CENTER FOR IRANIAN STUDIES - کانون پژوهشهای ايران شناختی

در این جا ↓
http://www.youtube.com/watch?v=eJMEvXvee_Y&feature=related


در زیر ِ همین پیوندنشانی، می توانید با کوبه زدن بر چند پیوندنشانی ی دیگر، اجراهایی از موزیک ِ ایرانی را با هنرنمایی ی ِ استادان این رشته، به تماشا بنشینید.
و برای آشنایی ی گسترده تر با هنر ِ صهبا مطلبی ↓
http://www.google.com/search?q=Sahba+Motallebi&rls=com.microsoft:*:IE-SearchBox&ie=UTF-8&oe=UTF-8&sourceid=ie7

مجله ی ِ " بخارا" در بیست و یکمین نشست خود میزبان «دکترجلال خالقی مطلق » بود. طی این نشست تعدادی ازدانشجویان ومحققین شاهنامه و نویسندگان و خبرنگاران به طرح سوالات خویش پرداختند. نخست "علی دهباشی" با یاد آوری فرازهایی از زندگی ایشان چنین آغازکرد:

«دکتر جلال خالقی مطلق» در بیستم شهریور ماه ١٣۱۶ در تهران متولد شد. دوران دبستان را در خیابان مولوی دبستان نوشیروان گذراندند و در دبیرستان مروی در خیابان ناصرخسرو ادامۀ تحصیل دادند. از همان دوران دبیرستان فعالیت های اجتماعی و ادبی دکتر جلال خالقی مطلق آغاز می شود.غالباً رئیس انجمن ادبی مدرسه بود و از پایه گذاران کارگاه های ادبی که به شعر خوانی و اجرای نمایش می پرداختند. اولین روزنامۀ دیواری که جلال خالقی سرپرستی کرد به نام «پیک مروی» بود. سال های جریان نهضت ملَی به رهبری دکتر مصّدق اثر عمیقی بر روی جوانان آن نسل از جمله جلال خالقی مطلق گذاشت.


جلال خالقی مطلق بعد از اتمام دبیرستان به آلمان رفت و در دانشگاه کلن در رشتۀ شرق شناسی، تاریخ و مردم شناسی ادامه تحصیل داد و سرانجام در سال 1349 از همان دانشگاه به درجۀ دکتری رسید. سال ها بعد در دانشگاه هامبورگ تدریس کرد و سرانجام در سمت استادی دانشگاه هامبورگ بازنشسته شد.

سپس حضار سوالاتشان را مطرح نموده و سوال اول این بود که بعد ازتصحیح متن شاهنامه شما یادداشت های خود را منتشرکردید آیا این یادداشت ها ارزش مهمی درشناخت شاهنامه دارد و آیا ادامه خواهند داشت؟
دکتر خالقی چنین پاسخ داد:
- شیوه ی کار تصحیح ما درشاهنامه عبارت بود ازاین که یا باید آن متون "ضبط شده" ای که زیباتر وآسان تراست را جهت تصحیح بکار می گرفتیم و یا باید آن شیوه ای که ماشینی بود وبرمبنای کهن ترین نسخ قرار داشت و مصحح آن را انتخاب می کند، معیار قرارمی گرفت. لذا اساس کاربرمبنای آن نسخی بود که دشوارتر بوده و به عقیده من هرچه نسخ دشوارتر را انتخاب کنیم به متن اصلی نزدیکترمی شویم. چون کاتبان متن را ساده می کنند نه این که آن را کهن ترنمایند و لذا باید دانست که کدام نسخ دشوارتراست. چنین شیوه تصحیحی ممکن است درنسخ قدیمی ترمعتبرباشد زیرا که متون کهن همه آنچه که ضبط شده را انتقال نمی دهند و این چنین شیوه ای نیازبه توضیح دارد و این وظیفه مصحح است نسبت به خوانندگان. پس ماباید اختلاف بین نسخ را پیدا و درپائین صفحه به آن اشاره می کردیم تا مُنَقِد آشنا شود و بسیار به آسانی دردسترسی قرارگیرد. لذا کارمُنَقِد آسان می شود و می داند که چه نسخه هایی ضبط های دیگری هم داشتند و این" ضبط" ما نیز در چه نسخی آمده است و این کارهم نیازبه توضیح داشت وبه همین منظوردرکنارتوضیح واژه ها، مصراعها، ابیات ونیزنقل شواهدِ پس از فردوسی و ارتباط بین متن با متون دیگری مثل طبری بلعمی وغیره ارتباطش با تاریخ و فرهنگ ساسانی را نیزجمع آوری کردیم و این گواهی است براین که چرا "ضبط" ما دشوارتراست. من درهمان زمانی که یادداشت ها را می نوشتم در صدد چاپ آن بودم ولی کاری دشواربود و بعد از این که پنج دفترازشاهنامه را تصحیح کردم بخش اول آن را که شامل یادداشت های دفتراول و دوم بود را به همراه واژه نامه آن منتشر ساختم هرچند که بهتربود واژه ها پس ازپایان این کاربه طورکامل انتشارمی یافت. بخش دوم یادداشت ها که شامل دفترسه، چهار وپنج بود را درآمریکا منتشرساختم وهنوز تصحیح شاهنامه به پایان نرسیده بود که به دفترششم رسیدیم و دیگریارای تصحیح نسخ و مقابله آن را نداشتم و ازدو تن از دوستانم کمک گرفتم: با آقای امید سالار قرارشد دفتر شش و هفت را هم تصحیح کنیم و خودم دفترهشت را تقبل کنم که ایشان هم موافقت کردند ولی به علت گرفتاری فقط دفترششم را تصحیح نموده و دفترهفت را با آقای ابوالفضل خطیبی شروع کردم و این دو دوست گرامی هرهزاربیت شاهنامه را مقابله وسپس تصحیح و برایم می فرستادند ومن بیت به بیت آن را بررسی واگرمشکلی بود درصدد رفع آن برمی آمدیم. خود این نامه ها بالغ بر1000 صفحه شده که در آن به بحث های مربوط به تصحیح اشاره گردیده است. شیوه نویسندگی من برمبنای فارسی گرایی است. من فارسی سِره نمی نویسم و با آن مخالفم ولی باید حرمت زبان فارسی را حفظ کرد. بخش سوم این یادداشت ها مربوط به یادداشت های امید سالاراست بردفترششم و افزوده های من بردفترهفتم و بخش چهارم یادداشت هایم که مشتمل بر یادداشتهای دفترهشتم بود را خودم نوشتم و درآمریکا به چاپ رسید.
