بنام ترین ایرانشناس ایرانی در خارج از کشور، در دهه های گذشته، استاد احسان یارشاطر است. او در دانشگاه تهران در رشته ی ادبیات فارسی به درجه دکتری دست یافت. تز دکترایش برای آن روزگار بس جنجالی بود. اینکه معشوق در ادبیات فارسی، لزوما زن نیست. با این همه خیلی زود از زمینه ی ادبیات فارسی نو دور شد و به رشته های دیگر پرداخت. او به تشویق ابراهیم پورداوود، استاد زبانهای باستانی در دانشگاه تهران به لندن رفت تا زیر نظر پروفسور والتر هنینگ، زبانشناس نامی، تحصیل کند. او دکترای دیگری در زمینه ی زبانهای ایرانی گرفت. پایان نامه اش، به نوعی تکمیل کننده و تایید کننده ی نظر احمد کسروی بود. اینکه زبان کهن آذربایجان، نه ترکی، بلکه زبانی ایرانی به نام تاتی جنوبی است. در دهه 1330 در ایران به تدریس زبانهای باستانی پرداخت ولی در سال 1959 به دعوت دانشگاه کلمبیا به نیویورک رفت. ارتباط او و این دانشگاه اکنون از نیم قرن فراتر رفته است. یارشاطر را نخستین استاد ایرانی در دانشگاهی در آمریکا پس از جنگ جهانی دوم میدانند. او چندی بعد به ایران بازگشت تا پس از درگذشت ابراهیم پورداوود، خلا نبود استادش را برای زبانهای باستانی در دانشگاه تهران پر کند. ضمن اینکه بنگاه ترجمه و نشر کتاب و مجله راهنمای کتاب و انجمن کتاب، نیز در همین سالها با کوشش او آغاز به کار کرد. یارشاطر سرپرستی این نهادها را پس از رفتن به آمریکا به ایرج افشار سپرد. از دهه 1970 او مرتب در آمریکا بوده است. او در دانشگاه کلمبیا به تدریس زبانهای ایرانی پرداخت و مرکز تحقیقات ایرانشناسی دانشگاه کلمبیا را بنیاد گذاشت. او کتابخانه سعید نفیسی را خریداری کرده و همراه با کتابخانه ی شخصی خودش به این مرکز اهدا کرد. ولی آنچه بیشتر ما و ایرانشناسان جهان از یارشاطر میشناسند، در این زمان شکل گرفت: پروژه ایرانیکا. سازمان برنامه و بودجه ایران در 1353 بودجه ای دو میلیون دلاری برای ساماندهی یک دانشنامه ی فراگیر درباره ی ایران در نظر گرفت. در مدت 5 سال نخست، 10 جلد از ایرانیکا چاپ شد. ولی پس از انقلاب این پروژه متوقف اعلام شد. احسان یارشاطر کار را متوقف نکرده و به دنبال اسپانسرهای دیگری گشت. تا اینکه بلآخره "بنیاد ملی علوم انسانی آمریکا" پشتیبانی از آن را به دوش گرفت. با همه کمکهایی که دانشگاه کلمبیا و بنیاد آمریکایی داشته اند، کار پروژه ایرانیکا برخلاف سالهای نخستین، به کندی پیش رفت. به گونه ای که تنها 5 جلد دیگر آن به چاپ رسید. یعنی تا حرف K . احسان یارشاطر اکنون 40 سال است که همزمان هم به کار پژوهشی و ویراستاری این پروژه میپردازد و هم به دنبال تهیه منابع مالی است. چند سال پیش او با فروش اموال شخصی اش، مبلغ 3 میلیون دلار، به ایرانیکا کمک کرد. تاکنون 300 ایرانشناس در ایرانیکا مقاله نوشته اند. و 40 نفر از بزرگان ایرانشناسی به ویراستاری آن پرداخته اند. ایرانیکا از چند سال پیش نسخه اینترنتی خود را راه انداخت و تاکنون بخش بزرگی از مقالات آن به شکل رایگان در دسترس همگانی کاربران وب قرار گرفته است. از این نظر باید گفت اینترنت ایرانیکا را نجات داد. چراکه در این شرایط که دولت ایران هیچ پشتیبانی از این پروژه نمیکند، چاپ و بازچاپ آن روی کاغذ سال به سال دشوارتر و دسترسی پژوهشگران به آن ناممکن تر میشود. پژوهشهای معتبر یارشاطر منحصر به ایرانیکایی که خودش در راس آن است، نمیشود. او جلد سوم تاریخ ایران اثر دانشگاه کمبریج که به دوره های سلوکی، اشکانی و ساسانی میپردازد و جلد ادبیات فارسی از همین مجموعه را ویرایش کرده است. انتشارات امیرکبیر (با ترجمه حسن انوشه) و مهتاب (با ترجمه تیمور قادری) این مجموعه را به چاپ رسانده اند. او همچنین مترجم تاریخ طبری به انگلیسی در ده جلد است. به یارشاطر جوایز معتبری از سوی مراکز آکادمیک و فرهنگی داده شده است. نخستین و شاید مهمترین آن جایزه ی یونسکو در 1959 برای داستانهای شاهنامه است. این کتاب را انتشارات علمی و فرهنگی به چاپ رسانده است. او همچنین از دانشگاههای لندن، پاریس، لس آنجلس و ... مدال ها و گواهینامه های افتخاری دریافت کرده است. یارشاطر در فیلم مستندی که شبکه بی بی سی درباره اش ساخت میگوید، با اینکه 35 سال است، ایران را ندیده ولی هرگز خود را بیرون از ایران احساس نکرده است. چراکه همه روزه با ساعتها کار بی وقفه، خود را در فضای فرهنگی ایران می یابد. از روحیه ی پژوهشی او همین نکته بسنده است که بدانیم اکنون که 94 سال سن دارد، نه تنها کار را به کنار نگذاشته بلکه به یادگیری زبان روسی میپردازد. کتابهایی از سری مقالات ایرانیکا به نامهای "پوشاک در ایران زمین" و "تاریخ روابط ایران و آلمان"، را پیمان متین ترجمه کرده و انتشارات علمی و فرهنگی به چاپ رسانده است. "ادبیات داستانی در ایران زمین" و "تاریخ هنر و فرشبافی در ایران" نیز از سوی انتشارات امیرکبیر به چاپ رسیده. کتاب نخست را پیمان متین و دومی را لعلی خمسه ترجمه کرده اند. کتاب دیگری به نام داستانهای ایران باستان از احسان یارشاطر را انتشارات علمی و فرهنگی منتشر کرده است. همچنین فریدون مجلسی با همکاری یارشاطر کتابی به نام حضور ایران در جهان اسلام نوشته اند که انتشارات مروارید آنرا به بازار کتاب ارائه کرده است. همچنین گفتنی ست که انتشارات سخن، مجموعه ی "راهنمای کتاب" که حاصل همکاری ایرج افشار و احسان یارشاطر است را از سال 1388 چاپ کرده است. شعر فارسی در عهد شاهرخ که در واقع همان تز دکترای یارشاطر در جوانی اش است، را انتشارات دانشگاه تهران در سال 1383 منتشر کرده است
posted by Jalil Doostkhah @
3:25 PM
