CENTER FOR IRANIAN STUDIES - کانون پژوهشهای ايران شناختی

تاريخ 19 خرداد ماه گذشته است -- امروز پس از نشر در تورنتو (كانادا) هم زمان در تارنماي ِ خبري ي ِ اخبار ِ روز و تار - نماي ِ ادبي ي ِ نوف به سردبيري ي ِ بانو نوشين شاهرخي به نشاني ي ِ
http://www.noufe.com/
نيز بازْنشر داده شد و اين چهارمين نشر ِ آن در يك روز است كه براي آگاهي ي ِ خوانندگان ِ ارجمند ِ تارنماي ِ ايرانْ شناخت، در اين صفحه صورت مي پذيرد. ويراستار در ضمن ِ سپاسگزاري از دوست قديم، آقاي حسن زرهي، سردبير ِ ارجمند ِ شهروند، براي نشر ِ اين گفتار، اميدوارست كه بتواند آن را در يكي از نشريّه هاي چاپ تهران نيز بگنجاند تا شمار ِ هرچه بيشتري ار هم ميهنان گرامي، هم با ديدگاه هاي آقاي براهني و هم با اين بحث و چالش در پيرامون ِ آن آشناشوند و در فضايي سالم و پژوهشي، به دور از هرگونه جنجال و غوغا، به مصلحت ِ ايران و ايراني و تاريخ و فرهنگ ِ آن و -- در يك سخن -- همه ي هستي ي ِگذشته و اكنون و آينده ي ِ ميهن مشترك ِ ايرانيان بينديشند. چُنين باد!




جليل دوستخواه


مسأله ي ِ آذربايجان يا مسأله سازي براي ِ آذربايجان؟!
(گُفتاورد از شَهروَند، سال 15، شماره ي 1080
تورنتو - كانادا
جمعه 9 تيرماه 1385 / 30 جون 2006 )


"ستيزه به جايي رَسانَد سخن/ كه ويران‌كند خانمان ِ كهن!"
(فردوسي)


آشنايان با تاريخ معاصر ِِ ايران و به ويژه تاريخ ِ شش دهه ي اخير، به خوبي مي دانند كه آزكامگان ِ سوداگر ِ جهاني، از روسي تا آمريكايي و اروپايي (و پيوست ِ اسرائيلي شان) و همسايگان عرب و ترك ِ ما (كه در سرسپردگي به قدرت‌هاي ِ غربي، شُهره‌ي ِ آفاق‌ند)، همواره در كمين بوده اند تا از هنگامه هايِ تنش زا، برايِ پيش بُرد خواست‌هاي اقتصادي و سياسي‌يِ خويش در ميهنِ ما بهره‌ جويند. توطئه ‌چيني و زمينه ‌سازي‌ي ِ پنهان از يك سو و بر چهره زدن ِ نقاب ِ فريبكارانه‌ي ِ دفاع از حق ِ گروه هاي ِ ويژه اي از مردم، از سوي ِ ديگر، شناخته ‌ترين شيوه و راه‌ْكار ِ اين جهان‌خواران است كه نمونه هاي رسواي ِ آن را بارها در اين جا و آن جا ديده‌ايم. آنان هيچ باوري به زبانزد ِ مشهور ِ"آزموده را آزمودن، خطاست!" ندارند و به‌رغم ِ بارها ناكامي در بهره گيري از اين شيوه، باز‌هم در هر بُرهه‌اي، آن را با دست‌آويزهاي ِ تازه‌اي به‌كارمي‌گيرند.از ميوه چينان ِ بيگانه‌ي ِ هنگامه‌هاي بحراني، انتظاري جز آنچه تا كنون كرده‌اند و هم اكنون خيز گرفته‌اند تا بكنند، نمي‌رود. درواقع، اگر جز اين بودي، عجب نمودي! آنچه مايه‌اي از درد و دريغ با خود دارد، اين است كه كساني از خود ما، از گذشت روزگار نياموخته‌ باشند و در كرناي آن بيگانگان فرصت‌طلب بدمند و از نيرنگ‌ها و نقشه‌هاي آنان غافل بمانند و با پيش‌كشيدن مبحث‌هايي ــ كه در جاي درست خود، حرف حق و سزاوارست ــ ديگران را هم دچار ِغفلت و گمراهي گردانند.
در پيِ همه‌ي آزمون‌هايِ تلخِ تاريخ معاصر، به ويژه در دهه‌ي سوم ِ اين سده‌ي خورشيدي، در سال‌هايِ اخير، بارِ ديگر شاهد ِ آن بوده ايم كه كساني در گوشه و كنار ايران، خود را در پشت نقاب حق به جانبِ "دفاع از حق‌هاي پايمال‌شده‌ي ِ مردم ِ ناحيه‌هاي محرومِ كشور" پنهان‌كرده و به زبان و بياني سخن‌ مي‌گويند و مي‌نويسند كه معنا و مفهومي جز تجزيه و تلاشي‌ي ايران و نابودكردن هست و نيست مردم آن و ــ برخلاف ِ ادّعاهاشان ــ بي نصيب نگاه‌داشتن ِ مردم ِ همان بخش‌هاي محروم، از حق هاي انساني و طبيعي‌ي ِ خود، ندارد و هرگاه از گفتار به كردار درآيد، ديگر ايراني برجا نخواهد ماند تا حق هاي مردم ِ آن مطرح ‌باشد! نشانه‌هاي اين فرآيند شوم را در جاهايي همچون خوزستان، بلوچستان، كردستان و آذربايجان ديده‌ايم و گزارش‌هاي شك برانگيز و دلهره‌آوري درباره‌ي آن‌ها خوانده‌ايم. من ِ ايراني در فراسوي ِ كُنش‌هاي ِ ستيزه‌ جويانه و جدايي‌خواهانه، دندان ِ طمع و چنگال ِ خونين ِ آزمندان را به روشني مي بينم و از هول ِ تعبيرشدن ِ خواب‌هاي اهريمني‌شان است كه ــ به تعبير ِ نيما ــ :
"خواب در چشم ترم مي‌شكند!"


به زبان و تعبيري حافظانه بايد بگويم:
"چو بيد بر سر ِ ايران ِ خويش مي‌لرزم / كه كار در كف ِ پتياره اي‌ست ايران سوز!"


در هفته‌هاي اخير، به دنبال انتشار طرحي در روزنامه‌ي ايران، ماهي‌گيران ِ چشم به راه ِ "آب گل‌آلود"، فرصت را غنيمت ‌شمرده و با عنوان‌كردن "توهين‌آميزي"ي ِ آن طرح، تورهاي ِ آماده‌شان را به آب انداختند و مردم آذربايجان را ــ كه مانند ِ ديگر مردم منطقه‌هاي محروم، هيچ‌گاه بانگ ِ حق‌خواهي‌شان به گوش‌هاي فرمان‌روايان فرونرفته‌ است ــ شوراندند و كار را به ستيز و آشوب و درگيري و كشتاري چند روزه در تبريز و برخي ديگر از شهرهاي آن استان‌ها كشاندند. در اين كه هيچ كس به هيچ بهانه و عنواني حق ندارد كوچك‌ترين توهيني نسبت به زبان و فرهنگ و سنّت و منِش و كُنِش ِ هيچ يك از مردم ِ ايران بكند، جاي ِ هيچ‌گونه بحث و چون و چرايي نيست. اما دُم ِ خروس ِ اين مسأله‌سازي‌ها و عوام‌بازي‌ها را از يك سو در جيب ِ كساني مي‌بينيم كه با پولِ دولت ِ آمريكايي‌سرشت ِ ترکيّه و شركت‌هاي ِ بزرگ نفتي، تلويزيون و تارنما راه مي‌اندازند و در بوق "پان تركيسم" مي دمند تا مردم محروم را بشورانند و با نويدِ رسيدن به "سَر ِ آب"، به "سَراب" ِ سوزان ِ فاجعه بكشانند و از سوي ديگر در گفتار و كردار كارگزاران سياسي‌ي آمريكا و اسرائيل مشاهده ‌مي‌كنيم كه اشتياق فراوان خود را براي تكّه پاره كردن ِ ايران (صد البته به بهانه‌ي ِ فريبكارانه‌ي كمك به برقراري‌يِ ِ "دموكراسي!")، پنهان نمي‌دارند. وقتي بانوي ِ بانوان ِ سياست ِ خارجي‌ي ِ آمريكا براي ِ اين "كار ِ خير!" درخواست ِ 65 ميليون دلار اعتبار از كنگره مي‌كند و شخص يكم ِ دولت ِ اسرائيل از "بيش ازحد بزرگ‌‌بودن ِ ايران" سخن‌مي‌گويد، چه‌گونه مارگزيدگاني چون ما ايرانيان، به خود نمي‌آييم و به دورنماي ِ تيره‌ي ِ اين رويدادها نمي‌انديشيم؟! آيا بازهم بايد آزموده را بيازماييم و پاي‌مان به همان گودالي فرو رود كه بارها فرو رفته ‌است؟! اين برداشتي است عيني بر پايه‌ي داده‌هاي واقعي كه نمي توان برچسب ِ باورمندي به "نظريه‌ي ِ توطئه" بر آن زد و يا آن را برآيند ِ دچار شده‌بودن به ماليخولياي ِ "دايي‌جان‌ ناپلئونيسم" شمرد. دست ِ كم ما كهن‌سالان، هنوز داغ ِ آن "دموكراسي!" را كه "آيزنهاور" و "دالس"، پيش‌گامان ِ همين آقاي ِ "بوش" و خانم ِ "رايس" از عصر ِ روز ِ چهارشنبه
(19/8/1953) 28/5/1332
در ميهنِ ِ بلاديده‌مان برقراركردند، بر جان و دل داريم! همان روزي كه شاعر دل‌سوخته‌مان م. آزاد در نمايش ِ چهره‌ي ِ هراس‌انگيزش، سرود:
"... در ماه ِ سرخ ِ بي‌مرگي/ مرگ ِ تناور آمد و آشفت و رفت!"