علاوه براین یک واژه نامه ای را درپایان یادداشت ها درست کردم ویک نمایه موضوعی برآن گذاشتم و چون این یادداشت ها برمبنای ابیات بود برای خوانده ثقیل می شد و درپایان بخش چهارم یادداشت ها ازیک واژه نامه استفاده کردم و برای مثال توضیح دادم که مثلاً سواد آموزی در عهد ساسانی چگونه بوده و درشاهنامه چگونه آمده است. جمع این یادداشت ها بالغ بر 2400 صفحه گردیده که 150صفحه آن به همت آقای امید سالار و 100 صفحه آن به همت آقای خطیبی و بقیه آن نوشته های خودم می باشد.
سوال دیگری که مطرح شد این بود: علت چاپ آن درآمریکا چه بود؟
- ناشراین طور مایل بود و حالا قراراست که آن را درانتشارات "دائرة المعارف بزرگ اسلامی" به چاپ رسانند و پیوستی را هم دادم که مازاد برآنچه که درآمریکا به چاپ رسید، ضمیمه کنند واین پیوست عبارتست از برخی مسائلی که به دلیل پاره ای ازملاحظات ننوشتیم ونیزمقدمه های چاپ های پیشین که نگذاشته بودیم ونیزمعرفی نسخ وعکس هایی ازکسانی که دراین زمینه پیشگامان ما بودند مثل "ژول مول" درغرب وفروغی و بهار وحبیب یغمایی و ذبیح الله صفا درایران و دیگرانی که درزمینه شاهنامه فعال بوده و پیشروان ما محسوب می شدند.
ازدکترخالقی سوال شد: با انتشار یادداشت ها کارشما به پایان می رسد؟
- خیر. کاردومم را آغاز کرده ام و درمقدمه نوشتم که این تصحیح شاهنامه برای اهل فن می باشد و بعد ازاین که به پایان رسید، قرارشد براساس آنچه که خودم دریافتم و آنچه که دیگران گفته اند و به نظرم درست بوده متنی ازشاهنامه را بدون نسخه های بدل برای عموم خوانندگان تصحیح نمایم که با حروف درشت ترچاپ شده وآخرین یافته های ما درآن آمده است و فعلاً مشغول این کار هستم.
سوال بعدی ازدکترخالقی این بود: کاربزرگی مثل تصحیح شاهنامه را صرفاً فقط انفرادی انجام می دهند؟
- آقای امید سالاربا توجه به گرفتاری هایی که داشتند، دست کشیدند و قرارشد که کس دیگری به تصحیح مجلدهای بعدی یادداشت ها بپردازد. کارگروهی حسنش این است که زود تمام می شود و عیبش چند دست شدن کاراست و اگربخواهد کاری برمبنای گروهی انجام گیرد باید ناظری برآن وجود داشته باشد و اگرنه چند دست می شود. مثلاً دانشنامه نویسی ازعهده یک نفرخارج است و باید گروهی باشند که مقالات و زبان آن را یک دست نمایند. درایران " دیوان حافظ" را نمی شود گروهی کارکرد چون حجم چندانی ندارد ولی " مثنوی" و " شاهنامه" چون کارمی برد باید گروهی باشد حال آنکه " موش و گربه" را می شود انفرادی هم کارکرد.
دکترخالقی درپاسخ به این سوال که چه شد سراغ شاهنامه رفتید گفت:
- من درایران با شاهنامه آشنا بودم و در خارج رشته ژرمانتیک می خواندم و به حماسه های جهان علاقمند شدم و همین موضوع مرا به شاهنامه کشاند و برای رساله دکترایم شاهنامه را انتخاب کردم و دیدم شاهنامه چاپ مسکو و ژول مول چندان دقیق نیست و لذا تصحیح انتقادی ام را شروع کردم و کتابی بنام " حماسه" اثر بورا را که درباره منظومه های شفاهی است و به نوعی نقد می باشد را خلاصه وسپس ترجمه وآن را نقد کرده و با شاهنامه و حماسه های ایرانی قیاس و ایراداتش را مطرح نمودم.
سوال دیگرمطرح شده این بود: آقای دکتر شما حماسه های جهان را بررسی کردید و در" گل رنج های کهن" هم به این موضوع اشاره شده است، این ذهنیت مشترک بین حماسه ها از کجا می آید؟
- این اندیشه ی مشترک دنیای پهلوانی است که دربسیاری ازنقاط جهان وجود داشته و ایده آل های مشترک بشری را نشان می دهد مثلاً درغزل سرایی هم می توان غزلهای آلمانی را با فارسی قیاس نمود که در حقیقت احساس مشترک انسانها را درهرکجا که از دنیا باشند، نشان می دهد. در دنیای پهلوانی هم ازاین اندیشه های مشترک فراوان است و حتی بالعکس ممکن است در میان ملتی موضوعی وجود داشته باشد که با سایرملل وجه اشتراکی نداشته باشد.
ازدکترخالقی سوال شد: با توجه به انگیزه شما برای این کار می توانید به این نکته اشاره کنید که چه چیزهایی درزمینه شناخت ازفردوسی مجهول مانده بود که درکارشما مطرح گردید؟
- به نظرمن تعداد نسخه هایی که مبنای تصحیح های پیشین قرارگرفته اند کم است مثلاً اگر اساس تصحیح برمبنای چهارمورد باشد شما می بینید که گاه دراین کتب جا افتادگی وجود دارد وشما نمی توانید استناد درستی داشته باشید و لذا برمبنای سه، چهار نسخه نمی توان اظهار عقیده کرد. برای مثال اگرچهارنسخه دارید و صرفاً یکی ازآنها اساس کارشما است چنانچه دردو نسخه مغایرتی با آنچه که اساس کارتان است ببینید ارجحیت را به همان نسخه ای می دهید که به آن نکته مورد نظرشما اشاره دارد، بنابراین هرچه نسخه برای تصحیح بیشترباشد، دست شما بازتراست. سایرنسخ مبنای کارشان براساس همان نسخه ای است که به عنوان الگو انتخاب کردند ولی من پا را از این حد فراترگذاشته و از نسخه الگویی بیرون ترمی روم. برای مثال به ضبط نسخه های بدل اشاره ای کرده و راه را برای خوانندگان و منتقدان بازمی گذارم و کارشان را راحت ترمی کنم.
دکترخالقی درپاسخ به این سوال که آیا نسخه ای بوده که حین تصحیح ندیده باشد گفت:
- من نزدیک به پنجاه نسخه را بررسی کردم ولی پنجاه نسخه هم چیزی نیست که بتواند اختلاف ها را به طورکامل نشان دهد. من نسخی که در قرن های هفتم، هشتم، نهم وآغاز قرن دهم کتابت شده بود را بررسی و ازبین آنها شانزده نسخه را انتخاب و براساس آنها تصحیح را انجام دادم.
