب یلدا، در تاریخ جمعه اول دی ماه هزار وسیصد وهشتاد وپنج برابر با بیست و دوم دسامبر دو هزار و شش، در کتابخانۀگویا برگزار شد. علاوه بر دوستان و همکاران همیشگی کتابخانۀ گویا، آقایان دکتر دوستخواه، دکتر رجبی، آرش شریف زاده عبدی، حسین طیبات و خانم ساناز علوی، دوستان بی شمار دیگری از طریق پالتاک در این بزم شرکت داشتند که از آن دسته از ایشان که صحبتی داشتند ویا برنامه ای اجرا کردند چون آقای پانویس، آقای مجتبی تجزیه چی، ترانه ورسول صادقیان و نازنین بسیار سپاسگزارم
همچنین از دوستان خوبی که دعوت مرا پذیرفتند و حضور گرم و صمیمی ایشان در منزل ما شور و نشاط بیشتری به این بزم افزود، آقایان جمشید عدیلی، حسین مزینی، چنگیز افشار و خانم وآقای بیگلری، خانم و آقای دقیقی (حسینی) ، خانم وآقای هوشمند و خانم وآقای شریف زادۀ شیرازی، صمیمانه سپاسگزارم.
گزارش صوتی را که از ضبط این برنامه تهیه شده است در پنج پرونده ی شنیداری ی زیر می توانید بشنوید.

به دلیل این که صدا ها از طریق اینترنت پخش و ضبط شده، کیفیت مطلوبی ندارد بخصوص در مورد موسیقی و آواز و به همین دلیل بزودی ویدئو کلیپ هایی از این برنامه را در این بخش اضافه خواهم کرد تا از شنیدن آواز گرم آقای چنگیز افشار لذت بیشتری ببرید. گ. م.


بخش اول
بخش دوم
بخش سوم
بخش چهارم
بخش پنجم

عکسهای شب یلدا را در اینجا ببینید .

فهرست نام نویسندگان و شعرا در کتابخانۀ گویا

فهرست نام آثار موجود در کتابخانۀ گویا

يادداشت ويراستار

پيش از اين در درآمد ۲: ۱۶۶ و پيوستهای دوگانه ی آن، فراخوان شب بزرگداشت بهرام بيضايی در تهران و گفت و شنود گزارشگر راديو فردا با مژده شمسايی همسر بيضايی را بازنشردادم. اکنون گزارش برگزاری ی آن آيين و سخنان ايرادشده در آن را -- که علی دهباشی ديروز از تهران به اين دفتر فرستاده است -- در اين پيوست سوم بر آن درآمد بازنشرمی دهم.برای خواندن گزارش ديگری از اين رويداد فرهنگی و نيز گزارشی از شب ويرجينيا ولف، به اين نشانی روی بياوريد:
www.tadaneh.blogspot.com

* * *

تالار بتهوون ، تالار ناصري ، پله ها ، راهروها ، سرسراها و همه گوشه و كنار خانه هنرمندان ايران شبي ديگر از شب هاي بخارا را آغاز مي كند، اما شبي بسيار متفاوت با شب هاي ديگر بخارا . انساني متفاوت شبي متفاوت را مي طلبد . مجله بخارا سه شنبه پنجم دي ماه 1385 شصت و هشتمين سال تولد بهرام بيضايي را جشن گرفت . در اين مراسم فراموش نشدني بهرام بيضايي ، همسرش مژده شمسايي و پسرش نياسا بيضايي به همراه مجله بخارا پذيراي مهماناني شدند كه براي حضور در شب تولد اين هنرمند بي همتاي ايران زمين مشتاقانه آمده بودند. دانشجويان هنر و سينما ، هنرمندان گذشته و اكنون ، كساني كه در نمايش ها و فيلم هاي بيضايي با او همكاري داشتند از واروژ كريم مسيحي تا عنايت بخشي ، كساني كه در نيم قرن تلاش بيضايي حضور داشته اند از فاطمه معتمد آريا تا حميد امجد و ... اين مراسم با سخنراني بهروز غريب پور ، مدير خانه هنرمندان ، آغاز شد . او در سخنانش به 1346 بازگشت ، به زماني كه " پهلوان اكبر مي ميرد " را خوانده بود و بعد " نمايش در ايران " را . و آنگاه افزود " مي دانيد بعضي كسان را نمي شود انكار كرد . بيضايي به تخت جمشيد مي ماند . مي توانيد ناديده اش بگيريد ، يا حتي يكي از ستون هايش را به سرقت ببريد اما نمي توانيد انكارشان كنيد" .
: و ادامه داد
" بيضايي چراغ راه من بود . افتخار مي كنم كه ميزبان ايشانم . او هميشه با مشكلات ساخته و هنوز مي سازد . از او بسيار چيزها آموختيم . آموختيم كه گلايه داشته باشيم ، فرياد در دل داشته باشيم اما دل عاشقان را هرگز فراموش نكنيم . ... او يگانه است . او در اعتماد به نفسي كه به جامعه ايران داد يگانه است . من قلباٌ مديون ايشان هستم .... " سپس علي دهباشي مدير مجله بخارا به عنوان دومين سخنران چنين آغاز كرد : " به نام خدا و با سلام خدمت ميهمانان گرامي ، سخنرانان محترم ، آقايان آيدين آغداشلو ، بابك احمدي و مهدي هاشمي و سلام مجدد به آقاي بهرام بيضايي ، خانم مژده شمسايي و فرزند برومندشان ، نياساي عزيز. امشب براي مجله بخارا و دوستداران فرهنگ ، ادبيات و هنر ايران شبي خجسته و به ياد ماندني است . از آقاي بهرام بيضايي و همسرشان سپاسگزاريم كه پذيرفتند اين شب را كنار دوستدارانشان بگذرانند. امكان حضور اين جمع در منزل ايشان نبود . پس دعوت ما را پذيرفتند . در هر حال خلوت و جمع فاميلي استادمان را امشب به هم زديم . اي كاش همه به هم زدنها در همين حدود بود. آقاي بيضايي ، ما امشب قصد بررسي آثار يا تحليل و از اين قبيل را در مورد شما نداريم . زيرا آن كار ديگري است و با يك شب و دو شب به جايي نمي رسد. شايد يك دهه و حتي يك ماه لازم باشد تا بتوان به وسعت و پهناي كارهاي شما رسيد. گستردگي كارهاي شما فرصت مرور را هم حتي از ما مي گيرد چه رسد به بحث و نقد . همه مي دانند كه از مجالس تجليل و از اين قبيل گريران هستيد و يادم است كه در يكي از جلسات گفتيد " بزرگترين لطفي كه به من مي كنيد اين است كه به يادم نياوريد بهرام بيضايي هستم . پس آنچه را كه امشب از زبان دوستان ، همكاران و دانشجويان خود خواهيد شنيد جاي جاي نشانه هاي حق شناسي است كه جامعه فرهنگي و هنري ايران از زبان اين عزيزان نسبت به شما بازگو مي كنند. آقاي بيضايي ، پنجاه و يك سال از نگارش نسخه اول آرش به قلم شما مي گذرد . اين قلم در طول در نيم قرن عليرغم انواع بدخواهي ها همچنان نوشته است و شهادت داده است و از معدود هنرمنداني هستيد كه با جنبش فكري عصر خود آميخته ايد . آنجا كه مي گوييد : فرهنگ ما نيازمند باز انديشي است در همه باورهايش ، تاريخش ، سوابقش و آنچه كه مانع رشد و باعث ايستايي و توقفش شده است . همه ما ناچاريم درباره همه چيز از نو بينديشيم و همه را از نو با تعقل و ادراك امروزي ارزيابي كنيم و تعريف هاي گذشته را بسنجيم و از صافي خرد و آزمون بگذرانيم و در قالب يك دانش ، بينش و خرد امروزي ساماندهي كنيم . " اين تفكر نشان از عمق شناخت شما از زبان ، فرهنگ و تمدن اين مملكت دارد . تداوم و حضور زنده و پويا در اين سرزمين براي هنرمندان و روشنفكران كمتر اتفاق افتد و عمر فروغ و درخشندگي بيشتر كوتاه است اما شما توانسته ايد در طول اين نيم قرن همواره پا برجا و همزمان با مقتضيات تاريخي زمانه خود حركت كنيد و سخنم را با كلام فروتنانه خودتان به پايان مي برم كه گفته ايد : " من فقط فيلم نمي سازم . من هر كاري انجام مي دهم تا بتوانم خودم را بيان كنم . اگر نتوانم فيلم بسازم ، تئاتر كار مي كنم . اگر امكان كار تئاتر نباشد مي نويسم . اگر نتوانم اين كار را بكنم كتاب مي خوانم يا درس مي دهم يا با خودم موسيقي زمزمه مي كنم . به هر حال در هر زماني كاري انجام مي دهم . منظور از تمام اين ها شكل دادن به انديشه هايم است و اگر بخت ياري كند انتقال انديشه ام به شما و همين طور گرفتن انديشه از شما. " پس از آن از زبان مژده شمسايي چنين مي شنويم " " امروز پنجم دي ماه است و من نمي توانم بدون ياد و خاطره هموطنانم كه در چنين روزي در زلزله مصيبت بار بم جان باختند ياد نكنم . ... امروز پنجم دي ماه سالروز تولد بهرام بيضايي است ، او كه عمري را در راه فرهنگ و هنر اين كشور وقف كرده ، موهايش را در اين راه سفيد كرده . جاي دارد كه تولد او را به نيلوفر و نگار و نياسا و خودم و ايشان تبريك بگويم ... اگر بخواهم درباره كارهاي ايشان حرف بزنم چون نسبت به همه آن كارها عاطفه اي دارم شايد نتواند بدون جانبداري باشد .... و دور از انصاف است كه در چنين شبي هم به غير از تمجيد به چيز ديگري بپردازم . ... پس فقط تبريك مي گويم ... " و پس از آن خانم شمسايي نمايش تك پرده اي را از بهرام بيضايي كه تا به حال در جايي منتشر نشده ، بخشي از نمايش " سهراب كشي " را براي تماشاگران مشتاق و سراپا گوش قرائت كرد . سخنران بعدي آيدين آغداشلو بود كه بخشي از سخنان او چنين است " ... به اينجا آمده ايم تا بدانيم كه در جوار و همراه چه كسي زندگي كرده ايم . قوت قلب به او بدهيم و نيروي خود را به نيروي تمام ناشدني او متصل كنيم ... آمده ايم كه بداند كه تنها نيست و ما نيز بدانيم كه تنها نيستيم . ... بيضايي نگاهي تاريخي دارد ، ميزان دانش او در باب اساطير گذشته ما و اساطير شرق بي حد و حصر است .. تسلط او به نثر فارسي بي حد و حصر است .. زبان او به واقع فاخرترين نثر فارسي است ... اما اين نگاه تاريخي و اساطيري زمان حال ما را شامل مي شود براي همين مي ماند .... نگاه او به گذشته است كه چرا چنين شد ... نگاه تاريخي اين است كه ما بدانيم كه هستيم و از كجا آمده ايم و شايد اساطير اين پاسخ را به ما بدهد ... " دوستداران بسياري از ايران و خارج از ايران به مناسبت اين شب پيام فرستاده بودند كه يكي از آنها پيام دكتر جليل دوستخواه از استراليا بود .