دروغين‌بودن و رسوايي‌ي آن "دموكراسي!" تا بدان پايه بود كه "كلينتون" و "آلبرايت"، رييس جمهور و وزير خارجه‌ي ِ پيشين ِ آمريكا ناچار شدند بدان اذعان كنند و آشكارا بگويند كه:
"ما تنها فرصتي را كه ايرانيان براي رسيدن به دموكراسي در دسترس داشتند، از آنان گرفتيم!"


حال، چه بايد گفت درباره‌ي ِ ايرانياني كه بيش از نيم سده پس از آن توفان ِ هول ِ هائل، هنوز از تاريخ عبرتي نگرفته و درسي نياموخته‌اند؟! شايد اين بيت ِ "رودكي"، پدر ِ شعر ِ فارسي، خطاب ِ سزاواري باشد بدين گونه كسان:
"بوي ِ جگر ِ سوخته عالم بگرفت / گر نشنيدي، زهي دماغي كه تراست!"


آقاي دكتر رضا براهني، از جمله ايرانياني است كه رويكردي قلمي به رويدادهاي اخير داشته و در گفتاري با
عنوان ِ صورت مسئله آذربايجان؟/ حل مسئله آذربايجان؟ كه در نوزدهم خرداد گذشته در نشريه‌ي ِ شهروند، چاپ كانادا - شماره‌ي ِ 1077
http://www.shahrvand.com/FA/Default.asp?IS=1077&Content=NW&CD=PL&NID=33#BN1077
درج‌گرديد، به تفصيل از "مسأله‌ي آذربايجان" سخن‌گفته و با نگاهي كه به اين "مسأله" داشته و نيزبا بازگشت به آزمون‌ها و خاطره‌هاي شخصي و پاره‌اي از داده‌هاي تاريخي از دهه هاي پشت ِ سر، كوشيده ‌است تا برداشت و تحليل ِ ويژه‌ي ِ خود را عرضه كند. اما گفتار ِ اين استاد پيشين ِ دانشگاه تهران، هم به لحاظ ديدگاهي و هم از نظر ساختاري و كليدْواژه‌هاي به کاربُرده در آن، اشكال‌هايي بُنيادين دارد كه ناديده‌ گرفتن و بي‌پرواگذشتن از آن‌ها، با ارجْ‌گزاري به حقيقت ِ دانش و فرهنگ و مصلحت ِ همه‌ي ِ ايرانيان ناهم‌ْخوان است. اين نكته ها و برخي ديگر از سويه هاي ِ نگرش ِ آقاي براهني، از چشم ِ هم‌ْميهنان ِ او پنهان‌ نمانده‌ است و كساني گفتارهايي در اين زمينه نشر داده‌اند كه نشاني‌ها‌ي پاره‌اي از آن‌ها را براي آگاهي‌ي ِ خوانندگان ِ اين گفتار، در زير مي‌آورم:http://www.akhbar-rooz.com/article.jsp?essayId=3783http:/
/www.iran-emrooz.net/index.php?/politic/more/8896/http:/
/www.iran-emrooz.net/index.php?/politic/more/8955/http:/
/www.poetrymag.info/revue/04/parham-shahrjerdi-zabaane-farsi-vatane-maast.html


نگارنده‌ي اين گفتار نيز برداشت‌هايي از سخنان آقاي براهني دارد كه ــ با همه‌ي ِ گرفتاري‌هايش ــ بايسته‌ مي‌داند بدان‌ها بپردازد و به اندازه‌ي ِ توانش روشنگري كند تا آشكار گردد كه آيا چيزي به نام ِ "مسأله‌ي ِ آذربايجان" ــ بدين گونه كه ايشان و همگنان‌شان عنوان ‌مي‌كنند ــ در ميان است و يا آقايان دارند براي آذربايجان مسأله مي - ‌سازند و حتا اگر صادقانه و بي هيچ شائبه اي از " مسأله‌ي ِ آذربايجان" سخن‌ بگويند، آيا در جهان ِ پرتنِش ِ كنوني با قانون ِ جنگل ِ حاكم بر آن، دامن زدن به آتش اختلاف‌ها و گسترش بخشيدن به ستيزه و كينه‌توزي‌ي ِ ساختگي‌ي ِ نژادي و زباني، كار را به كجا خواهد كشاند و سرانجام، چه كساني به ميدان خواهند آمد و "مسأله" را به سود و سوداي خويش "حل!" خواهندكرد؟ آيا برآيند اندوه‌بار ِ چنين "حل" ي، "حذف ِ صورت ِ مسأله!" نخواهد بود و حكايت ِ "يكي بر سر ِ شاخ و بن مي بريد!" تحقق ‌نخواهد يافت؟!
اصلي‌ترين اشتباه در گفتار آقاي براهني ــ همچنان كه در گفتارهاي ديگر هم‌انديشان او ــ كاربُرد كليدْواژه‌هاي نادرست در رويكرد به جغرافياي انساني و سياسي‌ي ِ ايران و بخش‌ها يا ناحيه‌هاي گوناگون ِ آن است. او از مردم هريك از اين ناحيه‌ها با عنوان‌هاي ِ "ملّت" و "ملّيّت" ياد مي كند كه بر پايه‌ي ِ همه‌ي ِ تعريف‌هاي ِ پذيرفته و شناخته‌ي ِ جامعه‌شناختي و سياسي در جهان، آشكارا نادرست و گمراه‌كننده است. همه‌ي ِ اشتباه ها و نتيجه‌گيري‌ هاي ِ غلط ِ ديگر در گفتار ِ او و گفتارهاي ِ هم‌تاي آن، برآيند ِ همين اشتباه است. در زبان ِ اهل ِ حوزه، به اين مي‌گويند "وَضع ِ شَيئ در غَير ِ ما وُضِعَ له!"
در گستره‌ي ِ جغرافيائي‌ي ِ ويژه‌اي كه به نام ِ "ايران" خوانده و شناخته‌ مي‌شود، تنها يك ملّت زندگي مي كند كه "ملّت ايران" نام دارد و پيشينه و پشتوانه‌اي هزاران ساله و انكارناپذيرش، گواه ِ هستي و حضور ِ اوست. اين سرزمين، مانند ِ همه‌ي ِ كشورهاي بزرگ ديگر، از بخش‌هاي چندي با زبان‌ها يا گويش‌ها و نيز شاخه‌‌فرهنگ‌ها و سنّت‌هاي مختلفي شكل‌ گرفته كه مردمش از هر تيره و طايفه‌اي، در يك همزيستي‌ي ِ خودخواسته‌ و آشتي‌جويانه‌ و ديرپاي با يک‌ديگر زندگي‌كرده و درهم تنيده و جوش‌خورده و "ملّت ِ ايران" و "ملّيّت ِ ايراني" را تشكيل ‌داده و به جهانيان شناسانده‌اند. ما "ملّت ِ آذربايجان"، "ملّت ِ كردستان"، "ملّت ِ بلوچستان"، "ملّت لرستان"، "ملّت ِ فارس" و جُز آن نداريم. همه ي ِ اين بخش‌ها، "جُزء"هاي ِ سامان‌بخش ِ يك "کلّ" اند كه نامي جز "ايران" ندارد و نمي‌تواند داشته‌ باشد و همانا زبان يا گويش ِ ويژه و شاخه فرهنگ و سنّت‌هاي ِ خاص هيچ‌يك از آن‌ها بر ديگري برتري ‌ندارد و اصلي و فرعي و فراتر و فروتر در اين مجموعه معني‌ نمي‌دهد. پس با ردِّ قاطع و بي چون و چراي ِ هرگونه تبعيض و ستم از سوي ِ هر جُزئي از اين کلّ نسبت به جزءهاي ِ ديگر، دستاويزي براي ِ جداانگاري‌ي ِ هيچ جزئي – كه در جهان ِ پرتنش ِ كنوني، مايه‌ي ِ از هم گسيختگي‌ي ِ شيرازه‌ي ِ کلّ و پريشان روزگاري و شوربختي‌ي ِ همه‌ي ِ جُزءها خواهد شد ــ برجا نمي‌ماند. به گفته‌ي زنده‌ياد ِ محمدحسين بهجت تبريزي (/ شهريار):

"اختلاف ِ لهجه، مليت نزايد بهر ِ كس!"

