CENTER FOR IRANIAN STUDIES - کانون پژوهشهای ايران شناختی

جشن سيزده فروردين ماه روز بسيار مبارک و فرخنده است. در فرهنگ ایران هیچ یک از روزهای سال نحس شمرده نشده ، بلکه هر یک از روزهای هفته و ماه نام هایی زیبا و در ارتباط با یکی از مظاهر طبیعت یا ایزدان و امشاسپندان داشته و دارند ، و روز سیزدهم هر ماه خورشیدی در گاه شماری ایرانی تیر روز در زبان اوستایی و پهلوی تشتر یا تیشتر نام دارد که از آن ِ ایزد تیشتر ، ایزد پدید آورنده ی باران می باشد و نیاکان فرهیخته ی ما از روی خجستگی ، این روز را برای جشن انتخاب کرده اند. تا کنون هيچ دانشمندي ذکر نکرده که سيزده نوروز نحس است. بلکه قريب به اتفاق روز سيزده نوروز را بسيار مسعود و فرخنده دانسته اند. مثلا در صفحهً 266 آثار الباقيه جدولي براي سعد و نحس آورده شده که در آن سيزده نوروز که تير روز نام دارد کلمهً ( سعد ) به معني فرخنده آمده و به هيچ وجه نحوست و کراهت ندارد.
شايد سيزده بدر به اندازه جشن نوروز قدمت داشته باشد اما متاسفانه منابع تاريخی در اين باره به ندرت وجود دارند و اگر هم وجود داشته باشند شناخت دقيقى به دست نمى دهند. در اشاره به قدمت تاریخی این آیین،ّ کافی است به این اشاره شود که مراسم مشابه به سیزده بدر در میان سومریان و بابلیان اجرا می شد و این در کتیبه های سومری و بابلی به نگارش در آمده است، آیین های سال نو در سومر با نام «زگموگ» و در بابل با نام «آکیتو» دوازده روز به درازا می کشیده و در روز سیزدهم جشنی در آغوش طبیعت برگزار می شد بدین ترتیب تصور می شود که سیزده بدر دارای سابقه ای دست کم چهار هزار ساله است.
برگزاري سیزده بدر، سه دلیل شناخته شده دارد :یکی اینکه آخرین روز جشن های نوروزی است و سابقه ای دست ِ کم چهار هزار ساله دارد.دلیل دوم در این است که در این روز عملا نیمسال دوم زراعی آغاز می شده است.سومین دلیل چنین است که سیزدهم فروردین، نخستین «تیشتر روز» سال است. (رضا مرادي غياث آبادي)
رضا مرادي غياث آبادي پژوهشگرتاریخ وفرهنگ ایران باستان درباره ي ارتباط ميان اين جشن، عدد سيزده و نحسي آن مي گويد:
«در باورهای ایرانی هر یك از روزهای ماه خورشیدی از آنِ یكی از ایزدان و مینویان است و تمامی روزهای سال خجسته و فرخنده هستند. نحس بودن عدد سیزده، ارتباطی با فرهنگ ایرانی ندارد و متعلق به جوامع غربی و اروپایی است و پس از آشنایی و گسترش روابط ایرانیان با اروپاییان از عصر صفوی به بعد، به ایران راه یافته است. می‌دانیم كه باور به نحس بودن عدد سیزده، علیرغم پیشرفت‌های همه‌جانبه علمی و تكنولوژیكی هنوز هم عمیقاً در غرب متداول است و ایرانیان با اینكه سخنان فراوانی در باره نحس بودن عدد سیزده را شنیده‌اند، اما می‌دانیم كه چنین باوری در نزد عموم مردم رواج گسترده ندارد و اگر دائماً در رسانه‌ها تبلیغ نشود، خواهیم دید كه چنین اعتقادی كمتر از زبان مردم شنیده می‌شود......... اما انتخاب سیزده برای این جشن ایرانیان، نه به دلیل نحس بودن آن، بلكه از آن روی است كه روز سیزدهم هر ماه خورشیدی در گاهشماری‌های ایرانی از آن ایزد «تیشتَـر»، ایزد آورنده باران و سال خوب، است. (در گاهشماری سیستانی «تیركیانوا»، در سغدی «تیشیج»، در خوارزمی «چیریج») ایرانیان این روز را برای خجستگی بسیار آن انتخاب كرده‌اند و اینكه در برخی نواحی نیز كه سیزده‌بدر را در روز چارشنبه برگزار می‌كنند هم به همین سبب بوده است. چرا كه روز چارشنبه‌ در ایران باستان با نام «تیشتَر شید» شناخته می‌شده و در نتیجه پیوندی میان چارشنبه و روز سیزدهم وجود دارد.»
جشن سیزده بدر رسم و آييني باستانی است که در همه مناطق، شهرها و روستاهاي ايران، مردمان از خواص و عوام آن را پاس می دارند و برای حفظ فرهنگ دیرینه خود بعد از 12 روز از آغاز زندگی نوین، در روز سیزدهم به دامان طبیعت می روند تا با گیاهان، درختان و دشت و دمن پیوند آشتی برقرار کنند و در حقيقت با اين ترتيب رسمي بودن دورهً نوروز را به پايان ميرسانند.