پيام شادباشي از فراسوي ِ درياها

بگذار سخن ِ زيباي ِ دوستم رضا مقصدي، شاعر ِ تواناي ِ شهربند ِ غُربت ِ غرب را زبان ِ حال ِ خود گردانم: "اين جايم و ريشه هاي جانم آن جاست

سخنران بعدي بابك احمدي بود :

... آمده ايم تا يكي از بزرگترين هنرمندان مدرن ايران را ارج نهيم . همانطور كه آيدين گفت آمده ايم تا بداند كه او تنها نيست ... او براي ما خيلي زجر كشيده و ما حالا به او مي گوييم كه او چقدر بزرگوار بوده .... دو نسل از روشنفكران ايران عميقاٌ خود را مديون او احساس مي كنند .. "

و سپس يادي كرد از فرخ غفاري ، سينماگر پيشكسوت ايراني كه طي هفته گذشته در خارج از ايران جان سپرد و نيز از شاهرخ مسكوب كه سال پيش اين جهان را وداع گفت و چند سطري از كتاب به ياد ماندني او " رستم و اسفنديار " را براي حضار خواند .

بعد افزود:

" بهرام كه در لغت به معناي پيروز است در معنا هم پيروز مي شود ...و دست كم هفت و هشت پيكرده در او هست . او سازنده تئاتر ماست / هنرمند دوم ؛ او سينماگر ست . بيضايي سوم : نوآوري زباني . او معنا سازي مي كند . او ناقد بزرگي است و به خاطر صراحت لهجه آسيب بزرگي ديد ... او به ما نماياند كه مشكل نحوه ديدن آدمهاست . از ما خواست جور ديگري زندگي كنيم ؛ جور ديگري ببينيم . تئاتر آينده ما به او خيلي مديون است ... بگذاريد صادقانه بگويم او بزرگترين هنرمند زنده ماست . ... " و سپس اصغر همت متن سخن محمود دولت آبادي را كه خود در اين جمع حضور داشت قرائت كرد :

بيضايي ، عيار تنها

همين چندي پيش درباره اكبر رادي – يكي ديگر از نمايشنامه نويسان مهم كشور – گفتم تئاتر نوين ايران كه طي قريب نيم قرن بار آمده بود ، با انقلاب فرو ريخت اما اكبر رادي فرو نريخت و تاب آورد . همين عبارت را درباره ي بهرام بيضايي – ركن ديگر درام نويسي ايران – هم مي توان با اطمينان گفت و افزود كه بهرام بيضايي در هر مجال اندك ، حتي به كفايت يك نفس ، به صحنه درآمد و آنچه مقدور بود و توانست انجام داد و هر گاه صحنه ي تئاتر از او دريغ شد ، در عرصه سينما به تلاش خود ادامه داد و چون اين يكي هم نشد كتاب نوشت درباره ريشه هاي شخصيت هاي افسانه اي در فرهنگ و ادبيات ايران .... " و سپس در اين پيام به گذشته و تاريخچه تئاتر ايران اشاره شد و دولت آبادي يادي كرد ازشاهين سركيسيان ، و اسكويي ها ( بانو مهين و آقاي مصطفي اسكويي ) در تئاتر آناهيتا. و سپس به نقش زبان در آثار بيضايي اشاره كرد و گفت " ... در باور من يك سعدي ديگر در زبان فارسي متولد شده بود ، اما نه لزوما ٌ به آن پيچ ها كه در نثر سعدي هست ، بل كسي كه زبان نياكان را امروزي كرده است ، آن هم براي صحنه ، براي نمايش ." و سپس در خاتمه چنين گفت : اكنون او كجاست ؟ بهرام بيضايي كجاست ؟ آيا او را مي شناسم ؟ ! هزار سالي است كه او را نديده ام ... آيا او اينجا در ميان جمع هست ؟ ! سلام مرا به او برسانيد . " و در خاتمه مهدي هاشمي ، هنرمند برجسته سينماي ايران از خاطرات خود به هنگام نقش آفريني در ئتاترهاي بيضايي حكايت كرد ، اينكه " ... بيضايي از بيرون حماسي به نظر مي رسد و حماسي هم هست و كمي تا شايد اندكي بيشتر خشمگين اما در پشت صحنه گاه چاپلين است و آنان كه با او كار كرده اند مي دانند كه چقدر پر از لطايف است .." و آن گاه به بيان خاطراتي در حين كار با بيضايي پرداخت.

در خاتمه بهرام بيضايي به خواست تماشاگران چند كلمه اي با همه سخن گفت :

" خيلي سخت است شايسته اين همه لطف بودن . از همه به ويژه از كساني كه در تالار ناصري ، راهروها ، سرسراها و به خصوص از كساني كه اين طور بيش از دو ساعت است كه ايستاده اند تشكر مي كمم . از آيدين عزيز، از بهروزغريب پور، بابك احمدي ، مهدي هاشمي ، محمود دولت آبادي و نيز علي دهباشي . و از مژده ...

من مي خواستم بفهمم تئاتر چيست ، سنيما چيست ، فقط مي خواستم آن چيزي را كه هست بشناسم . مطمئن نيستم كه فهميده ام ، مطمئن نيستم كه شد ..." .

و پس از آن فرزند ايشان نياسا در كنار پدر قرار گرفت و بدين ترتيب شبي ديگر از شبهاي بخارا با گرامي داشت بيضايي ، هنرمند ارزشمند اين مرز و بوم به پايان خود رسيد.