آقاي دكتر رضا براهني ــ كه از ده‌ها سال پيش، به عنوان شاعر، نويسنده و پژوهش‌گري پركار مي شناسمش ــ در اين گفتار، پايگاه ِ خود را تا سطح ِ عوامْ گرايي و سياست زدگي و روزْمَرّگي فروكاسته و سخن بر مُراد ِ غوغائياني گفته است كه همواره در صدد ِ موجْ سواري‌اند و در كمين ِ بهره‌برداري از هر رويدادي نشسته‌اند. او براي ِ ديگرگون‌گرداني‌ي ِ حق‌ْجويي‌ي ِ ستودني و سزاوار ِ مردم آذربايجان در خانواده‌ي ِ بزرگ ِ "ايرانيان" و تبديل آن به "پان توركيسم"، با بياني هيجان زده و غم ِغربتي و آرمان‌ْشهرجويانه، به هر وسيله اي چنگ مي‌زند! از جمله به رسم و روال ِ سياست بازان و فرصت‌طلبان، مَترسَك ِ"آمار" و "سرشماري" و "درصد ِ جمعيت ِــ به گفته‌يِ خودش ــ"ترك" و "فارس" را بر سر "بوستان ِ ايران" علم مي‌كند تا مگر چشمان ِ نزديك بين را خيره‌ گرداند و به گفتارش جلوه و جمالي تحقيقي و قاطع و چون و چراناپذير بدهد. او در جايي از گفتارش نوشته است: "طبق آمار رسمي، 4/37 درصد جمعيت ايران، يعني ترك هاي آذري سراسر آذربايجان و بيش از نيمي از جمعيّت تهران، و نيز ميليون ها تركمن و قشقايي و ساير ترك زبانان ايران اند." وي اين درصد را كه "آمار ِ رسمي" ناميده و سه درصد هم از جمعيت ِ فارسي زبانان ايران بيشتر دانسته، از تارنماي ِ :http://www.globalresearch.ca/index.php?context=viewArticle&code=VAR20060325&articleId=2166
برگرفته‌است. امّا گزارش ِ آمده در تارنماي ِ معتبر ِ آماري‌يِ http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/ir.html#People
درصد ِ جمعيت ِ گروه‌هاي ِ عمده‌ي ِ زباني‌ي ِ ايراني را چنين نشان مي دهد:
Persian 51%,
Azeri 24%,
Gilaki and Mazandarani 8%,
Kurd 7%,
Arab 3%,
Lur 2%,
Baloch 2%,
Turkmen 2%,
other 1%
كه در آن ميان، جمعيت ِ مردم ِ آذربايجان 24% درصد ِ كلّ ِ جمعيّت ِ ايران شمرده شده است. آقاي براهني به منظور گستردن چتر "پان توركيسم" بر سر شمار هرچه بيشتري از مردم ايران، جمعيت ِ تركمن‌ها و قشقايي‌ها و ــ به گفته‌ي ِ خودش ــ"بيش از نيمي از جمعيّت ِ تهران" را نيز بر جمعيّت ِ آذربايجاني‌ها مي افزايد تا در اين جنگ ِ حيدري - نعمتي‌ي ِ "ترك" و "فارس" ــ كه او و همگنانش بر آتش ِ آن دامن‌ مي‌زنند ــ"اردوي تركان" چيزي كم نياورد! او در جاي ِ ديگري از گفتارش، با ذوقْ زدگي، تهران را پس از استانبول، بزرگترين شهر ِ ترک‌نشين جهان مي‌شمارد! براهني نمي داند كه ــ براي نمونه ــ در درون ِ همان "قشقاييها" چه مي گذرد. امّا من خود، ساليان درازي پيش از اين، در سفري به چراگاه‌هاي ِ تابستاني‌ ي ِ آنان در دامنه‌هاي كوه ِ دِنا، شاهد ِ پيوند ِ گسترده و ژرف ِ شان با زبان و ادب ِ فارسي بودم و از جمله، بانويي را ديدم كه مادر ِنه فرزند بود، سواد ِ خواندن و نوشتن نداشت و زبان ِ گفت و شنود ِ روزمرّه و خانوادگي‌اش هم "تركي‌ي ِ قشقايي" بود؛ با اين حال، بخش ِ چشم گيري از داستان‌هاي ِ شاهنامه را با رسايي‌ي ِ هرچه تمام تراز بر مي‌خواند. او مي‌گفت كه همه‌ي ِ فرزندانش را در كودكي‌شان شب‌ها با همين داستان‌ها مي‌خوابانده‌ است. براي اين كه آزمايشي كرده ‌باشم، از او خواستم كه داستان رزم ِ رستم و اشكبوس را برايم بخواند. بي درنگ، لب گشود و داستان را بي كم و كاست و با دقت خواند. هنوز صداي ِ گرم و پرشورش در گوشم پيچيده ‌است:
"... کُشاني (اشكبوس) بدو (به رستم) گفت: بي‌بارگي / به كشتن دهي تن به يکْ‌بارگي ..."
(براي خواندن ِ گزارش ِ گسترده‌تري از ديدار من با قشقائيان، نگا. كيخسرو در كوههاي ِ فارس/ شاهنامه در ميان تيره‌اي از قشقائيان در كتاب ِ حماسه‌ي ِ ايران، يادماني از فراسوي هزاره‌ها، چاپ يكم، باران، سوئد، 1377، صص 153- 169 و چاپ دوم، آگه، تهران، 1380، صص 167ــ 180).
نتيجه‌ي چنان فرهنگ و پرورشي را هم به چشم خويش ديدم. سه تن از فرزندان ِ همان بانو (فرهاد و فرود و پري‌چهر گرگين‌پور) كه در دانشگاه ِ اصفهان، دانش‌جويان ِ درس‌هاي من بودند، در ميان همگنان خود از پوياترين و كوشاترين و بهترين نمونه‌ها به‌شمارمي‌آمدند. آنان در خانواده و تيره و طايفه‌شان به زبان ِ "تركي‌ي ِ قشقايي" سخن‌مي‌گفتند؛ اما هيچ گاه از چيزي به نام ِ "ملّت قشقايي" يا "ملّيّت ِ ترك" دم نمي زدند و ميان ِ پاي‌بندي به زبان ِ مادري‌شان با دلبستگي به "زبان ِ فارسي" و فرهنگ مشترك‌شان با همه‌ي ِ ايرانيان، هيچ‌گونه ناهمْ خواني و منافاتي نمي‌ديدند.
براهني در پي گيري‌ي ِ برخورد ِ ستيهنده‌وارش با زبان فارسي، هرآنچه را كه رنگ و نام و نشاني از ايران برخود دارد، به چالش مي‌خواند. او از بزرگ‌ترين اثر پژوهشي‌ي دانشگاهي‌ي تمام تاريخ‌مان در زمينه‌ي ِ ايرانشناسي، يعني دانشنامه‌ي ِ ايران
(Encyclopaedia Iranica)
(كه فراگير ِ همه‌ي ِ سويه‌هاي زندگي‌ي مردم ميهن‌مان در تمام بخش‌هاي ِ آن و حتا سرزمين‌هاي ــ به هر روي ــ جداكرده از ايران، مانند افغانستان و تاجيكستان نيز هست)، با لحني رشكْ‌ورزانه ياد مي‌كند و با ناسپاسي و حرمتْ‌شكني به استاد دكتر احسان يارشاطر، بنيادگذار و سرپرست و مَهينْ‌ويراستار دانشنامه، سخن ايشان را (كه با تحريف و نادرستي نقل كرده‌ است) گونه اي ديگر از سخن ِ مشهور ِ"محمدرضاشاه" در پاسارگاد ("كورش آسوده بخواب...") مي‌شمارد و مي‌نويسد:
"... سويه‌ي ِ ديگر آن، آراسته‌ترين سخن ظاهرالصلاح، ولي سراپا جوهرگرايانه و باستانشناسانه‌ي پيرمردي باشد كه لدي‌الوُرود به هر مجلسي، خطاب به ايرانياني كه هركدامشان متعلّق به قومي از اقوام كشورند، مي‌گويد
ايران نگوييد؛ بلكه بگوييد
".Persia


آن‌گاه ايرادي نيش ِ غولي مي‌گيرد و مي پرسد كه:
"Persia اگر
درست است، پس چرا نام ِ دانشنامه را ايرانيكا گذاشته‌اند؟"


مي گويم: نخست اين كه استاد يارشاطر در هيچ جايي به كسي نگفته است كه به جاي ايران بگويد
Persia
بلكه يادآوري و تأكيد ِ درست ِ وي اين بوده كه نام ِ زبان ِ ما در زبان انگليسي
Persian
است و نه
Farsi
كه برخي از كسان يا رسانه‌ها به سهو يا عمد به‌كارمي‌برند. دوم اين كه دانشنامه به اين دليل ايرانيكا ناميده ‌شده ‌است كه درون‌مايه‌ي آن، فراگير ِ تاريخ و فرهنگ و ادب و هنر ِ همه‌ي ِ مردمان ِ جهان ِ ايراني، از جمله آذربايجان است. (نگا. درآمد ِ بلند و گسترده‌ي ِ آذربايجان در دانشنامه‌ي ِ ايران در 11 بخش، ج 3، صص 205- ،257

