Monday, December 15, 2008
خبري اندوهْ بار از "نصف ِ جهان": خاموشي ي ِ هنرمند ِ بلندآواره و مردمي ي ِ اصفهان
يادداشت ويراستار
دوشنبه بيست و پنجم آذر ماه ١٣٨٧ خورشيدي
( ١٥ دسامبر ٢٠٠٨)
▄▄▄▄▄▄▄▄▄▄▄▄▄▄
خبر كوتاه؛ امّا تكانْ دهنده و اندوه بار بود:
شکرْپاره رفت، کام ها تلخ شد!
شکرْپاره رفت، کام ها تلخ شد!
اين "شکرْپاره" كي بود كه رفتنش "كام ها" را تلخ كرد و آب ِ دريغ و درد در چشم ها آورد؟
زنده ياد رضا ارحام صدر (۱۲ اردیبهشت ماه سال ۱۳۰۲- یکشنبه ٢٤ آذرماه ١٣٨٧خورشیدی)، هنرمند نامدار نمایش و سینمای ایران بود كه بيش از نيم سَده همچون وجدان ِ بيدار و زبان ِ گوياي ِ رنج و شكنج ديده ترين گروه هاي ِ جامعه ي ِ ميهن ِ ما بر صحنه ي ِ نمايش (تآتر) و پرده ي سينما حضوري پُرشور و تأثيرگذار داشت و تلخ ترين نمودهاي بيداد و تباهكاري و حق كشي و مردمْ ستيزي ي ِ"پدرخوانده ها" و "قيّم ها"ي ِ جامعه را در ساختار ِ طنزي پويا و شيوا و آگاه- كننده و نقدي پُخته و سَخته، به مردمي كه خود از ميان ِ آنان برخاسته بود و از دل و جان دوستشان مي داشت، عرضه مي كرد و با پذيره ي ِ گرم ِ انبوه ِ مردمي كه صداي ِ رنجْ آلودشان به گوش هاي سنگين ِ اهل ِ قدرت نمي رسيد، رو به رو مي شد. نقشْ وَرزي هاي ارحام صدر بر صحنه ي ِ نمايش را نمي توان با كليدْواژه ي ِ معمول ِ "بازي" توصيف كرد. او همين كه پا به صحنه مي گذاشت، به شيوه اي جادوگونه، با پويايي ي ِ جُنب و جوش ِ تن و رواني و پُختگي و جاافتادگي ي ِ گفتارش، چُنان جوّي پديدمي آورد كه تماشاگر يكسره از ياد مي بُرد كه در تالار ِ نمايش، به تماشاي ِ اجراي ِ يك نمايشنامه نشسته است. ارحام صدر به تمام ِ معني ي ِ واژه، بر صحنه ي نمايش، زندگي مي كرد. او به راستي "مُرغ ِ آمين" ِ مردم ِ دردمند و بي پناه بود و براي يك هنرمند ِ مردمي، چه عنواني والاتر و افتخارآميزتر از اين مي تواندباشد؟
نام و ياد ِ رضا ارحام صدر، پس از خاموشي ي او نيز همچون دوران ِ زندگاني ي افتخارآميزش، با خط ِ زرّين، زيوربخش ِ دفتر ِ هنر و فرهنگ ِ ايران زمين خواهدبود.
*
ارحام صدر، در زندگي ي ِ شخصي و اجتماعي اش نيز -- چنان كه از چون اويي مي سزيد -- مردي پاك نهاد و درست كردار و ميهن دوست و پايْ بند به پيوند و پيمان با مردم و ميهن و خدمتگزاران ِ راستين ِ آنان بود و در اين راه، از خطركردن نيز واهمه و پروايي نداشت. نقل ِ خاطره اي از او، مي تواند بازگوي ِ انديشه و گفتار و كردار ِ نيك ِ او باشد.
در هنگامه ي سياه ِ ٢٨ امرداد ١٣٣٢، ارحام صدر كارگردان و گوينده ي ِ ارشد ِ راديو ِ محلّي ي ِ اصفهان بود.