در درآمد ۲: ۱۶۶ از رويداد هولناک کتاب سوزان به وسيله ی شماری ايران گريز و فرهنگ ستيز در آذربايجان، سخن گفتم و همه ی ايرانيان و آذربايجانيان دوستدار فرهنگ را به محکوم کردن آن کنش دژخویانه و اهریمنی فراخواندم. متن گفتار یادکرده از دو روز پیش در تارنمای خبری ی اخبار روز، بازنشر داده شده و امروز نیز آقای دکتر علی حصوری که خود آذربایجانی است، در گفتاری فرهیخته -- که در تارنمای خبری ی ایران امروز نشریافته -- به ژرفاکاوی ی آن تباهکاری ی شوم پرداخته و آن کردار ضد آذربایجانی و ضد ایرانی را مردود و محکوم شمرده است. با سپاسگزاری از نویسنده و ناشر این گفتار، متن آن را در این پیوست، بازنشرمی دهم.

به عنوان یک ایرانی آذربایجانی از کارهائی که برخی از آذربایجانیان می‌کنند، وحشت و ننگ دارم. کتابسوزان( و نه سوزاندن کتاب) یعنی جشن گرفتن و سوزاندن کتاب، آخرین شاهکاری است که در یکی از سایت‌ها همراه عکس و تفصیلات گزارش شده است.

بی‌جهت در پی رد یا انکار برخی از حوادث تاریخ هستیم، وقتی جلو چشم مردم دنیا عده‌ای کتاب‌هائی را می‌سوزانند که در همه‌ی جهان (توجه کنید در همه‌ی جهان و نه تنها در ایران) گرامی داشته و برخی از ذخائر بشری شمرده می‌شود. در عکس‌های مخابره شده آشکارا بوستان سعدی و شاهنامه‌ی فردوسی از کتابهائی است که سوزاندن آن‌ها را جشن گرفته‌اند.اینک من کاملا باور می‌کنم که اعراب و مغولان و ترکان به کتابسوزی دست زده و چه بسا با حرارت حاصل از سوختن کتاب به گرمابه رفته‌اند. وقتی در قرن بیست و یکم چنین اتفاقی در آذربایجان و حتما در یک شهر روی دهد، تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.

در سه سال اخیر شاهد کوشش‌های ایرانیان آذر بایجانی هستیم که به نظر من راهی به دهی نمی‌برد. در استکهلم شاهد فرزندان یکی از ایشان بودم که فارسی نمی‌دانستند و فارسی حرف زدن در خانه‌ی ایشان قدغن بود. دیگران به طور مکرر از ستم ملی، یعنی ستم فارس بر ترک سخن می‌گویند(و لابد به همین دلیل کتاب‌های فارسی را می‌سوزانند)، اما من هرچه به تاریخ هزار سال اخیر کشورمان نگاه می‌کنم، حتی یک مورد نمی‌یابم که نه سلسله‌ای، حتی شاهی فارس بر این مملکت حکومت و به کسی ستم کرده باشد. پهلوی‌ها مازندرانی بودند، قاجارها ترک، زندیه لر، افشارها ترک، صفویان بکتاش، قره قویونلوها و آق قویونلوها ترک، تیموریان مغول، مظفریان و دیگر اتابکان ترک یا مغول، مغول‌ها که حالشان معلوم است. خوارزمشاهیان و سلجوقیان و غزنویان هم که ترک. حال کدام فارس در این هزار سال صاحب قدرت بوده است که بر دیگران ستم کند نمی‌دانم، اما می‌توانم شواهد فراوان از ستم ترک (ونه ترکزبانان) بر همه‌ی اقوام ایرانی مثال بیاورم که نیازی به آن نیست.

چرا فارس‌ها را بدهکار و در نتیجه زبان فارسی را خوار کرده‌ایم؟ آیا اشکال در چشم‌های ما نیست؟این هموطنان که بی‌جهت خود را تافته‌ی جدابافته و بسیاری حتی خود را نه ترک‌زبان که ترک می‌انگارند، چرا از ستمی که ترکان بر اهالی جنوب غربی آسیا، آناتولی، شرق اروپا، بخصوص کردان، ارمنیان، رومیان و یونانیان کرده‌اند غافلند؟ آیا این که در کشورهائی مانند مقدونیه، یونان، مصر و حتی آلمان احساسات بسیار ناخوشایندی نسبت به ترکان وجود دارد، نتیحه‌ی ستم فارس است؟نهضتی این چنین کور و بی‌فرهنگ راه به جائی نخواهد برد. برخی از آذربایجانیان می‌کوشند که از پیغمبران بسیار جدید مانند رئیس جمهور‌های پیشین جمهوری آذربایجان و ترکمنستان پیروی کنند. پیامبران دیگر حتی از اینها هم عقب ترند، زیرا این‌ها دست کم در سابقه‌ی خود رهبری حزب کمونیست کشور خودشان را پیش از فروپاشی داشته‌اند و این اندازه عقب افتاده بودند که یکی نام روز‌ها و ماه‌هارا هم عوض کند و دیگری با ایجاد یک باند مافیائی پسرش را به جانشینی خود تعیین کند. علی اف دویم فرقی با بشار اسد ندارد، شاید هم عقب افتاده تر باشد. این‌ها فکر می‌کنند که عقب ماندگی ایشان به علت این است که به زبان مادری خود تحصیل نمی‌کنند. ترکانی که به همت اروپا هر روزه تعلیم می‌بینند تا حتی گوشه‌ای از اروپا که زبانش ترکی است عقب افتاده نباشد، چه کار مهمی در دنیا کرده‌اند؟ آیا وضع آنان درخشانتر از جاهای دیگری است که امریکا و اروپا سال‌های سال برای دوشیدنشان برنامه طراحی کرده‌اند؟

در تبریز با شمار اندکی از همین ترکزبانان متعصب برخورد داشتم، تنها کاری که با من نکردند، زدن یا کشتن من بود. اغلب آنان پدیده‌ی دوزبانگی را که اکنون در بسیاری از نقاط دنیا شایع است، مانند کفر می‌شمردند و البته ستیزه‌ی ایشان با زبان‌های دیگر کمتر از فارسی بود. این را هم بگویم که شمار اینان در سال‌های اخیر و در رویاروئی با جمهوری اسلامی و تبلیغات جمهوری آذربایجان و دیگران بیشترشده و مثلا پانزده سال پیش محدود به عده‌ای مدعی تحصیل کرده( در پزشکی و رشته‌های غیر زبانشناسی) بود.

در جمهوری اسلامی ایران اشتباه‌های بسیار صورت گرفته که یکی از آن‌ها بها ندادن به حقوق فرهنگی ویژه‌ی هرقوم است. اقوام ایرانی حق دارند هر گلی دوست دارند به سر خودشان بزنند. اتفاقا برای عقب و بی‌خبر نگه داشتن اشخاصی چنین متعصب، بهترین راه میدان دادن به زبان خود ایشان است. کسی که نمی‌خواهد چشم بر واقعیات جهان بگشاید و باجعل علم و تاریخ و ساختن ستم دروغین فارس بر ترک و انکار تاریخ دیگران، می‌خواهد به تشخیص خود راه برود، خوب بگذاریم برود. می‌توان از ایشان پرسید که چرا همین چیزی را که دستمایه‌ی شما برای گفتن ستم فارس بر ترک است، در روسیه ،آلمان ، یونان و مصر و... هم نسبت به ترکان می‌بینیم؟ این را من در خود آذربایجانیان و در میان آذربایجانیان هم دیده‌ام.

هموطنان گرامی!

گمان نمی‌کنم در دوره‌ی ما وحشیانه‌تر از کتابسوزی کاری باشد. یک کتاب حاصل کار یک فرد یا حتی قوم نیست. برآیند فرهنگی است که از زبان فرد بیان می‌شود. کشتار، قتل عام و کارهای دیگری از این قبیل چندان زشت نیست، به همین دلیل هنوز هم فراوان اتفاق می‌افتد.