در برگيرنده‌ي ِ رنگين‌كماني از داده‌هاي تاريخي، فرهنگي، هنري، زباني، اجتماعي، سياسي و اقتصادي درباره‌ي ِِ زندگي‌ي ِ مردم ِ ناحيه‌ي آذربايجان). قرينه‌ي ِ اين اثر بزرگ را در غرب، در دانشنامه هايي همچون آمريكانا و بريتانيكا مي‌بينيم. افغان‌ها هم ــ با تأكيد بر آريايي‌تبار بودن ِ خود ــ دانشنامه‌شان را آريانا نام ‌نهاده‌اند.
نويسنده براي اثبات ِ "ملّت"بودن ِ آذربايجاني‌ها به نامه‌ها و تلگراف‌هاي ِ دوره‌ي ِ انقلاب ِ مشروطه استنادمي‌كند كه در آن‌ها از "ملّت آذربايجان" سخن به ميان آمده ‌است. گويي نمي‌داند (يا خود را به ندانستن مي‌زند) كه هنوز
هم در بيشتر ِ جاهاي ِ ايران، "ملّت" به معني‌ي ِ ساده‌ي ِ"مردم" و نه به مفهوم ِ دقيق ِ جامعه‌شناختي‌ي
Nation
به‌كارمي‌رود. براي نمونه در گزارش و وصف ِ اجتماع بزرگي از مردم يك شهر در ميداني، مي‌گويند: "همه ملت ريخته ‌بودند (/ جمع‌ شده‌ بودند) توي ميدان".
در فرآيند ِ خيزش ِ دلاورانه‌ي ِ مُجاهدان ِ آذربايجان به سرداري‌ي ِ ستارخان قراچه ‌داغي براي رهايي‌ي همه يِ ايران (و نه آذربايجان به تنهايي) از خودكامگي‌ي ِ محمّدعلي‌شاه، درهنگامه‌ي ِ سخت ِ محاصره‌ي ِ تبريز كه كنسول روسيه ، در پيامي به ستارخان پيشنهاد كرد در پناه ِ بيرق ِ روسيّه درآيد تا در امان بماند، سردار ِبزرگ در پاسخي دندان‌شكن بدو نوشت:
– "جنرال قونسول، من ترجيح‌ مي‌دهم كه هفت دولت در زير ِ بيرق ايران درآيند تا من زير ِ بيرق ِ شما قرار گيرم!" (احمد كسروي، تاريخ ِ هيجده ساله ي ِ آذربابجان)
به راستي آيا آن گرد ِ آزادي‌ي ِ ايران، مي‌توانست تصوّر كند كه صد سال پس از او، كساني از مردم ِ همان آذربايجان، با ايران و تاريخ كهن ِ آن و زبان ِ فارسي بستيزند و آب به آسياب ِ بيگانگاني بريزند كه دندان طمع براي پاره پاره‌كردن اين سرزمين تيز كرده‌اند و از اين كه آنان از راه رسانه‌هاي كنوني، بيرق ِ پناه‌بخش بر سرشان برافرازند، احساس ِ عار نكنند؟!
براهني تاريخ ِ دراز ِ رسمي‌شدن و رواج ِ زبان ِ فارسي در ايران را به هشتاد سال كاهش‌مي دهد و غرضمندانه به كوشش‌هاي كساني همچون دكتر محمود افشار يزدي و فرمان ِ رضاشاه منسوب‌ مي‌دارد. امّا ادّعايي از اين بد‌تر نمي‌شود! هركس كه با الفباي ِ تاريخ فرهنگ ايران و زبان‌هاي ايراني‌ي ِ كهن و ميانه و نو آشنا باشد، به خوبي مي‌داند زبان ِ فارسي (كه فارسي‌ي دري يا فارسي‌ي ِ نو هم خوانده‌ مي‌شود) همچون گويش يا شاخه‌اي از فارسي‌ي‌ ِ ميانه (/ پهلوي) در روزگار ِ ساسانيان زبان ِ گفتاري و رايج در بسياري از جاهاي ايران، به ويژه در خراسان ِ بزرگ (كه افغانستان و فرازرود/ آسياي ِ ميانه‌ي ِ كنوني را هم در بر مي‌گرفت)، كاربُرد داشت و پس از فروپاشي‌ي ِ فرمانروايي‌ي ِ آن دودمان نيز ــ به رغم ِ تازش و چيرگي‌ي ِ تازيان بر ايران ــ پويا و پايدار ماند و گسترشي شگرف يافت تا جايي كه توانست در برابر ِ زبان ِ بيگانه و تحميلي‌ي ِ عربي قد برافرازد و آن را به چالش بخواند و با شكل‌گيري‌ي ِ نخستين دودمان هاي فرمانروايي‌ي ِ ايراني، به تدريج جاي‌گزين آن شود. در زمان شهرياري‌ي ِ سامانيان، كار بدان‌جا كشيد كه نه تنها شاعران ِ بزرگي همچون رودكي و شهيد بلخي بدين زبان شعر سرودند، بلكه متن‌هاي ديني مانند قرآن و جز آن نيز بدين زبان نوشته يا ترجمه‌ شد و در سده‌هاي چهارم و پنجم در فرآيند ِ تكوين ِ حماسه‌ي ِ ملّي‌ي ِ ايران و در سروده‌هاي كساني چون دقيقي و فردوسي، به اوج ِ شكوه و توانايي‌ي ِ خود رسيد. (در اين زمينه، نگا. دكتر علي اشرف صادقي، تكوين زبان ِ فارسي، دانشگاه آزاد ايران، 1357).
نويسنده ميان ِ كوشش و کنِش ِ فرهيخته‌ي ايران‌شناختي و گرايش ِ احساسي و آرمانْ‌شهرجويانه به ايران ِ باستان، فرقي نمي‌گذارد و براي ِ به كرسي نشاندن حرف خود، همه را به يك چوب مي راند و بر هر رويكردي در اين راستا، برچسب ِ "شوينيسم ِ فارس" مي‌زند تا خط ِ خودكشيده‌ي ِ ميان ِ "ترك" و "فارس" (؟!) را هرچه پررنگ‌تر گرداند. او در اين زمينه نيز پا از سده‌ي ِ اخير فراتر نمي‌گذارد و بازهم براي بهره‌گيري از فضاي ِ سياسي‌ي ِ معاصر، خاستگاه ِ اين گونه رويكردها را در برنامه‌ي فرهنگي‌ي ِ پادشاهي‌ي پهلويان خلاصه ‌مي‌كند. جاي دريغ ِ فراوان است كه كسي چون براهني، ميان درون مايه‌ي ِ سياسي و سطحي و فرصت‌طلبانه‌ي ِ نگاه ِ پهلويان به ايران ِ باستان با سرشت دانشي و فرهنگي‌ي ِ رويكرد ِ پژوهندگان ِ دانشمندي همچون دكتر احسان يارشاطر به ايران ِ كهن، نشان ِ مساوي مي گذارد و با كاربُرد ِ تعبيرهاي دهان پركني چون "جوهر ِ لايزال ِ آريايي و هند و اروپايي" و "شوينيسم ِ فارس"، حق و باطل را بر يك كرسي مي نشاند!
امّا گرايش به كاوش و پژوهش در يادمان‌هاي ِ فرهنگي‌يِ ايران ِ كهن به خواست ِ آموختن از آزمون‌هاي گذشته و در راستاي ساختن آينده، پيشينه‌اي ديرينه دارد و جدا از شاهكار ِ جهان‌شمولي چون شاهنامه‌ي فردوسي، در سرتاسر ِ ادب ِ هزاره‌ي ِ اخير، در سروده‌هاي خيام، مولوي، سعدي، حافظ و ديگران، نمونه‌هاي ِ بسياري براي ِ آن مي‌توان ‌يافت. حتّا در دوره‌ي ِ قاجارها، ديرزماني پيش از عصر ِ مشروطه‌خواهي و فرمان‌روايي‌ي ِ پهلوي، شاهزاده‌ي ِ تُرک‌تبار جلال‌الدين ميرزا، مشهور به پور ِ خاقان، پنجاه و پنجمين پسر ِ فتحعلي شاه را مي‌بينيم كه با گرايشي پرشور به مرده‌ريگ ِ ايرانيان، اثري چون نامه‌ي خسروان را به فارسي‌ي ِ ساده و روان و يك‌سره ناهم خوان با نثر ِ پيچيده‌ وِ منشيانه‌ي ِ روزگارش مي‌نويسد. (در اين باره، نگا. دكتر عباس امانت، پور ِ خاقان و انديشه ي ِ بازيابي ِ تاريخ ِ ملي ِ ايران در ايران‌نامه 17: 1، مريلند - زمستان 1377، صص 5- 54).
براهني با گونه‌اي تفاخر از حكومت ِ هزارساله‌ي ِ اميران ِ ترکْ‌تبار بر ايران سخن‌مي‌گويد و منّت گذارانه، آنان را پشتيبان ِ رواج ِ زبان و ادب ِ فارسي و "كار ِ بي‌مانع و رادع ِ اهل‌ ِ شعر و نثر و فلسفه و عرفان" مي‌شمارد. امّا تحليلِ ِ به دور از جزم ْباوري و يك‌سونگري‌ي ِ تاريخ اين زبان و دست‌آوردهاي ادبي و فكري‌‌اش در هزاره‌ي ِ پشت ِ سر، نشان مي دهد كه حاكمان از سر ِ ناچاري و به قصد ِ آوازه‌گري براي ِ فرمانروايي‌شان نقاب ِ ادب‌ْپروري بر چهره مي‌زدند. آنان نه تنها هيچ ميانه‌اي با پشتيباني ي راستين از انديشه‌ورزان و اهل ِ ادب و فرهنگ نداشتند؛ بلكه در برخورد ِ با آزادگان و ديگرْانديشان ِ بيرون از دربار و دستگاه ِ خود، از هولناكترين جنايت‌ها روي گردان نبودند. محمود ِ غزنوي با آن شهرت ِ دروغين ِ ادب‌پروري‌اش، هنگام ِ تازش به شهر باستاني‌ي ِ ري، فرمان داد تا دويست تن از اهل ِ انديشه و قلم را بر دار بياويزند و كالبدهاشان را با سوزاندن كتاب‌هاشان در زير ِ دارها، زغال و خاكستر كنند! فرخي‌ي ِ سيستاني، ستايشگر ِ چاپلوس ِ سلطان، با تماشاي اين فاجعه‌ي انساني و فرهنگي، در مدح ِ وليِ نعمت خون‌ريز و فرهنگ ستيزش سرود:
"دار به‌پاكردي باري دويست/ گفتي كين درخور ِ خوي ِ شماست / هركه ازيشان به هوا كار كرد / بر سر ِ چوبي خشك اندر هواست ..." (نگا. مجمل التّواريخ و القصص، به تصحيح ّ ملك الشّعرا بهار).
گسترش و پايداري‌ي ِ زبان ِ فارسي نيز وام دار ِ خواست و دلسوزي‌ي ِ مردم ِ ايران بود و بر اميران ِ ترکْ‌تبار تحميل شد. ايرانيان، نه تنها بدانان اجازه ندادند كه زبانشان را يک‌سويه جايگزين ِ زبان ِ مشترك ِ همه‌ي ِ مردم ِ ميهن از فارسي‌زبان ‌و تركي‌زبان و جز آن گردانند؛ بلكه با همه پاي بندي‌شان به اسلام، روا ندانستند كه عربي، زبان ِ ديني‌شان، زبان ِ ملّي را از ميدان به‌دركند و تلاش‌هاي ِ چندگانه‌ي ِ گماشتگان ِ دستگاه ِ خلافت ِ بغداد براي رسمي و ديواني كردن ِ زبان ِ عربي را با ناكامي رو به رو كردند. در اين ميان، نقش‌ورزي‌ي ِ شاعران و در اوج ِ همه فردوسي، بسيار تعيين‌كننده و سرنوشت‌ساز بود. هنگامي كه يك استاد ِ آگاه و فرهيخته‌ي ِ مصري در پاسخ به پرسش ِ هم‌تاي ِ ايراني‌اش از چرايي‌ي ِ عربي‌زبان‌شدن ِ مصريان با آن پيشينه‌ي كهن ِ فرهنگ و تمدن‌شان، گفت: "سبب ِ چنين فرآيندي، اين بود كه ما فردوسي و شاهنامه نداشتيم."
همه چيز را به درستي در يك جمله بيان ‌كرد.
آقاي براهني در گفتار خود با گونه‌اي شتاب زدگي در بهره‌گيري از برافروختگي‌ي ِ مردم پس از رويدادهاي ِ اخير، بي پرده‌پوشي، رؤياي يك كاميابي‌ي ِ زودرس در به كرسي‌نشاندن ِ برداشت‌هاي ِ يك‌سويه‌ي ِ خويش را در سر مي‌پرورد و براي ِ هرچه بيشتر پيش‌بينانه تعبيركردن ِ اين رؤيا، به دو بيت از شعر ِ حافظ توسّل‌ مي‌جويد: "ديدم به خواب ِ خوش كه به دستم پياله بود/ تعبير رفت و كار به دولت حواله بود/ چل سال رنج و غصه كشيديم و عاقبت / تدبير ِ ما به دست ِ شراب ِ دوساله بود."