سوال بعدی این بود: کهن ترین نسخه کدام است؟
- نسخه فلورانس، مورخ 614 ه. ق. ولی متاسفانه شامل بخش اول شاهنامه است چون در قدیم شاهنامه را در یک جلد کتابت نمی کردند و این نسخه در دو جلد موجود است که جلد دوم آن گم شده است و نسخه بعدی نسخه لندن است مورخ 675. راوندی در " راحت السطور" حدود 1000 بیت از شاهنامه را نقل کرده و من هم ازهمان ها استفاده کردم. البته ابیات شاهنامه دردیگرآثارهمچون " فرهنگ" اسدی طوسی، " تاریخ جهانگشایی" جوینی ، " مرزبان نامه" و پیش ازهمه هم راوندی در " راحت السطور" آمده است.
از دکتر خالقی سوال شد: قدیمی ترین شاهنامه ای که تصحیح و چاپ شده کدام است؟
- ماکان چاپ هند. هرچند که شامل تمام شاهنامه نیست و انگلیسها در هند بر چاپ شاهنامه همت گماشتند و ماکان آن را به چاپ رساند و درغرب هم ژول مول بانی این کاربود ومن متجاوزازسی و سه نسخه جهت تصحیح استفاده کردم.
یکی ارحضارپرسید: دربین داستانهای شاهنامه به کدامیک علاقمند شدید؟
- حتی بخشهای تاریخی شاهنامه که به بررسی افکار و آئین ساسانی می پردازد، زیبا است و ازآن سیرنمی شوم با این حال " رستم و سهراب" و " رستم و اسفندیار" برایم جالب است.
دکترخالقی درپاسخ به این سوال که: آیا ابیاتی که فردوسی درباب سلطان محمود سروده الحاقی است یا خیر چنین اشاره کرد:
- این جا دو نکته مطرح است: یکی مدح فردوسی از سلطان محمود و دیگری هجو نامه. این که می گویند متن مدح سلطان محمود که حدود 200 بیت است متعلق به فردوسی نمی باشد حرف ناسیونالیست ها است که به کلی ازواقعیت های تاریخی به دوراند اما متن مدح محمود درشاهنامه اصیل است و از خود فردوسی است. واین متن کاملاً درد و رنجی را که شاعرکشیده به ما نشان می دهد. اگرمتن مدح محمود را مطالعه کنید می بینید که جایی نیست که فردوسی اشاره کند ازمحمود به من صله ای رسید. خب آیا این امکان هست که شاعری ازسلطانی پولی بگیرد و درحق او ناسپاسی کند؟ درثانی چرا شاعر درعین نگرفتن پولی از سلطان به مدح او می نشیند؟ حال آنکه سلطان محمود سُنّی است و فردوسی اهل تشیّع و اجازه نمی دادند که کسی راحت درمدح شاهی شعر بگوید و لذا این مدیحه ها توسط برادرسلطان محمود برای شاه فرستاده می شد و فردوسی با این کارجان خود و کتابش را درامان نگه می داشت. درآن زمانی که صنعت چاپ نبود و مولف نمی دانست ازچه راهی امرارمعاش کند و برای کتابی چون شاهنامه کاتبی برای نسخه برداری لازم بود بنابراین فردوسی برای حفظ جانش هم که شده به مدح شاه می نشیند و چون کمکی ازجانب او دریافت نمی کند به هجو او می پردازد.
سوال بعدی این بود: درباره این بیت: " بسی رنج بردم دراین سال سی" توضیحی می دهید؟
- ما هجو نامه ای ازفردوسی داریم که شش بیت آن را نظامی عروضی در" چهارمقاله" آورده است. هجو نامه دو بخش دارد یک بخش شامل ابیاتی است که فردوسی سروده و یک بخش دیگر که سروده کاتبان است من درباره این هجونامه تحقیق کردم و معتقدم که ازآن فردوسی است ولی نمی دانم کدامیک ازابیات جزو این هجو نامه تلقی می شود.
از دکترخالقی سوال شد: طی این چهاردهه که با شاهنامه مأنوس بودید، چه تصوری از شخصیت فردوسی برایتان ترسیم شده است؟
- به نظرم فردوسی فردی است بسیارانسان دوست، صلح دوست و درپایان جنگ هایی هم که توصیف می کند نیز انسانها را به صلح تشویق کرده و این امردرسخن شاعرخوشحالی می آفریند و انسانی است بسیاررُک وبرای مثال درباره مذهب صریحاً اظهارعقیده می کند وفردی است میهن دوست و ایران دوست وآنچه که درمدح و ستایش از وطن اش گفته صحت دارد و اعتقادش را می رساند و شخصی است پای بند به اخلاق ودرستی و راستی و ازدروغ متنفراست. اخلاقیات درشاهنامه را می توان در یک کتاب 100،200صفحه ای گنجانید. او علاقه به زبان فارسی دارد و قبل ازاو کلمات عربی درمتون دیده می شدند ولی در شاهنامه این طورنیست و شاید حدود500 واژه عربی وجود داشته باشد و صرفاً 5 درصد واژه بیگانه درآن وجود دارد. علاقه فردوسی به تاریخ و فرهنگ بی نظیراست. فردوسی نه تنها یک شاعربلکه یک مورخ ملی نیز هست. مثلاً دربخش ساسانیان موارد زیادی درباره فرهنگ ساسانی وجود دارد و به مأخذ خودش هم وفاداراست وبنوعی حق شناسی اش را به شعرای قبل ازخود همچون دقیقی نشان می دهد و می گوید که:" درخواب دیدم که دقیقی به من گفت من پیش ازتو این کار را آغاز و 1000 بیت را سرودم تو دنباله روی من باش." و فردوسی می گوید که دقیقی مداح خوبی بود ولی در نقل منظومه تبحرنداشت و اگرفردوسی به این نکته اشاره نمی کرد فکرمی کردیمک که این 1000 بیت متعلق به دوران جوانی شاعراست و نه متعلق به دقیقی. به من بگوئید کدام شاعری در اثر50000 بیتی خود 1000 بیت ازشاعری دیگررا می گنجاند؟
ازدکتر سوال شد: سیمای فردوسی را چگونه برای مان ترسیم می کنید؟
- ناخود آگاه یک انسان مهربان ومتبسم تجسم می شود و انسان بی اختیاراو را پرابهت وگیرا توصیف می کند. فردوسی وقتی از رستم و سهراب می گوید ناگهان دراین بین سخنانش را قطع می کند و از کردار آنها دچار ناراحتی می شود. ازاین قبیل صحنه ها که شاعرخودش هم متاثرمی شود بسیاراست و این ممکن است استادی او باشد و مهارتش را برساند. نصیحت هایش هم به نظرم عمیق و صمیمی است و ازته دل سخن می گوید همچون شعرایی نظیرپروین اعتصامی و ناصرخسرو.