به یاد دارم که چند سال پیش در تهران با کسی آشنا شدم که مدتی از نگهبانان آقای خمینی بود. او به من گفت که در آغاز انقلاب، آقای فخرالدین حجازی به آقای خمینی پیشنهاد تخریب گور حافظ را می‌دهد و آقای خمینی ایشان را از عکس‌العمل مردم می‌ترساند. همین را از یکی از مقامات پیشین جمهوری اسلامی هم شنیده‌ام. شما این نکته‌ها را با وقایع دیگری که در ایران اتفاق افتاد بسنجید تا بدانید که چرا کارهای ضد فرهنگ در روزگار ما ناپسندتر است.

من از همه‌ی هموطنان و بویژه همولایتی‌های خودم انتظار دارم که چنین کارهائی را محکوم و جوانان ناآگاهی را که به این کارها دست می‌زنند آگاه سازند و از عواقب آن برحذر دارند.

کیتابی عشق دیل تانیماز گوزلرین دییر هر شیگوزون آچیخ اگر اولسا زمانه دن گچه سن (کتاب عشق زبان نشناسد، دوچشم تو گوید دوچشم گربگشائی از این زمان برهی).

با دلتنگی برای آذربایجان!

سال ۲۰۰۷ ميلادی (که از چند روز ديگر آغاز می شود) به مناسبت هشصدمين سالگرد تولد مولوی از سوی يونسکو، سال مولوی اعلام شده است. پيش ازين در همين تارنما در اين باره سخن گفتم و از آيينهای ويژه ی شناخت و بزرگداشت جلال الدين محمد مولوی ی بلخی، خداوندگار عرفان و يکی از سرافرازترين قله های فرهنگ ايرانی و ادب و شعر فارسي در ايران و ديگر کشورها يادکردم.

امروز به گفتار سودمند تازه نشريافته ای از فرج الله سرکوهی در زمينه ی پژوهش سببهای رويکرد گسترده ی ايرانيان به شعر مولوی و حافظ برخوردم با عنوان راز ماندگاری و نفوذ مردمی ی حافظ و مولوی که آن را به گفتاورد از تارنمای راديو فردا در اين صفحه بازنشرمی دهم.

* * *

منتشرشده در ۱۴:۵۴ روز سه شنبه ۵ دي ۱۳۸۵


راز ماندگاری و نفوذ مردمی ی حافظ و مولوی

«همايش عرفان مولانا» در دانشگاه تهران در ۲۴ آذر از جمله مراسمی بود که امسال به مناسبت هشصدمين سالگرد تولد جلال الدين محمد بلخی در ايران، ترکيه، برخی کشورهای آسيای مرکزی و اروپا برگزار شد.
خالق مثنوی، ديوان کبير شمس و فيه ما فيه نه فقط در ايران که در محافل آکادميک کشورهای اروپايی نيز شهرت دارد.
چند سال پيش ترجمه آزادی از آثار او به زبان انگليسی به فهرست کتاب های پرفروش آمريکا راه يافت.
شعر حافظ و مولوی، به رغم پيچيدگی محتوا و مضمون و ارزش های متعالی فرم و ساختار و زبان، از محدوه تنگ مخاطبان آثار با ارزش فراتر رفته و به ميان مخاطبان عام، لايه های گسترده مردم، راه يافته است.
اغلب کتاب های پرفروش، آثاری کم ارزش و ساده هستند و به سرعت فراموش می شوند. نبوغ اين حکم را نفی می کند. حافظ محبوب ترين و پرخواننده ترين شاعر زبان فارسی و شعر او زيباترين و متعالی ترين نمونه شعر در اين زبان است. همين حکم، با فاصله و اما و اگرهايی، در باره برخی شعرهای مولوی، سعدی و خيام نيز صادق است.
در ميان ده ها دليلی که راز ماندگاری و توده گير شدن آثار هنری و ادبی با ارزش را توضيح می دهند کارکردهای فرهنگی و اجتماعی اثر و پاسخ دادن به نيازهای عميق و نهادينه فرهنگ و جامعه جايگاهی برجسته دارند. چه شاخصه هائی آثار هنری و ادبی را ماندگار می کنند؟ حافظ و مولوی به کدامين نيازها پاسخ داده و چه کارکردهای فرهنگی و اجتماعی را تحقق بخشيده و می بخشند؟
جهان نگری حافظ و مولوی، به رغم تفاوت های بسيار، با زبان و ذهنيت ايرانيان در چند قرن گذشته و دوران معاصر چنان همخوان بوده و هست که بسياری از روشنفکران و توده های مردم در چند قرن گذشته عواطف، احساسات و انديشه های خود را با واسطه اين آثار بيان کرده و ذهنيت خود را در اين آثار بازشناخته اند.
زبان شعری حافظ و مولوی ــ جز در برخی واژه ها، تعابير و اصطلاحات ــ چنان زنده است که گوئی اين آثار به زبان امروزی خلق شده اند. اغلب شعرهای اين دو در نگاه اول چنان روان و ساده می نمايند که ناآشناترين انسان ها به زبان شعر گمان می کنند که آن را فهميده و با آن ارتباط برقرار کرده اند. اما حتا در فرهنگ ايرانی، که تاويل، ابهام و هرمنوتيک درآن سنتی کهن و غنی دارد، شعرهای حافظ و مولوی از پيچيده ترين وتفسيرپذيرترين شعرهای فارسی است.
عشق به جای اطاعت هر دو شاعر در بحرانی ترين دوره های تاريخ ايران، در عصر انحطاط فرهنگ ايرانی پس از حمله مغول، ظهور کردند. در اين دوران تفسير ارتودوکس، بنيادگرايانه و جزمی در قالب احکام سخت شريعت بر فرهنگ حاکم بود و ديگرانديشان سرکوب می شدند.
با اين همه ايرانيانی که به حکومت خلفای عرب و حاکمان مغول و ترک گردن نهاده بودند، می کوشيدند تا با خلافيت فکری و ادبی شکست سياسی و نظامی خود را در عرصه فرهنگ جبران کنند.
مکتب عرفان شرقی، بن مايه اصلی آثار حافظ و مولوی، که در قرن سوم هجری در خراسان جوانه زد، از ثمره های اين تلاش بود.
نخستين تفسير عرفانی قرآن به زبان فارسی به قلم خواجه عبدالله انصاری، کشف الاسرار نوشته ی رشيد الدين ميبدی و مرصاد العباد نوشته نجم الدين رازی، از مهم ترين تفاسير عرفانی قرآن، در خراسان قرن پنجم هجری خلق شدند.
مهم ترين کارکرد مکتب عرفان شرقی مقابله با تفسير بنيادگرايانه، تلطيف و انسانی کردن احکام جزمی و رواج مدارا و تساهل بود. چهره های برجسته اين مکتب چون مولوی و حافظ می کوشيدند تا خشونت معنای ظاهری متون و احکام را با تفسير هومانيستی و تاويل باطنی خنثا کند.
در تفسير بنيادگرايانه خالق و مخلوق دو ذات کاملا متفاوت اند و رابطه بين اين دو بر اطاعت و بندگی انسان و حاکميت بی چون و چرای خالق شکل می گيرد. در شعر مولوی و حافظ انسان و جهان پرتوئی از ذات الهی است و رابطه خدا و انسان عشقی دو سويه است. مخلوق ادامه خالق و معشوق او است. مولوی و حافظ با نشاندن عشق به جای اطاعت، با نفی جدايی خالق و مخلوق و ترويج مدارا تفسير رسمی را نفی کرده و به يکی از پاياترين نيازهای فرهنگ و جامعه ايرانی، مقاومت در برابر تفسير جزمی، پاسخ می دهند.
تبديل خالق سخت گير به معشوقی مهربان، ملايم کردن احکام سخت شريعت با مفاهيم ظريف و نرم عرفانی، جايگزين کردن عشق به جای اطاعت در رابطه انسان و خدا در قالب زبان، ساختار و فرمی خلاقانه و هنرمندانه، شايد از مهم ترين دلايل محبوبيت و ماندگاری مولوی و حافظ در فرهنگ ايرانی باشد که همواره از تعصب بنيادگرايان جزمی در عذاب بوده است.
گرچه مولوی عقل و استدلال را نفی و خرد ستيزی را تقويت می کند اما ترکيب ارزش های متعالی خلق ادبی و هنری با پسند عام به ندرت رخ می دهد و مولوی و حافظ، از کامياب ترين نمونه های اين موفقيت اند.