آنگاه، چنان كه گويي از يك كشف و شهود بازمي‌گردد، با كوشش براي ِ انطباق ِ "منظره"ي ِ امروزين ِ جامعه با شعر ِ تمثيلي‌ي ِ خواجه، مي گويد:
"انگار حافظ منظره را رصد كرده، شعر را گفته..."


امّا هنوز هم ابهام اين كه درواقع چه خواهدشد، از ذهنش زدوده‌ نشده‌ است:
" خب حالا چه مي شود؟ دقيقا نمي دانيم چه مي شود."
* * *
نكته‌هاي تاريخي، ادبي، زباني، اجتماعي و سياسي‌ي ِ بسياري در گفتار ِ آقاي براهني هست كه مي توان
آن‌ها را به چالش و پرسشي جدّي و بُنيادين گرفت. امّا نه اين يادداشت كوتاه گنجايش آن را دارد و نه من ِ پرمشغله، فرصتش را. گمان مي برم كه با همين اندكي از بسيار كه گفتم، خط‌هاي ِاصلي‌ي ِ ديدگاه‌هاي ِ او و خطاهاي راهْ بُردي ي ِ وي را در طرح ِ آنچه "مسأله‌ي ِ آذربايجان" ناميده ‌است، روشن‌ كرده باشم.
* * *
در پايان مي‌افزايم: هرگاه واقع‌بينانه و به دور از هرگونه پيش‌داوري و انگاشت ِ ذهني و خيال‌پروري و روزمرّگي و جنجال و غوغا، تنها در راستاي ِ مصلحت و منفعت ِ ايران و مردمش به پشت ِ سر و دَور و بَر و پيش ِ رو بنگريم، مي توانيم برخورد و رويكردي بسيار پخته‌تر و سنجيده‌تر از آنچه آقاي ِ براهني تا كنون به رويدادها داشته ‌است، داشته ‌باشيم. نه آقاي براهني‌ي زاده و پرورده‌ي ِ شهر ِ تبريز در استان ِ آذربايجان ِ خاوري (تاج ِ سر ِ ايران)، "تُرك" است و نه من ِ زاده و پرورش‌يافته‌ي ِ اصفهان ِ نصف ِ جهان (دل ِ ايران)، "فارس"ام. هر دو ِ ما ايراني هستيم و برآمده از دو بخش ِ يك كلّ. دليل ِ پيوند ِ ما نيز همين ايراني‌بودن‌مان است. زبان ِ مادري‌ي ِ آقاي براهني شاخه‌اي از گروه ِ زبان‌هاي ِ"تركي" (اوغوز) است و زبان ِ مادري‌ي ِ من "شاخه‌ي اصفهاني‌ي ِ زبان ِ فارسي" است (كه با فارسي‌ي ِ رسمي و معيار، تفاوتهاي ِ معيني دارد). امّا "فارسي‌ي ِ رسمي و معيار" زبان ِ مشترك ِ فرهنگي ي ِ ماست و كتاب‌ها و گفتارهاي يكديگر را به اين زبان مي‌خوانيم و پل ِ پيوند ِ ما و همه‌ي ِ ديگر ايرانيان، همين زبان است. ما در ايران "ترك" نداريم؛ بلكه بخشي از مردم ِ ميهن‌مان "تركي زبان" اند. همچنين، "فارس" نام يك استان از ايران است و نه نام ِ يك "قوم" (و از آن نادرست تر، يك "ملت"). "فارسي" ــ كه مي تواند به معني‌ي ِ "وابسته به ايالت ِ فارس/ اهل ِ ناحيه‌ي ِ فارس" باشد (و بدين معنا، كاربردي ندارد) ــ مفهوم ِ عام ِ زبان مشترك و تاريخي و فرهنگي‌ي ِ همه‌ي ِ ايرانيان در تمام ِ بخش‌هاي ِ ايران ِ كنوني و نيز در بخش‌هاي ِ جداكرده از آن (مانند ِ افغانستان و تاجيكستان و بخش تاجيك‌نشين ِ ازبكستان و جز آن) را مي‌رساند. "آذري" نام ِ زبان ِ كهن ِ همه ي ِ مردم ِ آذربايجان در فروسوي و فراسوي ارس است كه شاخه‌اي از زبان‌هاي ايراني به شمار مي‌آيد و تا پيش از كوچ ِ تيره‌هاي ترکْ تبار به اين منطقه و همگاني شدن ِ زبان ِ "تركي"، در سرتاسر ِ اين ناحيه كاربُرد ِ گسترده و همگاني داشت و هنوز هم در بسياري از شهرها و روستاهاي آذربايجان زنده ‌است و در كنار ِ زبان ِ "تركي" به‌ كارمي‌رود. شمار ِ زيادي از واژگان ِ زبان ِ آذري (همچنان كه بسياري از واژه‌ها و تركيب‌هاي فارسي‌ي ِ معيار) در همين زبان ِ تركي‌ي رايج در آذربايجان برجامانده است و كاربُرد ِ روزانه دارد.
گفتني است كه برخي از ايران ستيزان و فارسي‌گريزان ِ دوآتشه‌ي ِ آذربايجاني در برخورد با "زبان فارسي" و "زبان ِ آذري"، چنان عِنان ِ اختيار را از دست مي‌دهند كه برخلاف ِ همه‌ي ِ داده‌هاي ِ زبان شناختي سخن مي‌گويند. چندي پيش آقايي به نامِ آيدين تبريزي در گفتاري در تارنماي ِ خبري‌ي ِ اخبار ِ روز، اين حرف ِ خندستاني را مطرح‌ كرده‌ بود كه:
"زبان ِ فارسي استقلال ندارد و شاخه‌اي از زبان ِ عربي است."