سوال بعدی این بود: آیا فردوسی را به خواب دیده اید؟
- بله، یک بار. ازمن پرسید: شاهنامه بایسنقری را به تو دادند؟ گفتم: نه.
یکی ازحضارپرسید: آقای دکتر، احمد شاملو نگاه مثبتی به فردوسی نداشت و در مصاحبه اش با رادیو بی. بی. سی به این موضوع اشاره کرد، نظرشما چیست؟
- آنچه که شاملو مطرح کرده کاملاً بی اطلاعی فرد را ازهنرنشان می دهد.
از دکترخالقی پرسیدند: فردوسی چقدربه اهمیت کارش آشنا بود؟
- شعرای بزرگ ازسعدی گرفته تا حافظ و نظامی و فردوسی همگی به اهمیت کارشان آشنا بودند و این شناخت کاملاً حائزاهمیت است و فردوسی بارها درابیاتش به آن اشاره داشته:
نمیرم ازاین پس که من زنده ام
که تخم سخن را پراکنده ام.
عین همین کار را ویرژیل نیزکرده است. دیک دیویس شاعر انگلیسی معتقد است که فردوسی ازویرژیل الهام گرفته است ولی چنین چیزی نیست ودراکثر ابیات شاهنامه به این موضوع اشاره شده و سایرشعرا نیزابیاتی ازاین قبیل دارند.
سوال بعدی این بود: آیا زن ستیزی فردوسی صحت دارد؟
- باید ابیاتی را برای نمونه آورد تا ببینیم متعلق به فردوسی است یا نه بعد درمورد این موضوع بحث کنیم وببینیم عقاید فردوسی است یا قهرمانان او. در جواب کسانی که به این بیت:
زن واژدها هردو درخاک بِه
جهان پاک ازاین هردو ناپاک بِه
استناد می کنند باید بگویم من اساس قیاس را 15 شاهنامه قرار دادم و در هیچ کدام این بیت نیست نه درچاپ مسکو نه دربروخیم و نه در مول و در یکی ازنسخه های قرن نهم هجری به بعد کاتبی چنین ابیاتی را سروده و وارد شاهنامه کرده است. حدود 10 ال 15 هزاربیت الحاقی درشاهنامه هست که درهیچیک ازنسخ کهن قرن هفتم و هشتم نیست. در ابیات زن ستیزانه مثلاً اگر افراسیاب ازرفتاردخترش منیژه ناراحت است و می گوید: " دخترمباد." این دراصل سخن او است نه فردوسی. ما نمی توانیم هیچگاه عقیده یک پرسناژرا عقیده مولف بدانیم.
سوال بعدی از دکتر خالقی این بود که: آقای دکتربا توجه به آنچه که مطرح شد نباید بگوئیم که هرموضوع را باید با توجه به ظرف زمان و مکان خودش مطرح کرد و اگرمی گوئیم فردوسی زن ستیز است آیا نباید با توجه به ادوار این نکته را سنجید و آیا باید این موضوع را با توجه به آن زمان مطرح کنیم و یا درزمان حال؟
- ما حق نداریم گذشتگان را با توجه به عقاید امروزی پای میزمحاکمه بکشیم. پدران و مادران ما نسبت به زن عقیده خوبی نداشتند واجتماع امروزنیزیک اجتماع زن ستیزاست و این زن ستیزی رادرادبیات اروپایی هم می بینیم چون اکثرنویسندگان مرد بودند ودرادبیات باستان هم زنان کمی داریم اما با توجه به این شرایط درشاهنامه چنان ستایشی اززنانی همچون رودابه، تهمینه، گورد آفرید مطرح می شود که دردیگرآثارادبیات پارسی قابل مشاهده نیست. اگرهم درجایی ازشاهنامه زن ستیزی وجود دارد نمی توان به فردوسی نسبت داد. چرا که زنانی بزرگ در شاهنامه حضور دارند و چنینی فرضیه ای انصاف نیست.
ازدکترخالقی پرسیدند: درتمام مدت این کار مورد حمایت مالی و معنوی قرارگرفتید؟
- معنوی بله، مادی خیر!
دکترخالقی در پاسخ به این که جایگاه شاهنامه را درقیاس با سایرحماسه ها چگونه می بیند، گفت:
- من اثری را نمی بینم که بتوانم براحتی با شاهنامه مقایسه کنم. چون اکثراین روایت ها شفاهی بودند و نه سخن شاعری چون فردوسی. فردوسی برای ما یک حکیم و دانشمند است. درحالی که سایرمنظومه سرایان چنین نبودند. هنرشاعری مثل هومر چون دورازدسترس است را نمی توان دقیق به قضاوت نشست وشاید او تنها کسی باشد که بتوان با فردوسی قیاس کرد اما شاهنامه جایگاه دیگری درادبیات نسبت به هومردارد. شاهنامه ازبطن تاریخ ما است.
درخاتمه سوال شد: آیا شما نقدی برشاهنامه دارید؟
- خیر. من درطی مقالاتم گاه به ضعف و شدت ابیات شاهنامه اشاره کردم درهرحال کار یک شاعرهیچ گاه، یک دست نیست و درشاهنامه گاه سخنان درجه یک داریم و گاه درجه دو.


خاستگاه : رايانْ پيامي از علی دهباشی، دفتر ِ ماهنامه‌ی ِ بُخارا- تهران


٥. نشست ِ ویژه‌ی ِ بُخارا برای گفت و شنود با «محمود دولت‌آبادی» و امینه سوگی اوزدامار، نویسنده ترک زبان مقیم آلمان


مجله "بخارا" دربیست وسومین وآخرین نشست خود درتاریخ 24/2/88 میزبان امینه سوگی اوزدامار، نویسنده ترک زبان مقیم آلمان بود. نخست علی دهباشی برای حسن ختام مروری براین نشست ها داشت و دکترسعید فیروزآبادی ضمن ترجمه خوش آمد گویی مجله "بخارا" به زبان آلمانی تمام گفتگوهای این دیدار را تا پایان جلسه ترجمه نمود:
امروزبیست وسومين وآخرین جلسه از نشست های " عصرپنج شنبه دربخارا" رابرگزارمی کنیم. مجله "بخارا" به دنبال برگزاری " شب های بخارا" که ازپنج شنبه شبِ 22 دی ماه 1384 با برگزاری " شب رابیندرانات تاگور" آغازشد وبابرگزاری " شب محمد علی کشاورز" درسه شنبه شبِ سوم دی ماه 1387 پایان گرفت. در اين نشست ها ما موفق شديم شب هايي را براي معرفي نويسندگاني همچون: اومبرتواكو، فرديناند سلين، هانا آرنت، فردريك دورنمات، لوئيس بونوئل، ويرجينيا وولف، آنا اخماتووا، اوسيپ ماندلشتام، آلبرتو موراويا، محمود درويش،نونو ژوديس، فاسبيندر، ....» برگزار نماييم.