پیش از این، از شب بزرگداشت بهرام بیضایی هنرمند نامدار میهنمان سخن گفتم و متن فراخوان آن را نشردادم. بر پایه ی گزارش رادیو فردا، این آیین شب گذشته در خانه ی هنرمندان تهران برگزارگردید و از جمله سخنرانان در آن، بانو مژده شمسایی، همسر و همکار هنری ی بیضایی بود.متن سخن بانو شمسایی و بهروز غريب پور را در گفت و گو با کيانوش فريد در راديو فردا در این پیوست دوم بر درآمد یادکرده در این جا بازنشرمی دهم.

شب بهرام بيضايی، يکی از شاخص ترين چهره های سينما و نمايش ايران به مناسبت شصت و هشتمين سال تولدش، روز سه شنبه پنجم دی ماه، به همت علی دهباشی سردبير مجله بخارا و با حضور بسياری از هنرمندان سرشناس در تالار بتهوون خانه هنرمندان ايران برگزار شد.
در اين مراسم مژده شمسايی، بابک احمدی، مهدی هاشمی، محمود دولت آبادی، علی دهباشی، آيدين آغداشلو و بهروز غريب پور از بهرام بيضايی فيلمساز، نمايشنامه نويس، پژوهشگر و هنرمندی که بيش از پنج دهه در حوزه ادبيات نمايشی ايران تاثيرگذار بوده است سخن گفتند.

مژده شمسايی بازيگر و همسر بهرام بيضايی ، که تاکنون علاوه بر نمايش های صحنه ای در دو فيلم بلند بيضايی به نام های سگ کشی و مسافران با او همکاری داشته است، ساعاتی قبل از شروع اين مراسم در گفت و گويی با راديو فردا درباره بهرام بيضايی گفت:

« من تولد بهرام بيضايی، کسی که همه عمر خود را صرف فرهنگ وهنر کشورش کرده است اول به دوستداران فرهنگ وهنر ايران و بعد به فرزاندانش نيلوفر، نگار، نياسان وخودم تبريک می گويم.»
خانم شمسايی افزود:

«صبحت درباره بيضايی به خاطر عاطفه خيلی زيادی که به او و کارهايش دارم برای من سخت است و به همين خاطر شايد منتقد منصفی نباشم، اما آنچه بيضايی انجام داده و کارنامه ای که پيش روی ما گذاشته است، چيز کمی نيست؛ از پژوهش، فيلمنامه، نمايشنامه، تحقيق و مقاله و همين طور فيلم نامه ها و نمايشنامه هايی که متاسفانه نتوانسته است اجرا کند و هر کدام تجربه بزرگی بوده که ما از دست داده ايم.»
مژده شمسايی در ادامه گفت:

« بيضايی همان طور که خودش گفته کارهاش هميشه عکس العملی بوده به محيطی که در آن زندگی می کرده و ذهن جست وجوگرش هميشه به دنبال پرسش هايی بوده که متاسفانه هميشه بی پاسخ بوده چه در کودکی و حتی بعدها در دانشگاه و اجتماع و همين باعث شده که خودش به دنبال اين جواب ها برود.»
وی افزود:

« نتيجه همه اينها، همين مجموعه پژوهش و مقالات ، نمايشنامه ها و فيلمنامه های او است که به هر کدام از آنها که نگاه کنيم می بينيم نگاه جديدی به تاريخ و اسطوره دارد که تجربه بزرگی است برای ما که در جامعه ای زندگی می کنيم که رو به مصرف گرايی دارد و تعقل کم کم دارد جای خودش را از دست می دهد.»
مژده شمسايی در گفت و گو با راديو فردا اظهار اميدواری کرد که بيضايی بتواند کارهای بيشتری را انجام دهد.
ا و درباره کار آخر بهرام بيضايی گفت:

« آخرين کار بهرام بيضايی کاری است که روی ريشه يابی درخت کهن انجام داده است. اين کار قبلا چاپ شده است و در حال حاضر دنباله آن را انجام می دهد و قرار است مجموعه کامل اين اثر به زودی منتشر شود.»
خانم شمسايی درباره تجربه ی همکاريش با بهرام بيضايی گفت:

« يک کمال گرايی در کار بيضايی وجود دارد که شايد بتوانم بگويم که آرزوی هر کسی هست که يک تجربه کاری با او داشته باشد.»
به گفته اين بازيگر، کار با بيضايی هم می تواند جنبه مثبت داشته باشد هم جنبه منفی، زيرا نگاه او هم در تئاتر و هم در سينما نگاه متفاوتی است و آدم در کار با او با جهان ديگری روبه رو می شود.
او گفت :« کار کردن با بيضايی برای هر کسی می تواند يک نقطه عطف به حساب بيايد:»
خانم شمسايی در پايان گفت و گويش با راديو فردا، با نقل خاطره ای شخصی از همسرش گفت:

« يک بار از او پرسيدم اگر می توانستی از زمان عبور کنی وبه گذشته بروی، دوست داشتی چه کارکنی و يا چه کسی را ببينی؟ بيضايی فکری کرد و در پاسخ گفت دوست داشتم ساعاتی را با فردوسی همنشين شوم و با او صحبت کنم.»

* * *

بهروز غريب پوراز کارگردانان سرشناس تئاتر عروسکی نيز در گفت و گويی با راديو فردا درباره بهرام بيضايی گفت:

«بهرام بيضايی به حق به گردن تئاتر ايران حق بزرگی دارد زيرا در شرايطی که تئاتر می رفت که تماما تحت تاثير الگوی های غربی قرار بگيرد، او همت کرد و يکی از بهترين يادگارهای عمرش نمايش در ايران را نوشت که باعث شد نسلی از نمايشگران ايرانی تحت تاثير تحقيقات اوبه نمايش های ايرانی، تعزيه وتخت حوضی روی بياورند.»

آقای غريب پور افزود:

« او اگر فقط همين يک کار را کرده باشد، نامش برای هميشه جادوانه خواهد بود، گرچه او در زمينه ها ی ديگری چون فيلم و تئاتر هم همين قدر تاثير گذار بوده است.
بهرام بيضايی متولد ۱۳۱۷ در تهران است. در کارنامه هنری بلند بالا و برجسته او، علاوه بر ده ها نمايشنامه، فيلمنامه، فيلم، تئاتر و پژوهش، جوايز بين المللی متعددی نيز ثبت شده است.
از جمله اين جوايز می توان به جايزه بهترين فيلم کوتاه از جشنواره شيکاگو، جايزه مدال نقره از جشنواره جهانی فيلم مسکو ،جايزه آرشيو سلطنتی فيلم بلژيک و جايزه مدال اوبر ويليه فرانسه اشاره کرد».

يادداشت ويراستار

اين روزها به مناسبت برگزاری ی آيين شب يلدا از سوی ايرانيان و آيين کريسمس از سوی مسيحيان جهان، نام ميترا (مهر) -- پيش زمينه ی اين دو آيين يگانه بنياد و اين همان -- بر سر زبان بسياری از کسان است و جسته و گريخته اشاره هايی بدان می کنند.
برای اين که اين گونه اشاره ها و يادکردها سويه ای دانشی و پژوهشی بيابند و رهنمون به بنيادها و پشتوانه های استوار و پذيرفتنی گردند، سزاوار و به هنگام دانستم که متن سخنرانی ی استاد زنده يادم دکتر محمُد مقدُم در دومين کنگره ی جهانی ی پژوهشهای مهری (تهران - ۱۳۵۴) را با گرامی داشت ياد آن استاد بزرگ و سپاسگزاری از آرمان وزيری که رونوشتی از متن سخن استاد را به اين دفتر فرستاده است، در اين صفحه بازنشردهم.
با آن که بيش از سی سال از زمان سخنرانی ی استاد مقدُم می گذرد، داده های آن هنوز تازگی ی خود را از دست نداده اند و خواندن متن آن -- حتُا برای آنان که پيشتر آن را خوانده باشند -- آموزنده و دلپذيرست.

By: Late Professor M. MOQADDAM

Ahura Mazda is a divine name, but you can meet men in flesh named Hormoz. Mithra is the name of an ancient Iranian divinity, but you can meet men named Mehr, and nowadays boys and even girls are named Mitra.

One such man by the name of Mithra, Methr or Mehr or Mir appeared in Eastern Iran around third millennium BCE, and he was hailed as the expected saviour or Sosyant, and the religion he founded spread all over the ancient world from the British Isles to Japan, South to the confines of the Sahara desert, down to southern Arabia, and the Indian sub-continent. It was the semi-official religion of the two rival powers of the ancient world, the Parthian and the Roman empires for half a millennium.