من پاسخ ِ اين ژاژخايي را در همان تارنما دادم.
همين شخص، به تازگي (25 خرداد 1385) در همان جا چنين دُرافشاني كرده ‌است:
"برخي از بزرگترين دشمنان ِ زبان و فرهنگ ِ آذربايجان از داخل ِ خود ِ آن‌ها ظهور پيدا كرده‌اند كه احمد ِ كسروي نمونه‌ي ِ بارز ِ اين افراد است."

از ديدگاه ِ چنين قوم‌گرايان ِ يك سونگري، گناه و خيانت ِ نابخشودني‌ي ِ دانشمند ِ نامدار ِ زنده‌ياد احمد كسروي اين است كه در كتاب ِ ارزشمندش آذري، زبان ِ باستان ِ آذربايجان، بر بنياد پژوهشي ژرفاكاوانه، زبان ِ ديرين ِ مردم آذربايجان را با تمام سامان و ساختارش به ايرانيان و جهانيان شناسانده ‌است. اين اثر درخشان ِ علمي و خدمت بزرگ ِ فرهنگي كه در همه‌ي ِ جهان با پذيره‌ي ِ گرم ِ دانشمندان ِ زبان شناس رو به رو گرديده ‌است، در حوزه‌ي كار ِ برخي از هم شهريان ِ براهني‌، با چنين انكار و نفرت ِ كور ِ نژادپرستانه و تعصب آميزي، "خيانت" تلقي مي‌شود! چه بايد كرد؟ "چون غرض آمد، هنر پوشيده‌ ماند!"
* * *
از همه‌ي اين بحث‌ها كه بگذريم، آنچه هم ميهنان آذربايجاني‌ي ما (همچون مردم ديگر بخش‌هاي ايران) در راستاي ِ به دست آوردن ِ حق‌هاي ِ اجتماعي، اقتصادي، سياسي، فرهنگي و زباني از ديرزماني پيش از اين، گفته‌اند و مي‌گويند و براي به دست آوردنش كوشيده‌اند و مي‌كوشند، چون و چراناپذيرست و با تمام ِ سنجه‌هاي شناخته‌ي "حقوق ِ بشر" و منشورها و پيمان‌هاي ِ فراگيرِ آن‌ها همخواني‌ي تمام عيار دارد. نه تنها هر آذربايجاني، بلكه هر ايراني اعم ِ از زن و مرد و وابسته به هر تيره و تبار و اهل ِ هر شهر يا روستايي، بايد بي هيچ گونه تبعيضي از حقهاي ِ انساني‌ي ِ كامل برخوردار باشد. حق‌هايي همچون آموزش به زبان مادري در كنار ِ زبان ِ مشترك ِ ملّي (فارسي)، برخورداري از آزادي‌ي ِ انديشه و بيان و قلم بدون ِ پيش‌داوري، نصيب داشتن از آزادي‌ي ِ كامل در زندگي‌ي ِ فردي، خانوادگي و اجتماعي و بهره‌مندي از فرصت‌هاي مناسب ِ اقتصادي، شغلي، سياسي و فرهنگي، از جمله‌ي ِ اين حق‌هاي مسلّم است. در يك كلام، هيچ "ايراني" به هيچ دليل و دست‌آويزي "ايراني‌تر" از ديگر ايرانيان نيست و هيچ كس حق ِ ناديده‌گرفتن و زير ِ پا گذاشتن ِ هيچ حقي از ديگري و يا خدشه‌داركردن ِ عزّت و حُرمت ِ او را ــ به جدّ يا به شوخي و مُطايبه ــ ندارد. اما از سوي ِ ديگر، همه‌ي ِ اين حق‌جويي‌ها، هنگامي با تأييد و پشتيباني‌ي ِ كلّ ِ جامعه رو به رو مي شود كه در چهارچوب ِ پيوند و پيمان ملي و برپايه‌ي ِ هم زيستي‌ي ِ آشتي‌جويانه و هم دلي‌ي ِ خواهر و برادرانه صورت پذيرد و حق‌خواهي و حق‌جويي نقاب يا سرپوشي براي دُژمنشي، دُژگويشي و دُژکنِشي‌ي ِ ايران ستيزانه و خانمان بر بادْده نباشد و به كام ِ بيگانگان ِ در كمين نشسته سرانجام نيابد. هركس از هر استان و شهرستان و شهر و روستايي از ايران كه خواستاري‌ي ِ هريك از حق‌هاي ِ سزاوار ِ خود و مردم ِ منطقه‌ي خود را بهانه‌ي ِ ايران ستيزي و فارسي‌نكوهي قراردهد، بي‌گمان در ادعاي ِ خود صادق و صميمي ‌نيست؛ زيرا پيش از هر چيز، ايراني‌بودن ِ خويش را به زير ِ سؤال مي‌برد. چنين كسي كه هستي‌ي ِ يك کُلّ را انكارمي‌كند و دل سوزانه پاس نمي‌دارد، چه‌گونه مي‌تواند نگاهبان حق‌هاي ِ جُزئي از آن کُلّ باشد؟! اين يك ناهمْ خواني‌ي ِ آشكارست كه با هيچ‌گونه زبان بازي و هياهو و معركه‌گيري نمي‌توان آن را لاپوشاني‌كرد!

آقاي دكتر رضا براهني ــ به عنوان يك ايراني‌ي ِ دانشور و فرهيخته و ــ به گفته‌ي ِ زنده‌ياد صادق چوبك ــ "مُلاّ" كه خدمت‌هاي شاياني به فرهنگ و زبان ِ مشترك ِ همه‌ي ِ ايرانيان كرده ‌است ــ و نگارنده‌ي ِ اين نوشتار و يكايك ِ ايرانيان از هر گوشه‌اي از ايران كه باشيم و در هر جاي ايران يا جُز ايران كه به سر بريم، بايد پاسخ‌گوي آنچه در باره‌ي ِ ميهن‌مان بر زبان يا قلم مي‌رانيم، باشيم و خويشكاري‌ي ِ بزرگ و تاريخي‌مان را ــ به ويژه دراين هنگامه‌ي ِ دشوار و خطير و جهاني چنين ناهموار و پرتنش ــ دست ِ كم نگيريم و دمي از آن غفلت ‌نورزيم. تاريخ درباره‌ي ِ ما به سختي داوري خواهد كرد. فراموش نكنيم كه به گفته‌ي ِ نيماي ِ بزرگ :
"آن كه غربال به دست دارد، از عقب ِ كاروان مي‌آيد."


اندرزــ سرود ِ شيواي ِ حكيم ِ توس را همواره آويزه‌ي ِ گوش داشته‌ باشيم:
"... كه ايران چو باغي است خرم بهار/ شكفته‌ هميشه گل ِ كامگار/ پر از نرگس و سيب و نار و بهي / چو پاليز گردد ز مردم تهي/ سِپَرْغَم يكايك ز بُن بركنند / همه شاخ ِ نار و بهي بشكنند/ سپاه و سِليح است و ديوار ِ اوي / به پرچينش بر، نيزه‌ها خار ِ اوي/ اگر بفكني خيره ديوار ِ باغ / چه باغ و چه دشت و چه دريا، چه راغ/ نگر تا تو ديوار او نفكني / دل و پشت ِ ايرانيان نشكني / كزان پس بود غارت و تاختن / خروش ِ سواران و كين آختن/ زن و كودك و بوم ِ ايرانيان / به انديشه ي ِ بد، مَنِِه در ميان!"