تلاش های ما برای برگزاری ادامه " شب های بخارا" متأسفانه به نتیجه نرسید وما اکنون با خاطره ی " شصت و هفت شب" از " شب های بخارا" هنوزامیدواریم. پس ازناکامی درادامه " شب های بخارا" تصمیم گرفتیم درسطح محدود تری دردفترمجله ی " بخارا" جلسات "عصرپنج شنبه دربخارا" را برگزارکنیم.
این نشست ها ازپنج شنبه 19 دی ماه 1387 آغازشد و اکنون امروزبیست و سومین و آخرین نشست " عصرپنج شنبه دربخارا" رابرگزارمی نمائیم. تا روزگاربا ما درآینده چه بازی داشته باشد.
ما، پیش ازاین درجلسات " عصرپنج شنبه ها دربخارا" دیدارو گفتگو با بسیاری از شخصیت های مهم فرهنگی، ادبی وهنری داشتیم که به ذکر نام این میهمانان " عصرپنج شنبه دربخارا" اشاره می کنم:
محمد علی کاتوزیان- عزت الله فولادوند- ژاله آموزگار- پیروزسَیّار- انورخامه ای- هوشنگ ماهرویان- جلال خالقی مطلق- میشل کویی پرس- مازیاربهروز- حسن کامشاد- سیمین بهبهانی- دکترحسن عشایری- جمشید ارجمند- فاطمه معتمد آریا- محمود دولت آبادی- گلی ترقی و...
سپس، درادامه به معرفی خانم سوگی اوزدامار ، نويسندة معاصر آلماني پرداخت:
امینه سوگی اوزدامار، نویسنده، کارگردان، بازیگرفیلم و تئاتروعضو آکادمی زبان و ادبیات آلمان می باشد. او درسال 1964، درملاطیه ترکیه متولد شد و دردوازده سالگی برای نخستین باربه روی صحنه تئاتررفت وازهمان زمان به نمایش علاقمند شد. درنوزده سالگی به آلمان سفرکرد ومدت دو سال دراین کشورماند و طی این مدت درکارخانه ای دربرلین غربی به کارگری مشغول بود.
در1967، به ترکیه بازگشت و ازیک مدرسه تئاترفارغ التحصیل شد. پس ازکودتاهای ترکیه، به آلمان شرقی سفرکرد و در" فولکس بونه" واقع دربرلین شرقی زیرنظربنو بسون، شاگرد برتولت برشت، دوره ای آموزشی را گذراند و بین سالهای 1978 تا 1980 همراه بسون نمایش" دایره گچی قفقازی" را درپاریس و آوینیون اجرا کرد.
سپس کلاوس پایمان با او قرداد همکاری بست ودر سال 1982، برای تئاتر " بوخوم" اولین نمایش نامه اش " سیاه چشم درآلمان" را نوشت و درسال 1986 این نمایشنامه به کارگردانی خودش درتئاتر " فرانکفورت" اجرا شد و سپس دومین نمایش نامه اش" آشتی خوک و بره را درسال 1991، نگاشت.
نخستین رمان اوزدامار" زندگی، کاروانسرایی است با دو در که ازیکی می آیی و از در دیگربیرون می روی" در سال 1992، منتشر ومفتخربه دریافت جایزه ادبی " اینگبورگ باخمان" گردید.
ازدیگرآثاراو می توان به مجموعه داستان " زبان مادری"(1990)، رمان " پل شاخ زرین"(1998)، مجموعه داستان " حیات خلوط درآینه"(2001) و رمان " ستارگانی غریب به زمین ما چشم دوخته اند" (2003) اشاره کرد.
اوزدامارهمچنین جوایزادبی از جمله جایزه ادبی شهر آخن(1993)، جایزه آدلبرت فون شامسیو(1999)، جایزه هنرمندان ایالت نوردراین وستفالن(2001) وجایزه هنربرلین(2009) را دریافت کرده است.
نخستین سوالی که ازخانم اوزدامارپرسیده شد این بود: ازنویسندگان معاصرایران چه کسانی را می شناسید؟
- از نویسندگان معاصر صادق هدایت را می شناسم و ازگذشتگان هم با سعدی حافظ و مولونا آشنا هستم. درجوانی گرایشات سیاسی داشتم و ازهمان زمان عاشق حافظ بودم و برادرم هم همین طور. اکثراین فیلم های ده ساله که ازسوی کارگردانان نسل جوان ایرانی درباب موضوعات ومسائل معاصرجامعه ایران ساخته شده اند را می شناسم. این فیلم ها بسیارعالی و جذابند و دلیل آمدن من به ایران هم همین جذابیت فیلم ها بود، چون این فیلم ها به نوعی به احساسات انسان نزدیک می شوند. اروپائیان همواره مایلند که شرق و دیدگاه هایش را کوچک نشان دهند اما این فیلم ها بیانگرارزش درونی انسان ها است.
درادامه ازایشان سوال شد: شما به غیرازهدایت با آثار كدام نويسندة ايراني آشنا هستید؟
- با آقای محمود دولت آبادی درایران آشنا شدم و حتی همین حضورمن دراین نشست مشوقی است تا کارهای ایرانی را بخوانم. همین طوری هم هرکتابی را نمی خوانم مگرآنکه به نوعی تعلق خاطر و یا دلبستگی داشته باشم و یا نویسنده اش را بشناسم.
وخانم اوزدامار گفت:"خوشحال می شوم شما خودتان پیشنهاد دهید."
یکی ازحضار به خانم اوزدامارچنین گفت: نظرشما درباره آثارنویسندگان جوان که تصویرامروز ایران را نشان می دهند واین داستان ها درآنتولوژی های قصه های ایرانی از نویسندگان معاصربه زبان آلمانی ترجمه شده اند چیست؟ چرا که تصویری که این نسل جدید ازایران بیست سال پیش ارائه می دهد، به نوعی بسیارمتفاوت است.
خانم اوزدامارپاسخ داد: ببینید، چخوف هم درداستانهایش ماجرای دو، سه نسل را با هم نشان می دهد: نسلهایی که برباد رفته اند، گم شده اند و سرگشته اند. ترکیه در دهه 70و80 نیزبا همین معضل مواجه بود. علی الخصوص که نویسندگان جدید ترک خواهان نشان دادن حس جدید زندگی بودند.