It had time and again been observed that the Mithraism with whose remains we are familiar in the Roman Empire was in many respects different from the ancient Mithra cult, that there was some new development, perhaps some sort of a revival or reform. This called the forth for new nomenclature, among others neo-Mithraism, later Mithraism (Humbach), or Saco-Median Mithraism of the Modified Seythians (Gershevitch) .

The explanation of this new religious phenomenon was sought in the accretion of Mesopotamian and Syrian elements, in the activities of Hellenized Magians, or even, as tendencies in some quarters indicate, in an almost Western, Roman creation and, as far as the silence and confusion of extant sources permit, almost a total denial of its connection with Iran, particularly as it bears on its relations with Christianity. However, I believe we are now in a position to offer a new explanation.

The Saviour was born in the middle of the night between Saturday and Sunday, 24th and 25th of December, 272 BCE, and according to those who believed in Him from an Immaculate (Anahid) Virgin (Xosidhag) somewhere not far from lake Hamin, Sistan, Lived for 64 years among men, and ascended to His Father Ahura Mazda in 208 BCE

The literary evidence

Keeping in mind the fate of the religion of Mithra in the West and its utter absorption in Christianity, and the similar fate it had, even more severely, under the Sasanian neo-Zoroastrianism and later under Islam, we would naturally expect in Moslem historians a total identification of Mithra with Jesus, the only Messiah allowed in orthodox Islam.

The following are some of the texts related to the birth of the Messiah. (All references are to Persian translation of the Arabic text Hamza, History of Prophets and Kings, p.41:

Tha'alibi, Ghurar, p.215:
"Jesus and John son of Zacharias, on them be peace, lived during the reign of Sabur Shah son of Afghur Shah." Ibn Miskuwaih, Ta jarib: "Jesus appeared during the reign of Sabur son of Ashkan."

Tabari, History, vol. II, p.498:

"And these were the Ashkanian kings that are now called Muluk-al-Tawayef (Kings of the Tribes, the Parthian Federation)… During this period Ashk son of Ashkan ruled for ten years. After him Shabur son of Ashkan ruled for sixty years, and in the forty-first year of his reign Jesus son of Mary appeared in the land of Palestine."
Ibid. , p.466:
"Jesus son of Mary, on whom be peace, was born in Jerusalem fifty-one years after the beginning of the reign of the Parthian Federation."

In contrast, Ibid. p.495:
"In the forty-second year of the reign of Augustus Jesus son of Mary, on whom be peace, was born, and his birth was 303 years after the uprising of Alexander."
Tabari continues, p. 501:
"The Persians think that Mary, daughter of Amran, gave birth to Jesus, son of Mary, sixty-five years after the domination of Alexander over the land of Babylon, but the Christians think the birth of Jesus occurred 303 years after the reign of Alexander, and they also think that the birth of John, son of Zacharias, was six months before the birth of Jesus."
Tabari goes on, p. 507:
"The Magians agree with the Christians and Jews as to the duration of the desolation of the Holy City and What Bukhtnasr did with the Israelites until the domination of Alexander over the Holy City and Syria and the death of Dara, but they disagree as to the interval between the reign of Alexander and the birth of John; they think that the interval was fifty-one years, and the disagreement between the reign of Alexander and the birth of John and Jesus is what I have said."

Mas'udi in the Muruj and Tanbih is still more explicit. Muruj, vol. I, p.229: "After Ashk there was Shabur son of Ashk who ruled for sixty years, and in the forty-first year of his reign the Lord Messiah, on whom be peace, appeared in Ilya of Palestine."
Ibid. , p.550:
"Tishirin Second is thirty days and Kanun First is thirty days. Nineteenth of Kanun the day is 9 1/2 hours and a quarter, and the night is 14 hours and a quarter maximum. On the eve of the 25th of this month is the birth of Messiah, on whom be peace."

And, incidentally, in connection with the island of Socotra he says, ibid. , p.382, that:
"Aristotle wrote a letter to Alexander and made recommendations to the effect that Alexander should send a group of Greeks to that island and settle them there, Alexander did accordingly. Then "Alexander died and Messiah appeared and the inhabitants of the island became Nasranis."

And now in contrast, ibid, p.303:
"In the forty-second year of the reign of Augustus the Messiah Jesus son of Mary, on whom be peace, who, as we have said before, is Yasu Naseri (Jesus of Nazareth) was born."
And he adds in the Tanbih, pp 114-115:
"In the forty-second year of the reign of Augustus the Messiah was born in Bethlehem of Palestine…According to the Christians in the fifteenth year of the reign of Tiberius, Ishu Nasiri was baptized in the river Jordan… According to the Christians in the seventeenth year of the reign of Tiberius, who was king 342 years after Alexander son of Philip, Ishu Nasiri was crucified."

Masudi uses, it seems advisedly, two distinct expressions, al- sayyid al-Masih, the Lord Messiah, and Ishu Nasiri, Jesus of Nazareth, although he used both expressions for Jesus son of Mary because he would not dare to say otherwise, which, by the way, reminds one of Augustine's reference to Mithra as the "Fellow in the Cap", for apparently any reference to the name Mithras was declared anathema by the church.

However, it is quite clear from the above texts that these historians made a distinction between two Messiahs, one born 65 years after the beginning of the reign (mulk) of Alexander (336-335 BCE) and in the fifty-first year of the founding of the Parthian dynasty: i.e. in 272-271 BCE, and the other, Jesus of Nazareth, who was born in the forty-second year of the reign of Augustus.

The same narrative and dates are given in the Koranic commentaries on the Sura' Al' Amran, for example Ab-ul- Futuh, Qomshei's Tehran edition, vol. II, p. 372 There seems also to be a distinction running through all the sources between a Messiah that was crucified and the Messiah that was not crucified, and the Koranic narrative of the crucifixion was perhaps as assimilation of the two traditions in one presentation.

It may be observed that these narratives do not supplement each other, but are derived from one source, which was universally accepted by these historians, for there was no other tradition.

And finally, from Armenia, the last stronghold of the religion of Mithra, we had the testimony of Elise Vardapet to the effect that the Lord Mihr was born of a human mother and he is King and the Son of God.

I believe all students of Iranian religions are familiar with the story of virgins bathing in Lack Hamun where the seed of Zoroaster is preserved for making the chosen virgin pregnant, who is to give birth to the expected Saviour, on the model of which the story of the virgin birth of Jesus from the seed of David was constructed. Although no seed of David is in substance is present at the appearance of the angle in the Annunciation scene on the 25th of March, Koranic commentators repeat the story that the angel blew in the sleeves of Mary's dress when she came out of the water.

The story of the virgin birth originates from the materialization of Farr or Xvarenah, which after all, in spite of the scholarly literature that has grown about it, is the light within man, what in modern terminology we name aptitude. Now the capacity of the individual for kingship or prophet hood is of course of a higher order and was therefore specified as the Kingly Farr and the Farr of Zarathushtra. Since in popular belief this Farr had taken a material form it could only be transmitted through materials means. Hence the transmission of the Kingly Farr in the case of Freydun through plant, animal and milk, or the Farr of Zardosht conveyed to the future Saviour by means of his reserved seed. And in the case of Zoroaster himself, the heavenly Farr descended in the form of fire and mingled with the holy fire in the atrium and penetrated into the body of His mother and joined the baby Zarathushtra. In this connection is should be pointed out that due to the supposed preservation of the seed as bearer of the Farr in water, three Mithraic symbols came into use.

The pearl and its shell, a "seed" that grows into an organism in water. The pearl is seen in Mithraic monuments, for example in the hands of angels in Taq-e-Bostan, in the beak of birds in eastern Iran and elsewhere, and in literature, such as the Pearl of great price in he gospels and the well-known Syriac Hymn of the Pearl. The shell is represented in some of the scenes of the birth of Mithra that have been erroneously interpreted as an egg, and also appears as the vaulting of niches in Mithraic monuments and in the churches, especially where Mother and Child are depicted. Incidentally the word for niche in Italian means shell (Nicchia, nicchio). The second symbol is the dolphin, obviously as a mammal raising its young in water. This symbol is found on some Mithraic monuments in Europe and appears abundantly in the Khirbahs or Mithraeums in Syria and Arabia. The third symbol is the lotus, a water-flower. Mithra stands n a lotus in Taq-e-Bostan and it seems to me that the stylized object from which Mithra emerges, and which has been interpreted as rock, is nearer to the shape of the lotus, besides the possible confusion in the Greek title of Mithra as Petregenes, from petra, rock, and petri-on, the name of a plant; of petal-on, petal.