كانون ِ پژوهش‌هاي ِ ايران‌ْشناختي


http://www.iranshenakht.blogspot.com/


تانزويل، كوينزلند ــ استراليا
تيرماه 1385

posted by Jalil Doostkhah @ 11:14 PM

يادداشت ويراستار

هفتاد و سه سال ِ پيش از اين، گروهي از باستان شناسان ِ دانشگاه ِ شيكاكو، با رواديد ِ دولت ِ وقت ِ ايران به كاوشي گسترده در تخت جمشيد پرداختند كه دستاورد ِ آن، هزاران لوح ِ گِلين با نگاشته هايي به خطّ ِ رايج ِ روزگار ِ هخامنشيان (خطّ ِ ميخي) بود. كاوشگران ِ آمريكايي با عنوان ِ اين كه لوح هاي كشف شده بايست در كوره هاي ويژه اي پخته شوند، اجازه يافتند كه آن ها را به منزله ي ِ امانت به دانشگاه شيكاكو انتقال دهند و پس از پخته شدن و خوانده شدن ِ متن ِ نوشته هاي ِ آن ها، به ايران بازگردانند. همه ي اين كارها انجام پذيرفت و حتّا متن ِ نوشته ها و ترجمه ي ِ آن ها نشريافت؛ امّا لوح هاي امانتي جا خوش كردند و در دانشگاه ِ شيكاكو ماندند! همين چندي پيش، در گزارشي خوانديم كه قرارست لوح ها پس از چندين دهه، به ايران بازگردانده شوند. امّا هنوز خشنودي ي ِ دريافت ِ آن گزارش، چندان نپاييده بود كه امروز گزارشي يكسره ناهمخوان با آن و در نوع ِ خود شگفتي انگيز و به شدّت تأسّف آور به اين دفتر رسيد. متن اين گزارش و ترجمه ي فارسي ي ِ آن را به گفتاورد از تارنماي ِ خبري ي ِ بي. بي. سي. در پي مي آورم.

به راستي در باره ي ِ بيدادگاهي كه روي ِ دادگاه ِ مشهور ِ بلخ را سفيدكرده و د ر صدد ِ صدور ِ حكم بر مصادره ي ِ ميراث ِ فرهنگي ي ميهن ِ ما برآمده و چگونگي ي ِ امانت داري ي ِ دست اندركاران ِ دانشگاه شيكاگو چه مي توان گفت جز آن كه همنوا با حافظ ِ دل سوخته بناليم كه : "يا رب اين نودولتان را بر خر ِ خودْشان نشان!"

امّا فراتر از ناله و گلايه، هنگام ِ آن است كه همه ي ايرانيان در ايران و بيرون از آن (به ويژه در آمريكا) به كوشش گسترده در اين زمينه دست زنند و با ياري خواهي از نهادهاي فرهنگي (مانند ِ يونسكو) و سازمان هاي ِحقوق بشري ي ِ جهاني، تباهكاران ِ فرهنگ ستيز آمريكايي را از ارتكاب چنين كردار ِ نابخشودني و سياهي بازدارند. در اين ميان، دولت ايران و سازمان ميراث فرهنگي بايد پاسخ گو باشند. برماست كه پيش از گذشتن ِ كار از كار و افتادن ِ گنجينه ي ِ باستاني مان به دست ِ قاچاق چيان و عتيقه فروشان ِ طمع ورز و سودجو، پي گيرانه و مصرّانه از همه ي مسؤلان امر در ايران و بيرون از آن، بخواهيم كه به اقدامي كارساز و فوري دست زنند. هرگاه دير بجنبيم و اين فاجعه ي ِ فرهنگ ستيزانه روي دهد، آيندگان هرگز ما را نخواهند بخشود.

ويراستار از يكايك ِ خوانندگان ِ ارجمند ِ اين صفحه خواهش مي كند كه با هر وسيله و رسانه ي ممكني در اين زمينه بكوشند و خبر را به گستردگي نشردهند و به هر جا و هركس كه مي توانند، برسانند.

از دكتر نيلوفر قيصري (از كانبرا) و دكتر مهرداد رفيعي (از بريزبن) كه به ترتيب، متن انگليسي و ترجمه ي فارسي ي اين گزارش را به اين دفتر فرستادند، بسيار سپاسگزارم.

*

براي ِ آگاهي ي ِ بيشتر در اين زمينه، نگاه كنيد به :
http://www.bbc.co.uk/persian/iran/story/2006/06/060628_wmt-iranian-antiquities.shtml

* * *

Treasures as compensationPersian artefacts in American museums could be used to compensate victims of terrorists, writes Ron Grossman

April 05, 2006

A RHODE Island lawyer has pioneered a new legal front in the war on terrorism, turning to the collections of leading US museums to seek compensation for American victims of Middle East suicide bombers.
Among the museums and institutions being pursued by David Strachman is the University of Chicago. He wants the university to surrender a treasure trove of ancient Persian artefacts to survivors of an attack staged by Hamas, the militant group that won the recent Palestinian elections.
The request was recently sustained by a federal magistrate in Chicago. A judgment is expected early this month on whether Americans are entitled to take the artefacts as compensation for the injuries they suffered in a bomb blast in Israel in 1997.
The reasoning is as straightforward as the implications are far-reaching: Supporters of terrorism should be punished. Hamas is partially financed by Iran.
Therefore, Hamas's victims should be compensated by confiscating Iranian property, making Persian artefacts in American museums, such as University of Chicago's Oriental Institute, fair game for federal marshals and a moving truck.
Should that logic hold up on appeal, it would further complicate life for an American museum world already under growing pressure to acknowledge that some artworks and artefacts arrived in their collections via shady circumstances. Floodgates could be opened for myriad similar lawsuits, says Joe Brennan, general counsel and vice-president of Chicago's Field Museum of Natural History, whose Persian collection is also at risk in the lawsuit.
"If you can impose modern standards on acquisition methods of 100 years ago, I'm going to be in the business of litigating permanently," he says.
The University of Chicago still has several lines of defence before having to turn over its Persian artefacts.
But behind the courtroom manoeuvres lies a tangled tale and the manoeuvre has put several cultural institutions under a legal gun: the University of Chicago, the Field Museum, Harvard University, the University of Michigan, the Detroit Institute of Arts and the Museum of Fine Arts, Boston.
University of Chicago officials and their attorneys declined to comment on the case - Jenny Rubin, et al v the Islamic Republic of Iran, et al - except to express their confidence in ultimately prevailing.
"We're sympathetic with the victims of the terrorists, but the law does not allow recovery under these circumstances," says Beth Harris, University of Chicago's vice-president and general counsel.
In making that argument, the university has been put into the unenviable position of defending Iran's legal rights, pleading poverty for the country's fundamentalist rulers, who aren't contesting the case. In its court papers, the University of Chicago states: "Iran faces numerous practical barriers to [the] suit in the form of extensive defence costs."
The origins of the University of Chicago's legal entanglement date to September 4, 1997, when three suicide bombers set off explosives studded with nails, screws and broken glass at the Ben Yehuda pedestrian mall in Jerusalem, a popular tourist destination. Hamas claimed responsibility for the attack, which killed five bystanders and wounded 192.
Several survivors, Americans visiting Israel at the time, filed a federal suit against Iran and Iranian officials in the District of Columbia. When the defendants didn't show up in court, the plaintiffs won by default.
Judge Ricardo Urbina found that the victims and their relatives were due $423.5million in damages. In his opinion, Ricardo noted that Iran has a ministry for terrorism that "spends between $50 million and $100 million a year sponsoring terrorist activities of various organisations such as Hamas."
The decision was a victory for Strachman, the plaintiffs' lawyer. "This case is about inflicting economic damage and punishment on the terrorists," he said after winning a similar suit.
Strachman declined to comment on the current proceedings, and Daniel Miller says he and other plaintiffs have been counselled not to speak about their experience while litigation is in process. But the judge found that the bombing left Miller, who had just graduated from high school, with glass in his eye, with bolts and nuts in his ankles and unable to walk for more than short periods.

Like any other winner of a damage suit, Strachman set out to collect his clients' awards from among the losers' assets. Strachman saw deep pockets in museums housing Iranian objects, among them the University of Chicago's. Its archeologists excavated Persepolis, the fabled capital of ancient Persia, between the two World Wars.
Among the collections of the university's Oriental Institute are thousands of clay fragments with cuneiform writing, priceless records of a vanished civilisation. When a process server showed up at University of Chicago, university officials didn't deny having Iranian property.
"These antiquities are undeniably owned by Iran," the University of Chicago said in court papers. But the university's lawyers invoked a legal principle known as sovereign immunity, which holds that governments can't be hauled into court like the rest of us.Though Iran hadn't asserted that right, the university wanted to do so for the government.
"You can sue the sovereign nation, you can get a judgment, but you can't collect it against any of their property unless they agree, right?" magistrate Martin Ashman asked during a hearing last November at the Dirksen federal building in Chicago.
He subsequently answered his own question by rejecting the university's argument in a decision rendered in December. It is under appeal. The US has sided with the museums, though it insists it is not defending Iran's behaviour.
Strachman's case against Harvard University and the Museum of Fine Arts, Boston, is working its way through another federal court. Officials at those institutions declined to comment, except to express sympathy for the terrorists' victims.
In parallel proceedings against the Field Museum, both sides have exhibited fancier legal footwork. The museum has ancient Persian artefacts, known as the Herzfeld Collection because they were purchased in 1945 from Ernst Herzfeld, the University of Chicago archeologist who excavated Persepolis. Strachman alleges Herzfeld doubled as a dealer in stolen and smuggled antiquities.
If the museum's artefacts were among his loot, then they really belong to Iran - and thus his clients have a claim to them, Strachman argues.
Thomas Cunningham, the Field Museum's lawyer, pooh-poohs that theory. Against the University of Chicago, Strachman argued that someone else can't argue Iran's rights in court, but in the case of the Field Museum, he has done just that.
"We take the position that the plaintiffs don't have standing to bring a claim of Iran's right to the property," Cunningham says. "Only Iran can."
As with others involved, he predicts the story has many chapters to come.
Chicago Tribune