درادامه این نشست ازایشان سوال شد: درایران ما نویسندگانی داریم که ازایران مهاجرت کرده اند و به فرانسه و یا آلمانی می نویسند، آیا شما خانم اوزداماربه ترکی فکرمی کنید و سپس می نویسید؟
- ما درآلمان نویسندگان خوبی همچون "سعید" و نوید کرمانی داریم که او را جزو اعضاء آکادمی برگزیدیم. نوید کسی است که درآلمان الهیات و شرق شناسی خوانده و رمان هم می نویسد. من درآلمان قراراست سال بعد با نمایشی تحت عنوان " ادیسه" درجشنواره شرکت کنم که دراین نمایش ازنوید کرمانی تاثیر گرفته ام و همه او را خوب می شناسند. طبیعتاً وقتی به آلمانی می نویسم، به همان زبان آلمانی هم فکرمی کنم وازآنجایی که بازیگرتئاترهستم می دانم که ریتم بدن انسان متناسب با تفکرش می باشد پس این عادی است که به آلمانی بنویسم. وقتی پنجره را بازمی کنی، زبان آلمانی می شنوی، درخیابان آلمانی حرف می زنی، پس ناخودآگاه ریتم بدن و زبان اندیشه ات هم آلمانی می شود و وقتی که به آلمانی می اندیشی ناخودآگاه آلمانی هم می نویسی.
یکی دیگرازمهمانان این نشست ازخانم اوزدامارسوال کرد: پس شما را باید درجرگه نویسندگان آلمانی به حساب آورد؟
خانم اوزدامار چنین پاسخ داد:
- درآلمان برنامه مشهوری درزمینه نشست های ادبی پخش می شود که مجری آن مارسل رایش راینسکی است که به انتقاد نویسندگان می پردازد وخود او مدعی است که من یک نویسنده آلمانی هستم و کاملاً آلمانی می نویسم ومعتقد است که برچسب ِ ادبیات مهاجربه کارهای من نمی چسبد زیرا که آثارم تداعی گرفرهنگ کشوردیگری نیست.
سوال بعدی از ایشان چنین بود: خانم اوزدامار، شما کتابی دارید تحت عنوان " زبان مادری" و ازآنجایی که ما درزبان آلمانی برای کلمه " زبان" دو واژه داریم، این نام گذاری شما مبین چیست؟
- درزبان ترکی واژه " آنا دِلی" معادل زبان مادری است وازآنجایی که درترجمه به زبان آلمانی تغییراتی رخ می دهد لذا سعی داشته ام وفاداری ام به کلمه را رسانده باشم. این کتاب شرح حال زنی ترک است که مدام ازبرلین غربی به برلین شرقی می رود ودراین رفت وآمد تمامی واژه های زبان مادری اش را به فراموشی می سپارد و جزء سه واژه چیزدیگری به خاطرنمی آورد. درزبان ترکی استانبولی وآذری بین واژه "زبان مادری" تفاوت وجود دارد.
" دیل" درهردوزبان معادل " زبان" بکارمی رود ولی اگرکسی به جای " آنا"، " آنِه" بگوید بیانگرخود کلمه "مادر" است نه " مادری". درهرحال این زن تصمیم به یادگیری زبان عربی می گیرد زیرا که پدربزرگش به زبان عربی خاطراتش را نگاشته و زن می خواهد با خواندن آنها مادرش را بیابد وازطرفی هم دارای دیدگاههای مارکسیستی است و با صوفی ارتباط دارد ودرکناراو زندگی می کند و به نوعی عشق افلاطونی دارند.
درادامه گفتگو با خانم اوزداماراین پرسش مطرح شد که: صوفی سمبل چیست؟
- یک آدم تند رو؛ و این زن سعی دارد ازطریق واژگانی که آموخته عشق خودش را به این مرد نشان دهد.
ازخانم اوزدامارپرسیدند؟ آیا این اثربنوعی تداعی گرادغام فرهنگی است؟
- نکته این جا است که این زن چون می خواهد ازطریق زبان مادری عشق اش را نشان دهد پس به نوعی متحول می شود وزبان مادری که سالها خاموش مانده بود باردیگرزنده می شود. زن قبلاً سه واژه می دانست و حالا به سی واژه آشناست.
سوال دیگری که ازایشان مطرح شد این بود: یعنی به نوعی با فرهنگ خودش آشتی کرده است؟
خانم اوزدامارپاسخ داد: من این شخص عرب را به این دلیل درداستانم گنجاندم تا نشان دهم واژه ها انسان را متحول می کنند واگرغیرازاین باشد دیگر ارزشی ندارند. این داستان به نوعی ماجرای سفری است به گذشته، مثل دیداریک پدربزرگ. این یک داستان کوتاه است ولی نکته این جا است که من بعد ازنوشتن این داستان نزد یک استاد عربی آموختم و به ترکیه نزد مادرم رفته وحال و هوایم واضطرابی را که داشتم برایش تعریف کردم وگفت" نگران نباش کتابت به زودی چاپ می شود." و دو روزبعد ازاین ماجرا مادرم را ازدست دادم. مسئله این جا است که خط به شکل کهن آن ازاهمیت به سزایی برخوردار است وبه نوعی تداعی گرتصاویرمی باشد. خط عربی برای یک دخترترک زبان مرده ای بیش نیست و شاید به نوعی تداعی گربهشت وآخرت و جهنم باشد. من حین نوشتن این کتاب حس می کردم که مادرم را ازدست خواهم داد ولی مدام به خودم دلداری می دادم ومتاسفانه همین طورهم شد ودراین کتاب می خواستم زبان مادری وگرمی و لطافت وشیرینی سخن مادر را مطرح نمایم.
ازخانم اوزدامارپرسیدند: برخی معتقدند که یک نویسنده خودش را درآثارش تکرارمی کند، آیا شما هم از این دسته هستید و صرفاً فقط به موضوع مهاجرت فکرمی کنید یا تِم های دیگری هم مد نظرشما هست؟
- این سوال درصورتی صحت داشت که من ژورنالیست بودم. من در آثارم ازعشق و علاقه سخن می گویم. ازمهاجرت هم حرف زده ام ولی اگرژورنالیست بودم برای این سوال پاسخ مناسب تری داشتم. من درکارهایم درجستجوی کسانی هستم که ازدست داده ام: مثلاً مادربزرگم یا سربازانی که درجنگ جهانی اول یا درجنگ های ترکیه کشته شده اند.
خانم اوزداماردرپاسخ به این سوال که: آیا دغدغه شما درکتاب هایتان عشق به زندگی و گذرزمان است وآیا برای شما عشق فاقد زمان می باشد چنین پاسخ داد:
- بله، دقیقاً. من درکارهایم همیشه به نوع قصه پردازی توجه دارم و فکرمی کنم که این قصه ها می توانند مهم باشند و صزفاً دلم نمی خواهد جنبه اطلاعاتی و یا آماری داشته باشند.
سوال بعدی ازایشان این بود: خانم اوزدامارآیا شما قصه گو هستید؟
- بله.
درادامه ازاو سوال شد: آیا داستانهای " هزارویک شب" را خوانده اید وجایگاه آن نزد غربیان کجاست؟
خانم اوزدامارپاسخ داد: درجواب شما باید بگویم که خیرنخوانده ام ولی باید بگویم که دراروپا بسیارمحبوب است ویکی ازکتاب های پرطرفداراست و زمانی که کتاب من هم به چاپ رسید به من می گفتند" شهرزاد".
یکی دیگرازحضارازایشان پرسید: جایگاه ادبیات مهاجرت درآلمان کجاست و با توجه به این که مهاجرت امری خاص و محدود به یک زمان نیست، نظرشما دررابطه با جایگاه جهانی آن چگونه است؟
- ادبیات مهاجرت همواره حضور دارد و شاید هم به نوعی تقسیم بندی نژادپرستانه باشد که من با آن موافق نیستم. وهنگامی که ازمن پرسیدند شما به سبک ادبیات مهاجرت می نویسید جواب دادم: نه.
ازخانم اوزدامارسوال شد: ازدیدگاه شما ادبیات مهاجرت جایگاه نازلی دارد؟
- بله. پائین است. یک نویسنده خوب باید خودش به مدد قلمش خوانندگانش را به دست آورد و نباید هیچگاه برچسبي به او بچسبانند.
ودرجواب این سوال که : پس فرهنگ یک نویسنده مهاجرچه می شود چنین پاسخ داد:
- نظرات متفاوت است ولی یک عده به موازات جریانات وموضوعات مطبوعات ومجلات جلو می روند و چنین تم هایی را انتخاب می کنند: موضوعاتی که همه کما بیش می دانید. تا شاید بتوانند تأییدی برکارهایشان گذارند. برای مثال کتاب " بدون دخترم هرگز" را درقطارکه بودم اکثرمسافرین در کوپه ها مشغول خواندن بودند وپیش خودم گفتم این کتاب ماجرای زنی است پرازعقده های آشکار وپنهان که نه تنها ازیک مرد بلکه از یک ملت می خواهد انتقام گیرد واین قبیل موضوعات خطرناک است.
سوال مهم دیگری که ازخانم اوزدامارپرسیده شد این بود: اخیرا درزوریخ کتاب " کلنل" محمود دولت آبادی به چاپ رسید آیا آن را خوانده اید ونظرتان چیست؟
- بله درحال خواندن آن هستم. این کتاب پرازتصویر واستعارات است و صادقانه و جذاب . صادقانه به این دلیل که سرکسی را کلاه نمی گذارد و مثل تئاترکه بیان موجودیت هستی است این کتاب مبین موجودیت واقعی جامعه است.
یکی دیگرازحضارازایشان پرسید: شما وقتی برای نگارش کتاب فکرمی کنید به زبان آلمانی می اندیشید حال آنکه پرسناژکتاب شما با همان زبان مادری اش عاشق می شود، آیا این به آن معنی است که خودتان هیچگاه عاشق نشده اید؟
- خیلی هم معلوم نیست که بشود با زبان مادری عشق را به بهترین وجه بیان کرد. این شاید برداشت ما باشد درحالی که شما هیچگاه با زبان مادری ات نمی توانی عشقت را به یک فرانسوی نشان دهی. برای من این رسم الخط عربی حائزاهمیت بود. استالین هم با این که سخت گیربود اما الهیات خوانده و نوشته های مقدس را می شناخت. من درآلمان و فرانسه نمایش اجرا کرده ام ولی هیچ کس به من نگفت که به زبان مادری ات بازی کن. این خط و شیوه نگارش است که برداشت هایی متفاوت را بوجود می آورد. درمورد آوازاین نکته صادق است ولی درمورد خود زبان این مسئله صادق نیست.
ازخانم اوزدامارسوال شد: پس چرا قهرمان زن کتاب با زبان مادری اش عاشق صوفی شد؟
- چون زندگی روزمره ای برایش وجود نداشت. آدم از یک جا دور و به جایی نزدیک می شود واین فاصله و این لحظه بسیارهراس آور است. آدم می تواند آثارفالکنر و محمود دولت آبادی را بخواند تا الهام گیرد و اِلا زبان مادری جایگاه خاص خودش رادارد. وقتی شما برای خودتان حافظ و یا کُنراد را می خوانید به یک لحظه ای می رسید که متن شما را تکان می دهد و آن لحظه همه چیزبرایت حکم جادو پیدا می کند و این امر تو را به نگارش وامی دارد. آن لحظه دیگرتو به خاطرترسی که داری سِحر و جادو برایت معنا ندارد و باید برآن غلبه کنی تا بتوانی اثری بیافرینی.
درادامه ازآقای محمود دولت آبادی سوال شد: به نظرشما جایگاه ادبیات مهاجرت چیست؟
- من این نوع ادبیات را اززاویه مثبت می بینم. مثلاً ماجرای زنی که درآلمان زندگی می کند ولی قلبش درزادگاهش است و با شاعری درآن دیارارتباط دارد مبین این موضوع است که انسان با وجودش زندگی می کند نه با مغزش. امروزه دنیا به سمت درهم شده پیش می رود. شما اگربه لباس مردمان اروپا در سی سال پیش نگاه کنید و بعد به صد سال قبل برگردید متوجه می شوید که همه چیزدرحال تغییر ودگرگونی است. ادبیات مهاجرت جزئی ازادبیات جهان است واین که یک نویسنده چه دوره هایی را باید بگذراند و اقوام نیزچه دوره هایی را گذرانده اند تا با هم خودی شوند موضوعی است که هرچند کند اتفاق می افتد ولی حادث می گردد و این نوع ادبیات جهانی است.
فرد دیگری ازآقای محمود دولت آبادی پرسید: به نظرشما با توجه به کتب ادبی که درخارج ازایران منتشر می شود و به آن ادبیات مهاجرت اطلاق می گردد، ایا این تم دراین آثارکم رنگ و بی مایه نیست؟
- این جا مقوله هویت مطرح می شود. چون با تلاش برای حفظ هویت است که این گونه اصطلاحات را بارادبیات می کنند تا بتواند هم دلیلی برای خودشان وهم دیگران بیابند و درواقع این نوع ادبیات، ادبیات فراق است.