And now we pass on from the virgin birth to the ascension. Hamza, p. 42, says:

"Gudarz son of Ashk, after John was killed by the Children of Israel, fought against them and destroyed Jerusalem for the second time."
Tha'alibi, P.216:
"Gudarz son of Shabur started his reign with a war of revenge against the Children of Israel for their having killing John of Zacharias, and destroyed Jerusalem."

Now leaving aside again the confusion arising from the identification of Mithra with Jesus, and taking notice of the information is Islamic writings and the Messiah was charged with his mission when he was 25 years old and preached for 40 years among men, and the date of the second destruction of Jerusalem in 168 BCE, and the date given for the second destruction of Jerusalem as 40 years after the Ascension, we conclude that the death of Mithra took place in the year 208 BCE and from the Turfan fragment that was taken by Henning, with his own emendation, as a description of the death of Mani, we learn the death of Mithra Messiah occurred on Monday, the fourth of Shahrivar, at the eleventh hour at night. (Henning's ascription of the said fragment to Mani's death is impossible because the day and the month do not coincide with the dates we for Mani's death in prison.)

The Archaeology of Mithraism

I shall deal briefly with some of these relevant archaeological problems in my forth coming small book in Persian with the title An Essay on Mehr and Nahid, and I shall only make a few remarks here.

Motives for Identification

First, when a foreign thought, religious or otherwise, or even foreign material objects are imposed upon or adopted by a people, they are adapted by the receiving people and one means of adaption and reception is the identification of the foreign thing to what is already existing and familiar. This is natural and permissible, and one may say sincere. Specially in the case of the religion of Mithra which was the most universal religion in the ancient world, and which had its object the establishment of the Kingdom of God on earth and the brotherhood of man, as symbolized in the Mithraic sign of the Cross, explained in the Mithraic monument of Hsian-fu in China as representing the unity of man from the four corners of the earth, even the encouragement of such a policy of identification on the art of the followers of Mithra is quite understandable. (Incidentally, the Hsian-fu monument carries all the three symbols of the pearl, the lotus and the dolphin.)

A second motive of identification is the protection of native monuments from vandalism of fanatical groups who are imposing a new religion or a new way of life. Under this category may be listed such identifications as the Mosque of Solomon's Mother, Takht-e-Soleyman, Ebrahim-e Zardosht, or the substitution of Mithra with Jesus, that my be literally multiplied a hundred fold in Iran and elsewhere.

Now the modern scholarly attempts at identification of things Iranian with Greek mythological names do not fall within either of these two categories, unless it is committed as an act of defence for the protection of the West, and on particular the Church, against an Iranian re-invasion.

Furthermore, I sympathize with Herzfeld when he said that the constant mention of gods and goddesses of fertility is really sickening.

Passing on to the problem of lack of Mithraeums in Iran, it must be pointed out that in Iran they had the same fate as in Europe, where excavations have revealed a Mithraeum under almost every old church building. In the east, for example the Cathedral in Etchmiadzin we have encountered the same phenomenon, and recent excavations under Jame Mosque in Esfahan by the Italians, as also in other Jame Mosques in Iran have revealed remains of pre-Islamic monuments which must certainly be of a religious character.

In Iran the Parthian Mithraeums were first turned into Sasanian fire-temples, still preserving the name dare-e Mehr, and second time into mosques, also preserving the old designation as the "House of Communion" (myazda-kada> mazget> masjed, Arabic sajada being a back-formation) .
But Iran is not lacking in Mithraic monuments. The Taq-e-Bostan with its cave-like construction and the religious scenes inside the Taq is a Parthian monument, situated in a district named in honour if Mithra, Baghestan, with its Mithraic appendages of flowing spring and small lake, and the figure of Mithra standing on a lotus flower. The ascription of the scenes to Khosro Parvis is impossible and follows the policy of identifications discussed above, which may have been encouraged even in the Sasanian period.

The "fire-temple" in Bishapur is another similar case. When some years ago I argued that we could not consider an underground building as a Zoroastrian fire-temple I did not have Professor Ghirshman's Bichapour, vol. II on hand. The figure of Mithra on a fragment discovered in that temple and reproduced on Plate XVII removes any doubt as to the Mithraic origin of that temple.

Furthermore, the Khirbahs scattered all over Arabia and Syria are Mithraeums in which Mithraic figures and statuettes have been discovered. Khirbah has no connection with Arabic Kharaba, ruined. It is the Iranian Khorabe, a "sun-dome." Abe is found in compounds as in gur-abe, a "tomb-dome," a mausoleum, or in the name Saavee, "three domes," reminding one of Marco Polo's, mention of the tombs of the three Magi in that town. It is the name of a locality near Hamedan in its older form, Avaj, and the word lives on in English Abbey and ab-bot, old English ab-bod, the head of the abbey. In the Masnavi we have Khor-bod, head of the Khor-Khane, translated into Arabic shammas, a title still used in oriental churches for an office of the clergy. (Dozy also translated Arabic Khirba as "court.")

In the last story in the kitab al-Aghani it is narrated,

"in Sistan there was a man called Burzen, an ascetic, whose father had been impaled in his Khiraba."
He could not have been impaled in his "ruins" but in the Khorabe, Mithraeum. So there were Khorabes as far as Sistan.

In the poems of Hafez the Khorabat-e Moghan, Mithraeums of the Magians, synonymous with Deyr-e Moghan, the convent of the Magians, is common theme. The word deyr, from Avestan dauru-upadarana- , wooden house, is also found the compound Se-deyr, the three Convents, the old name of Dura Europas, the word dura itself representing deyr.

In Armenia, as Starbo mentions, a whole district was named in honour of Anahita, the Mother of God, and the word Mehean from Migryan, i.e. Mithraism, is the common noun in Armenian for temple. Now the ruins of the Mehean in Garni show that the temple was a magnificent monumental edifice. It was natural that the royal house of the Armenia who were followers of Mithra should build such royal temples for worship. It follows that the Parthian emperors must have built such monumental cathedrals in the homeland of Mithra. The temple at Kangavar, dedicated also the Mother of God, was one such building, and we have references to other Mithraic cathedrals, some of which were later turned into fire-temples by the Sasanians. The buildings in Old Nisa and Kishan monuments open another chapter in the story.

It is unthinkable that the Roman Empire, where the official religion was Mithraism for almost half-a-millennium, or at least as it is admitted, several of the emperors were outspoken followers of Mithra, the only house of the worship for the emperors and the Roman nobility should have been confined to underground crypts which were used for community chapels. That part of the building in the baths of Caracalla set apart for worship show that magnificent halls were also dedicated for Mithraic worship. The basilica of Trajan is another such temple. Trajan is depicted elsewhere with the Mithraic Cap of Liberty, and while we are mentioning Trajan let me throw out this thought for consideration that the wars of the Romans against the Parthians were in many instances a proto-type of the later Crusades in the Middle Ages, that is to say, an attempt to posses the Holy Land where Mithra was born and had preached.
Mehrayns or Mirans or Milans were scattered all over the ancient world as great centers of Mithraism from Milan in Italy to numerous Milans and Mirans in Iran to Miran near lake 'Lob Nor' not far from Turfan.

The Cult and the Doctrine

From the extant remains, literary and archaeological, of the religion of Mithra, we gather that the salvation of man, after the slaying of the Bull, is symbolized in the obtaining of blessed eternal life by partaking the holy meal in the community of the brethren.

The Iranian origin of this divine supper is proved by the terminology. In the Armenian rites the meat is nishkhark, Persian Nushkhare, the edible thing of immortality, the corresponding liquid element nushabe, the water of immortality. The whole meal is the eucharistia, the Greek form of Iranian hu-khoresht, the good meal, the divine meal.

The two ancient Iranian words for the holy repast in the Gathas are myazda and myastra; one gives the Persian miz and Latin mass, and the other gives Greek musterion, mystery. That is why Mithraism as well as Christianity are mystery religions. Secrecy is not essential to the myastra.