حکم مصادره اشيای باستانی ايران در دانشگاه شيکاگو


افراد شاکی از دولت ايران به عنوان حامی گروه حماس تقاضای غرامت کرده بودند
يک دادگاه فدرال آمريکا حکم به مصادره اشيای باستانی ايران در دانشگاه شيکاگو داده است.
بر اساس حکم بلنک منينگ قاضی دادگاه فدرال در ايالت ايلی نوی، بازماندگان قربانيان يک بمبگذاری گروه حماس در اسرائيل می توانند گنجينه های باستانی ايران در موسسه شرق شناسی دانشگاه شيکاگو را به عنوان غرامت دريافت کنند.
اين افراد از دولت ايران به عنوان حامی گروه حماس شکايت و تقاضای غرامت کرده اند. آثار باستانی ايران در دانشگاه شيکاگو در دهه ۱۹۳۰ توسط باستان شناسان آمريکايی در حفاری های تخت جمشيد کشف و بطور موقت به موسسه شرق شناسی اين دانشگاه منتقل شدند.
دانشگاه شيکاگو با استناد به اينکه مالکيت اين اشيا در انحصار دو موسسه دولتی موزه ملی ايران و نيز سازمان ميراث فرهنگی است کوشيد مانع از صدور حکم دادگاه شود اما قاضی منينگ اصل مصونيت دولتی را ناکافی دانست و سرانجام به نفع شاکی اين پرونده رای داد.
گزارش راديويی پرويز کامياب را بشنويد
ديويد استرکمن، وکيل بازماندگان بمبگذاری ياد شده که در سال ۱۹۹۷ در تل آويو روی داد، در تلاش است که از حکم دادگاه برای فروش گنجينه های باستانی ايران که گفته می شود بيش از ۷۱ ميليون دلار ارزش دارند استفاده کند.
مسئولين دانشگاه شيکاگو با تاکيد بر اينکه روند قضايی اين پرونده هنوز به اتمام نرسيده تاکنون از اظهار نظر درباره حکم دادگاه خودداری کرده اند.
پيش از اين يک دادگاه فدرال ديگر حکم به پرداخت ۴۲۳ ميليون دلار غرامت به بازماندگان اين بمبگذاری داد.
وکيل اين افراد بر اساس اين حکم بدنبال مصادره اموال ايران در آمريکا از جمله آثار باستانی موسسه شرق شناسی دانشگاه شيکاگو و نيز موزه فيلد شهر شيکاگو است.
مسئولين موزه فيلد گفته اند که اشيای عتيقه ايران باستان متعلق به دولت ايران نيست و از بازارهای جهانی خريداری شده اند.
دادگاه فدرال آمريکا ماه آينده درباره سرنوشت اشيای موزه فيلد نيز حکم صادر خواهد کرد.
پيش تر نيز احکام مشابه ديگری توسط دادگاه فدرال آمريکا صادر شده بطوريکه دولت آمريکا موظف شده است از محل دارايی های ايران به بازماندگان آمريکايی برخی بمب گذاری ها در اسرائيل غرامت پرداخت کند.
اما وزارت دادگستری آمريکا با استناد به مصلحت و منافع ملی اين کشور تلاش می کند در مقابل اجرای اين احکام مقاومت می کند.

posted by Jalil Doostkhah @ 2:49 AM

يادداشت ويراستار


اندكي بيش از يك سال پيش از اين، در 31 خرداد 1384 (/ 21 جون 2005)، تارنماي ايران‌شناخت به خواست ِ بازتابانيدن ِ كوشش و كُنِش ِ كانون ِ پژوهشهاي ايران‌شناختي در استراليا و نيز بازْنشر ِ گزارش ِ گُزينه‌اي از آنچه در گستره‌ي ِ فرهنگ و ادب و هنر ِ ايرانيان در ميهن و فراسوي آن مي گذرد، آغاز به كار كرد. ايران‌شناخت در اين يك سال 375 درآمد را نشرداد كه خوش‌بختانه با پذيره‌ي ِ گرم ِ دوستداران ِ فرهنگ ِ ايراني در سراسر ِ جهان رو به رو شد و از ياوري و پشتيباني‌ي ِ شمار ِ چشمْ‌گيري از دوستان ِ شناخته و ناشناخته برخوردارگرديد كه بي آن، نمي‌توانست چُنين سودمند و خدمتْ‌گزار باشد.
ويراستار در بازْنشر ِ هر اثر ِ رسيده به دفتر ِ كانون، از فرستنده سپاس گزارده است و اكنون نيز، بار ِ ديگر از يكايك ِ آن عزيزان ِ همْ‌دل و همْ‌راه، به گرمي سپاس‌مي‌گزارد و دست ِ همه را از دور مي‌فشارد. در زمينه‌ي راهنمايي‌هاي ِ فنّي، به ويژه ياري‌هاي بي‌دريغ دوستان ارجمند، سعيد محمّدي از بلژيك و گيتي مهدوي و ساناز علوي از سيدني در استراليا و بهروز بيگدلي، پيشتر از نيوزيلند و اكنون از بريزبن در استراليا، بسيار گره‌‌گشا بوده‌است. در گُستره‌ي ِ فرهنگي و ادبي و فرستادن ِ گفتارها و گزارش‌ها و پيوندْنشاني‌ها به تارنماها و نشريّه‌ها و كتاب‌ها نيز دوستان گرامي تورج پارسي، مسعود مافان، بهروز شيدا، فروغ حاشابيكي و داريوش كارگر از سوئد، نويد فاضل و خسرو ناقد از آلمان، منيژه احدزادگان آهني از دانمارك، اميرحسين افراسيابي و مؤدّب ميرعلايي از هلند، زنده‌ياد شاهرخ مسكوب، محمّد حيدري ملايري و احمد رُنّاسي از پاريس، حسن كامشاد، مهرانگيز رساپور و بَشير سَخاورز از لندن، جلال متيني و هُرمز حكمت از مريلند ، رامين احمدي و رؤيا حكّاكيان از كنه‌تيكت، سعيد هنرمند از اوهايو، تورج دريايي، مجيد روشنگر و مجيد نفيسي از لُس‌‌ آنجلس و شيرين طبيب زاده از سان خوزه در آمريكا، مجيد رُهباني، علي ميرزائي، علي دهباشي، پژمان اكبرزاده و و رضا مُرادي غياث آبادي از تهران، آرش اخوّت، شهرام محمّدي و شاهين سپنتا از اصفهان، ياوران ِ دل سوز من بوده اند.
ويراستار پيش‌رفت ِ كار ِ خود را بده‌كار ِ همه‌ي ِ اين عزيزان است و گرم‌ترين درودهاي ِ خويش را تقديم ِ اين دوستان مي‌دارد.
او براي ارجْ‌گزاري‌ي‌ ِ مددكاري‌ي ِ فنّي‌ي ِ نهاد ِ الكترونيك ِ بلاگر در شبكه‌ي‌ ِ جهاني – كه بي پشتيباني‌ي‌ ِ آن، امكان ِ پديدآوردن ِ اين تارنما و پي‌گيري‌ي ِ اين كوشش وجودنداشت – سپاس ِ صميمانه‌ي ِ خود را به مدير و كاركنان ِ آن نهاد، پيشكش‌مي‌كند كه متن ِ انگليسي ي ِ آن در آغاز ِ اين درآمد، جاي گرفت.

*
ويراستار براي آگاهي‌ي ِ خوانندگان ِ گرامي‌ي ِ اين تارنما، گُزينه اي از بررسي‌ي ِ آماري‌ي ِ كار ِ آن را در يك سال ِ پشت ِ سر، به گُفتاوَرد از نهاد ِ آمارگيري‌ي
WEBSTATS 4 U
در اين جا مي‌آورد.
درصد ِ آماري‌ي ِ بينندگان ِ تارنما در كشورهاي مختلف ِ جهان، به ترتيب ِ زير بوده است:
استراليا % 2/19
آمريكا % 2/15
ايران % 3/14
آلمان % 8/11
سوئد % 9/8
فرانسه % 3/6
كانادا % 2/3
انگلستان % 3/2
اميرنشينهاي ِ متّحد ِ عربي % 7/1
هلند % ½

جاهاي نامُعيّن % 3/3
ديگرْجاها (بر روي ِ هم) % 8/ 11
*
آخرين 10 نفر بيننده، به ترتيب از كشورهاي ِ آمريكا، نروژ، فرانسه، استراليا، آمريكا و استراليا بوده اند.
*
بر روي ِ هم، در اين يك سال، 19457 تن بيننده و خواننده‌ي ِ اين تارنما بوده‌اند.

*

شيوه ي ِ شماره گذاري ي ِ درآمدها از اين پس ديگرگون خواهدشد. شماره ي اين درآمد -- كه آن را نخستين درآمد سال دوم ِ كار ِ اين تارنما مي شماريم -- 2 : 1 است (يعني سال دوم، درآمد ِ يكم) و در درآمدهاي ِ پسين، رقم ِ سمت ِ چپ افزون خواهدشد.

posted by Jalil Doostkhah @ 3:00 AM