در پسين ساعت هاي ِ آن روز ِ فاجعه بار، هنگامي كه او و همكارانش به عادت هر روزه، خود را براي ِ پخش ِ خبرهاي ِ شامگاهي آماده مي كردند، بانگ ِ شوم ِ جارچيان ِ كودتا را از راديو تهران شنيدند كه جُغدوار نداي ِ پيروزي ي ِ دشمنان ِ آزادي و سربلندي ي ِ ايران و ايرانيان را سرداده بودند تا سِر آنتوني ايدن، نخست وزير ِ وقت ِ بريتانيا با شنيدن ِ آن، بتواند در آن شب -- به گفته ي خود ِ وي -- در كشتي ي تفريحي اش در درياي ِ يونان، خواب ِ خوشي داشته باشد!
در پسين ساعت هاي ِ آن روز ِ فاجعه بار، هنگامي كه او و همكارانش به عادت هر روزه، خود را براي ِ پخش ِ خبرهاي ِ شامگاهي آماده مي كردند، بانگ ِ شوم ِ جارچيان ِ كودتا را از راديو تهران شنيدند كه جُغدوار نداي ِ پيروزي ي ِ دشمنان ِ آزادي و سربلندي ي ِ ايران و ايرانيان را سرداده بودند تا سِر آنتوني ايدن، نخست وزير ِ وقت ِ بريتانيا با شنيدن ِ آن، بتواند در آن شب -- به گفته ي خود ِ وي -- در كشتي ي تفريحي اش در درياي ِ يونان، خواب ِ خوشي داشته باشد!
امّا ارحام صدر، در آن هنگامه ي ِ هَول، خود را نباخت و به ابتكار ِ شخصي، با دليرْمردي ي ِ تمام، از راديو اعلام داشت:
"از راديو تهران صداهاي شومي به گوش مي رسد! ملّت پيروز است! مصدّق پيروز است!"
با اين حال، ساعتي بعد كه خبر رسيد نظاميان با تانك هاشان از پادگان به شهر سرازيرشده اند تا با حضور ِ اردشير زاهدي (يكي از مُهره هاي ِ كودتا) بر سر ِ مردم ِ جوشان و خروشان و رهايي جوي ِ اصفهان نيز همچون همه جاي ِ ايران ِ كودتازده، خاك ِ سياه ِ شكست و مرگ بپاشند، ارحام صدر و همكارانش ديگر درنگ را رواندانستند و پيش از رسيدن ِ چكمه پوشان ِ كودتاچي به محلّ ِ فرستنده ي راديو و تكّه تكّه شدن با سرنيزه هاي آنان، از ديوار ِ باغ ِ كاخ ِ چهل ستون -- كه در كنار ِ ساختمان ِ فرستنده بود -- به داخل ِ باغ پريدند و پنهان شدند.
همان شب راديو
BBC
در بخش ِ خبري ي ِ شامگاهي اش، در ضمن ِ پخش ِ خبرهاي ِ داغ ِ ايران ِ نگون بخت ِ كودتازده، از جمله گفت: "اصفهان آخرين شهري بود كه تسليم ِ كودتاگران شد!"
*
بعدها ارحام صدر در يك خاطره گويي برايم تعريف كرد كه او و همكارانش، در أن شب ِ هَول، از وحشت ِ ورود ِ نظاميان به باغ، ساعت ها درازكش و خاموش در ته ِ يك جوي ِ خشك، در ميان ِ علف ها
پنهان شدند تا بعد بتوانند بگريزند و از كشته شدن رهايي يابند.
* * *
آقاي دكتر شاهين سپنتا در تارنماي ِ ايران نامه، يادواره اي براي اين هنرمند ِ يگانه ي ميهنمان نشرداده و پيوندْنشاني ي ِ آن را به اين دفتر فرستاده است كه با سپاسگزاري از او در اين جا مي آورم↓
*
افزوده ي ِ ويراستار:
در پيوندْنشاني هاي ِ زير، بيشتر درباره ي ِ ارحام صدر بخوانيد و بدانيد و فيلم هاي كوتاه ِ نمونه هايي از از نمايش ها و فيلم هاي ِ او را تماشاكنيد و تصويرهاي ديگري از او را ببينيد ↓