As regards the word Messiah itself, it might be interesting to point out that the western Iranian form is Missa, and the eastern misi, possible originals of the Arabic and Hebrew forms of the word which were popular etymology related to the root for rubbing and anointing, and incidentally for the first time used in the Bible for an Iranian, Cyrus. The word would then mean mediator, supported by Plutarch's mesites and confirmed in the Sorkh Kotal inscription.
In the divine meal, the Lord's Supper, apparently the Cup used for the nushabe became the holiest object in the service. That cup figures very prominently in Persian literature and especially in the mystical poems. The cup has seven lines or measures corresponding to the seven degrees in Mithraism. The full cup is for the Pir or the Father, who is know as the Pir of the seven lines. In the West it gave rise to the "Graded cup", Latin gradalis> grail. The story of the Holy Grail as well as the Arthurian legends will occupy our attention at another meeting.

Remnants of Mithraism

As to remnants of Mithraism in Iran, at its best it survives in Iranian mysticism represented by the Divan-e Shams, the Golshan-e Raz, and above all, in the poems of Hafez, and of course in the string influence it exerted on Islamic Sufism, which is quite distinct from Iranian mysticism.

In sects, there is a survival of Mithraism in the Ahl-e Haq and the Yazidis, and other small sects scattered in closed communities.

In Europe the remnants such as the medieval Albigensis and Bogomils are considered to be Manicheans. No doubt that they were influenced by Manichean doctrines just as the Christian Church was, but they are more likely to be remnants of the followers of Mithra, and the case of the Bogomils is more clear in as much as the name composed of Bog, bagh, special title of Mithra, and mil, the same word as Mihr, which in the Slavic languages even carries the meaning of live as in Persian mehr. Bogomil is then the etymological and semantic equivalent of the Soghdian Bagh Misi.

It is written in the Bayan al- Adyan, that
"the Manicheans say that Jesus called men to Zoroaster."

بر پايه ی گزارش خبرگزاری ی مهر از تهران،
http://www.mehrnews.com/fa/NewsDetail.aspx?NewsID=425166

چاپ تازه و نفيس شاهنامه ی فردوسی در تهران رونمايی شد.
*

متن گزارش، چنین است:

بیست و چهارمین مراسم رونمایی کتاب سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران ، به رونمایی ی شاهنامه ی نفیس فردوسی با خط "عماد الکتاب" اختصاص داشت .
به گزارش خبرگزاری مهر، در این مراسم از مقام هنری ی غلامحسین امیرخانی نیز تجلیل شد .
فرید الدین حداد عادل دبیر این مراسم، با اشاره به این که شاهنامه یکی از بزرگترین و مهم ترین آثار کلاسیک ادبیات جهان و منبعی ارزشمند در شناخت اساطیر است، یاد آور شد که در شاهنامه فردوسی بارها و بارها توسط هنرمندان بزرگ ایرانی، تصویرسازی انجام گرفته و ابیات آن به زیبایی تحریر شده است.

در این جشن، شاهنامه با خوشنویسی هنرمند بزرگ دوران قاجار، محمد حسین سیفی قزوینی مشهور به عماد الکتاب ، رونمایی شد .
وی با بیان این که زیبایی ی شاهنامه به خط عماد الکتاب با کتاب آرایی و تذهیب خوش نقش و نگار استاد اردشیر مجرد تاکستانی تکمیل شده است، از حضور مسئولان سازمان برگزارکننده و اعضای فرهنگستان های ادب و هنردر این مراسم خبر داد و گفت:

سلسله جشن های رونمایی ی کتاب این سازمان، قصد دارد به رونق بازار کتاب و ترویج فرهنگ کتابخوانی شهر تهران کمک کند .
این مراسم روزیکشنبه سوم دی ماه برگزار شد .

پيش ازين در درآمد ۲: ۱۶۶ آگاهی نامه و فراخوان ماهنامه ی بخارا درباره ی شب بزرگداشت بهرام بیضایی را بازنشردادم. این همایش سزاوار، امشب (پنجم دی ماه) در تهران برگزار خواهد شد. دیروز علی دهباشی تصویر فراخوان این همایش را از تهران به این دفتر فرستاد که با سپاسگزاری از او برای رساترکردن آن درآمد و آگاهی ی خوانندگان ارجمند این تارنما در این پیوست بازنشرمیدهم.

دوماهنامه ی الکترونيک روزنه (ژانويه - فوريه ۲۰۰۷) با انبوهی از گزارشها و گفتارهای خواندنی و تصويرهای ديدنی در شبکه ی جهانی نشريافت. با آفرين به بانو شيرين طبيب زاده برای اين کوشش بارآور تازه اش، نشانی ی روزنه را در این جا می آورم:
http://www.rozanehmagazine.com/JanuaryFeb07.html/MainJanFeb07.html

چهارم دی ماه ۱۳۸۵


باز هم «هر دم از نو غمی آيد به مبارکبادم!»

گزارش دريغ انگيز تازه ای از تباهکاری در ميراث فرهنگی ی ايرانيان در تخت جمشيد.
شرح اين رویداد را که در تارنمای ایسنا (خبرگزاری ی دانشجویان ایران) نشریافته است، در نشانی ی زير ببينيد و بخوانيد:

مرشد ولی الله ترابی
هنگام نقالی در تالار سينمای موزه ی ملت
عکس: تينا چينی چيان

مرشد ولی الله ترابی از روزگار تلخ و سياه هنر کهن نقالی سخن می گويد.

«شرح اين هجران و اين خون جگر» او را همراه با ۹ تصوير ديگر وی، در نشانی ی زير که امروز از خبرگزاري ميراث فرهنگي به اين دفتر رسيده است، ببينيد و بخوانيد:

سوم دی ماه ۱۳۸۵
گزارش زير را که امروز به اين دفتر رسيده است، برای رساترکردن درآمد - ۲: ۱۶۴ در پی می آورم.

خبرگزاري ميراث فرهنگي


فراموش شدن بسياري از آيين هاي ملي همچون شب يلدا نتيجه فراموش كردن بسياري از سنت هاي شفاهي ما توسط مردم است.


كتايون مزداپور: بي توجهي به جشن هاي ملي نتيجه تنبلي ي خودمان است


اين اسطوره شناس در اين زمينه گفت:
« فرهنگ شفاهي، فرهنگ غالب ما بوده است و اين فرهنگ، بايد به وسيله تعاملات سينه به سينه منتقل شود، درحالي كه به دليل كوتاهي هاي مردم و حتي كارشناسان اين امر، بسياري از سنت ها از جمله برخي آيين هاي يلدا از بين رفته است.»
وي با بيان اين كه فرهنگ غالب در دنياي امروز فرهنگ مسيحي - اروپايي است، ادامه داد:
« ما بسياري از سنت هاي شفاهي خود را دور ريخته ايم وتحت تاثير فرهنگي غير بومي قرار گرفته ايم. البته اين مشكل به آيين‌هاي يلدا خلاصه نمي شود، به صورتي كه بسياري از كودكان ما شيوه درست صحبت كردن را نمي دانند.»
مزداپور عنوان كرد:
« بسياري از آيين هاي سنتي ما به نسبت 30 سال قبل تغيير بسيار كرده است. به عنوان مثال اگر 30 يا 40 سال پيش كودكان بوستان، گلستان يا ديوان حافظ را از حفظ بودند، امروز ديگر چنين حوصله اي ندارند.»
وي با بيان اين كه برخي از جنبه هاي فرهنگ يا آيين هاي سنتي جنبه ي مد پيدا كرده است، اضافه كرد:
« در بسياري از مواقع، اعمال ما نتيجه دنباله روي از ديگران است. يعني اگر به مولوي روي مي آوريم، به اين دليل است كه اروپايي ها آنها را به شناسانده اند و ما ارزش آنها را شناخته ايم.»
مزداپور با بيان اين كه در سال اخير اقداماتي در اين زمينه انجام شده، گفت:
« اميدوارم اين اقدامات در طول سالهاي اخير ادامه يابد. زيرا بايد ابتدا جاذبه هاي فرهنگي خود را به خوبي بشناسيم تا بتوانيم آنها را نيز زنده نگاه داريم.»

*
اصل گزارش و تصوير بانو دکتر کتایون مزداپور را در نشانی ی زیر ببینید و بخوانید :
http://www.chn.ir/news/?section=2&id=35984

برنامه پاياني ي شب وولف نمايش فيلمي مستند از زندگي او خواهد بود كه براي اولين بار در ايران به نمايش در مي آيد.