سوال دیگرازآقای محمود دولت آبادی این بود: درباره ادبیات مهاجرت و مسئله فراقی که شما عنوان کردید آیا فکرنمی کنید که این نوع ادبیات درایران فقط نشانگرانسانهای خسته است وبه نوعی تحقیر وحقارت را نشان می دهد؟
محمود دولت آبادی پاسخ داد:
- بی شک همین طوراست. من حدود 15 سال پیش لندن بودم و درباره این موضوع سوال شد و گفتم نویسندگان ما وسایر کشورها باید درجوامع اروپایی سعی کننند که زبان و فرهنگ آن جامعه را فراگرفته ومثل جوزف کُنراد بنویسند درغیراین صورت ایزوله می شوند. خوشبختانه امینه اوزداماردراین حوزه موفق بوده است وشما اگرمی خواهید دریک سرزمين زندگی کنید باید وارد ادبیات و زندگی همان سرزمين بشوید.
خانم اوزدامارهم درادامه حرف های دولت آبادی گفت:
- به قول برشت:" نبوغ تئاتردراین است که وقتی پرده دوم شروع می شود تو پرده اول را فراموش کرده ای وفقط ازاین پرده لذت می بری." درکتاب های من هم همین لذت به عینه وجود دارد.
محمود دولت آبادی ادامه داد:
- ما ایرانی ها این خاصیت را داریم که وقتی پا به کشوردیگری می گذاریم تعصبمان بالا می رود و اگراین تعصب توام با تنبلی باشد دیگرنمی توان زبان آن کشوررا یاد گرفت. من شعرایی را می شناسم که درکشورهای دیگرزندگی کرده اند و به واسطه همین تعصب و گاه تنبلی زبان آنها را یاد نگرفتند حال آنکه دریک قاره جدید تو هم باید خودت را دربطن جریانات قراردهی.
یکی دیگرازحاضرین گفت:
- شاید به نوعی دلیل گم شدن هم همین باشد. نسل قبلی نسلی بود که به تبعیدی خود خواسته تن داد و هیچ کارمثمرثمری هم درسایرکشورها نکرد زیرا که به زبان و فرهنگشان آشنایی نداشت.
محمود دولت آبادی چنین پاسخ داد:
- نویسنده ای که ازلهستان به پاریس می رود نوعی قرابت وخویشی با فرهنگ آنجا می یابد ولی کسی که ازآسیا می رود موانعی درجلوی پای خویش می بیند و باید آنها را رد کند تا به اهدافش برسد ودراین حالت است که تو به حالت تعلیق درمی آیی، علی الخصوص که اگرتنبلی هم سراغت بیاید که درنتیجه به تعصب منجرمی شود.
یکی از حاضرین پاسخ داد:
- دقیقاً همین طور است که می گوئید و الان فقط عباس معروفی است که توانسته خلاف این جریان حرکت کند ونباید این نکته را هم فراموش کرد که عرب ها در آلمان قلم خوبی دارند. "سعید" هم درآلمان خوب می نویسد و چون زبان آلمانی خوبی دارد هیچگاه وام دارزبان فارسی نمی شود.
یکی از دانشجویان درباره غلامحسین ساعدی و مشکلات زندگی اش درغربت پرسید و محمود دولت آبادی پاسخ داد:
- درمورد غلامحسین ساعدی این مسئله فرق می کند. او دراواخرعمرایران را ترک کرد و فقط دلش می خواس بمیرد و هیچ گونه دغدغه ای برای نوشتن نداشت و دراین وادی استثناست.
سوال دیگراین بود: آقای محمود دولت آبادی به نظرشما آیا این تعصبی را که با باورهای سنتی ما عجین گشته است می توان تفکیک کرد؟
- بنا نیست تفکیک شود. کسی که به اروپا می رود وقتی به زبان و فرهنگ آنجا مسلط شد نا خود آگاه جوهره ی ملی خودش را درآنچه که می نگارد به ثبت می رساند.
یکی دیگرازحاضرین ازمحمود دولت آبادی پرسید: آیا درآثار خالد حسینی آن افغانستانی که ما انتظارداریم توصیف شده و یا صرفاً باب طبع آمریکایی هاست؟
- خالد حسینی نویسنده خوبی نیست. او فقط تاریخ افغانستان را مونتاژ کرده است و به دلیل مطابق سیاست میزبان رفتارکردن، منجربه غفلت ازادبیات واقعی شده است. مثل برخی ها که سینما را ازاصالتش خارج و دِفورمه ساخته اند.
درخاتمه سوال شد: آقای محموددولت آبادی آیا شما کتابتان " کلنل" را به صورت اینترنی هم به خوانندگان عرضه می کنید؟
- خیر. چون من یک نویسنده حرفه ای هستم و ازراه چاپ و نشر آثارم امرار معاش می کنم. لذا کتابم باید منتشرشود و دوست ندارم رایگان دراختیارمردم قرارگیرد.
درادامه جلسه بحث و گفتگو با خانم اوزدامار درباره موضوعات گوناگون ادبی ادامه یافت ودربخش پایانی این نشست محمود دولت آبادی ضمن اظهار تاسف ازاین که نشست های " عصرپنج شنبه دربخارا" خاتمه می یابد چنین گفت:
می خواهم بگویم که آقای دهباشی عزیز ازبابت این جلسه بسیار خرسند و متاسفیم که ازاین مكان می روید وبازمتاسفیم که جای مناسبی گیرنیاوردید و دست ما هم خالی است هرچند که هرپایانی را آغازی است.
محمود دولت آبادی افزود: دهباشی نه از ایدئولوژی خاصی جانب داری می کند ونه تعصب خاصی را درادبیات رواج می دهد. " بخارا" و کارهای علی دهباشی بسیارحائزاهمیت است و این نشریه را متمایزازسایر نشریات می کند. " بخارا" را شاید بتوان گفت که یک دائرة المعارف ادبی است و این مجله ادبی در هرشماره اش آگاهی هایی را به ما می دهد که شما کمترمی توانید در جایی بیابید. به زعم من مجله بخارا و فعالیتهای سردبیرش درحد یک بنیاد عظيم فرهنگي است علاوه براین مخاطبین بسیارجدی درکشورهای فارسی زبان نیزدارد ومن جزآرزوی موفقیت واستقامت برای این مجله آرزوی دیگری ندارم.
دراین نشست: ترانه مسکوب. محمود حسینی زاد. سعید فیروزآبادی. مریم شرافتی. فرزانه قوجلو. ویدا لطفی. نسترن مبشری. جواد ماه زاده. هاشم بنا پور. ناهید موسوی. شیوا مقانلو. سحرکریمی مهر. آرش نصیری . زیار.سحرمازیار. یاسمین ثقفی و دانشجویان رشته زبان و ادبیات آلمانی به همراه استادانشان حضوریافتند.


خاستگاه : رايانْ پيامي از علی دهباشی، دفتر ِ ماهنامه‌ی ِ بُخارا- نهران


٦. محمود دولت آبادی زنده بودن خود را اعلام کرد!: سخن ِ دلیرانه و تاریخی‌ی ِ نویسنده‌ی نامدار در جمعی که او را ناخواسته بدان کشانده‌بودند!