در گذشته مردمان ایرانی برای نیایش و گرامی داشت تیشتر، ایزد باران آور و نوید بخش سال نیک به کشتزارها و مزارع خود می رفتند و در زمین تازه روییده و سرسبز و آکنده از انبوه گل و گیاهان صحرایی به شادی و ترانه سرایی و پایکوبی می پرداختند و از گرد آوری سبزه های صحرایی و پختن آش و خوراکی های ویژه غافل نمی شدند. در واقع بن و ریشه ی تیشتر ایزد به آنجا برمی گردد که ایرانیان چندی پیش از روز اول سال نو، هفت طبق یا سینی را با دانه های ۷ غله می پوشانند تا هم در ابتدای سال سبزی و سبزه در خانه و بر سر سفره ی هفت سین داشته باشند و هم در روز سیزدهم سال (تیشتر ایزد) پیش کشی برای آناهیتا داشته باشند : «گندم، جو، نخود، لوبیا، ارزن، عدس و ماش را در هفت طبق می کاشتند. این سبزی نشانه ی رویش و بالندگی گیاه در زمین و به فرمان سپندارمذ زمین (خداوند) و تیشتر ( ستاره ی باران) بود.» طبق باور ایرانیان ستاره ی باران، آب را از دریا ها برمی گرفته است و آن را به شکل باران به هفت کشور کره ی خاکی می فرستاده است : «در روز سیزده فروردین که روز تیشتر و زمان ستایش آب است، ایرانیان هفت سینی سبزه را به نشانه ی بزرگداشت تیشتر ایزد به بیابان ها می بردند و به آناهیتا (ایزد بانوی آب های پاک، روان و نیرومند) پیشکش می کردند.» و آناهیتا از این پیشکشی خشنود شده و به گیاهان و مردمان بالندگی عطا می کند.
آیین‌های سیزده‌بدر بمانند چارشنبه‌سوری و نوروز، بسیار پرشمار، زیبا و دوست‌داشتنی هستند. بازی‌های گروهی، ترانه‌ها و رقص‌های دسته‌جمعی، گردآوری گیاهان صحرایی، خوراك‌پزی‌های عمومی، بادبادك‌پرانی، سواركاری، نمایش‌های شاد، هماوردجویی‌های جوانان و آب‌پاشی و آب‌بازی (كه این آخری در میان «پارسیوان»‌های پاكستان سخت رایج است) بخشی از آن آیین‌هاست.
اما همانگونه که می بینیم مراسم سیزده به در بمانند جهارشنبه سوری از ریشه اصیل و کهن خود دور شده و آنچه امروزه در این روز شاهد هستیم از یادگار نیاکانمان بسی فاصله دارد، سیزده بدر پیشینیان ما روزی برای ستایش تیشتر، گرامیداشت طبیعت و مظاهر آن بوده است، در حالی که امروزه روزی است برای تباهی و ویرانی طبیعت. رضا مرادي غياث آبادي بر این باور است که برای سپندارمذ ایران، برای ایزدبانوی زمین سرسبز، هیچ روزی غم‌انگیزتر از سیزده‌بدر امروزی ما نیست.
به یاد داشته باشیم: می توان سیزده بدر را فرصتی دانست برای ارج نهادن به مهربان دایه ی طبیعت ، و به یاد آوردن وظیفه ای که در برابر بخشندگی های بی پایان آن داریم ؛ وظیفه ی خودداری از نابودسازی آن.
منابع:
· اقطاعی، شهره؛ جشن سیزده بدر؛ (rb2.tabaar.com/ Nashrie/Files/ 1290.doc)
· بهرامی، بهمن؛ سیزده بدر در «یک شه وی» ؛ تارنمای دکتر ناصر فکوهی
· تارنمای آریا بوم؛ مقالات «جشن زنانه ی سیزده بدر» و« سیزده بدر نحس نیست»
· مرادی غیاث آبادی، رضا؛ تارنمای پژوهش های ایرانی؛ جشن زنانه ی سیزده بدر؛ نشستی در بنیاد جمشید؛ تنظیم خانم ویدا حسامیان
· میرشاهی، سحر؛ سیزده بدر؛ (http://www.mydocume nt.ir)
· http://neshate- koohestan. blogfa.com


http://shabeirani. blogspot. com/

در این جا، بیشتر در باره ی سیزده بدر، بخوانید: