Thursday, January 31, 2008
٣: ٦٥. بيست و پنجمين هفته نامه: فراگير ِ ٣١ زيرْ بخش ِ تازه ي ِ خواندني، ديدني و شنيدني
يادداشت ويراستار
جمعه ١٢ بهمن ماه ١٣٨٦ خورشيدي
(١ فوريه ٢٠٠٨)
گفتاوَرد از دادههاي اين تارنما بي هيچگونه ديگرگونگردانيي متن و با يادكرد از خاستگاه، آزادست.
You can use any part of site's content as long as it is referenced to this site. No need for permission to use the site as a link.
All rights reserved.
١. پيوند به دو گستره از فرهنگ و هنر ايراني
↓يك) گزينه اي از نگاره هاي نگارگران ِ روزگار ِ ما: نمايشگاهي با موزيك ِ زمينه http://persianfineart.com/home.asp?domain
دو) فيلمي از نماهاي ِ «تخت ِ جمشيد» با گفتار ِ زمينه دربارهي پيشينهي تاريخي و نمايشي نمادين از بازسازيي ↓ آن
http://www.youtube.com/watch?v=nCwxJsk14e4
(باسپاس از دكتر تورج پارسي براي فرستادن ِ نشاني ي اين پيوند به اين دفتر).
٢. گامي به پيش در راه ِ پاسداري از حقّ ِ ايران بر جزيرههاي ِ سهگانه در خليج ِ فارس
كتاب ِ حاكميّت ِ ايران بر جزاير تُنب و ابوموسي اثر دكتر پيروز مجتهدزاده از سوي ِ مؤسّسهي ِ جغرافيايي و كارتوگرافي سحاب در تهران منتشرشد.
دكتر محمّدرضا سحاب، مسؤول ِ اين مؤسّسه، با بيان اين مطلب، گفت: دكتر پيروز مجتهدزاده اسناد و مدارك مفصّلي را كه در طيّ ِ سالهاي متمادي از مراكز اسناد جهان جمعآوري كرده بوده، در اثبات حاكميّت و مالكيّت ِ ايران بر جزاير ِ تُنب ِ بزرگ و تُنب ِ كوچك و ابوموسي مطرحكردهاست.
دنبالهي ِ اين گزارش را در اين جا بخوانيد ↓
http://www.roozna.com/Negaresh_site/FullStory/?id=53919
۳. زخمهاي ِعشق در ساز و سرود ِ حاج قربان سليماني و ديگران
نمونههايي از نوازندگي و خُنياگريي ِ هنرمندان ِ بوميي ِ خراسان را در چند فيلم كوتاه ويديويي ببينيد و بشنويد ↓
http://www.youtube.com/watch?v=1Dv75NO_cl0&feature=related
http://www.youtube.com/watch?v=IZN3A-rnCkc&feature=related
(با سپاس از داريوش كارگر براي فرستادن ِ نشاني ي ِ اين پيوندها.)
٤. ايران در يك جشنوارهي ِ جهانيي ِعكس: واقعيّت يا بزرگْنماييي ِ تباهيها؟
بر پايهي ِ گزارش ِ رسانهها، شصت و هشتمين جشنوارهي ِ جهانيي ِ عكس ِ آساهي شيمبون ژاپن، جايزههاي خود را اعلامكرد. از ميان ِ كارهاي ِ عكسبرداران ايراني نيز ١٠ عكس براي نمايش در اين جشنوارهي ِ بزرگ برگزيدهشدهبود.
تا اين جاي گزارش، عاديست و جاي سخن و چون و چرايي دربارهي ِ آن نميمانَد و حتّا ميتواند مايهي خشنودي ي ِ هر ايراني هم باشد كه از حضور ِ كوشندگان ِ همميهن خود در اين نمايشگاه، آگاهميشود. امّا رويْكرد و نگرش به درونْمايه و چيستيي ِ١٠عكس برگزيده، براي ِ شماري از ايرانيان ِ باريكْبين و نكتهسنج، پرسشبرانگيزست و اين پُرسمان را به ميان ميكشد كه: چهرهي ِ راستين ِ ايران و واقعيّت ِ زندگيي ِ مردم ِ آن كدامست و چگونه بايد در ديدگاه ِ جهانيان به نمايش درآيد؟ آيا بايد آبروداريكرد و با پاسْداشت ِ غرور ِ ملّي، به نمايش ِ يادمانهاي شكوهمند ِ فرهنگي و تاريخي و دستْآوردهاي هنريي نامداران و چشمْاندازهاي ِ زيباي طبيعي بسندهكرد و از نماهاي زندگيي ِ واقعيي ِ مردم – كه نارواييهاي بسيار (و گاه به راستي شرمْآور و مايهي ِ سرشكستگي) در آنها هست – چشمْپوشيد و يا واقعْبين بود و هر دو روي سكّه را به نمايش گذاشت؟
همْميهن ِ پژوهندهي ِ ايرانْشناس ِ ما بانو منيژه احدْزادگان آهني، با نگاهي به سهم ِ ايران در اين جشنوارهي ِ ژاپني، ناخشنودي و برداشت ِ انتقاديي ِ خود را از اين گونه نمايش ِ چهرهي ِ ميهن ِ مان در ديدگاه جهانيان، در نوشتاري پرسشآميز بيانداشته
٥. فيلم ِ پرسپوليس نامزد ِ دريافت ِ جايزهي ِ اُسكار ِ امسال شد
آگاهييافتيم كه فيلم ِ پويانماي ِ پرسپوليس، ساختهي ِ مرجان ساتراپي از ميان ِ ٣٠٦ فيلم در سال ٢٠٠٨، نامزد ِ دريافت ِ جايزهي ِ اُسكار شدهاست. اين فيلم، همين امسال هم جايزه ي نخل ِ زرّين ِ هيأت ِ داوران ِ جشنوارهي ِ جهانيي ِ فيلم ِ كان در فرانسه شد.
دربارهي ِ اين فيلم، بيشتر بخوانيد و بدانيد ↓
http://www.persiancultures.com/Film/persepolis/the_movie.htm
٦. اثرهايي از استادان ِ موزيك ِ ايراني: «پژمان اكبرزاده» در يك برنامهي ِ تكْنوازيي ِ پيانو در آمستردام
First Persian Piano Recital in Amsterdam
Source: Bethanienklooster
Payvand.com - For the first time in Amsterdam, on March 1st, 2008, a Persian piano recital will be held. The young Persian pianist and journalist, Pejman Akbarzadeh, who immigrated to the Netherlands
in 2006, will perform works by Javad Badizadeh, Mostafa Kasravi, Rouhollah Khaleghi, Homayoun Khorram, Javad Maroufi, Anoushiravan Rohani, Shardad Rohani and Parviz Yahaghi. All pieces have been arranged for piano by the pianist.
آگاهينامه و فراخوان ِ اين رويداد ِ هنري را – كه براي يكم ماه مارچ ٢٠٠٨ تدارك ديدهشدهاست – در اين جا بخوانيد ↓
http://www.payvand.com/news/08/jan/1200.html
٧. آگاهي از تاريخ و جغرافياي اوسِّتيا، سرزمين ِ مردم ِ ايرانيتبار ِ قففاز ِ شمالي (بَرزخ ِ ميان ِ آسيا و اروپا)
↓در اين جا بخوانيد
http://www.bashgah.net/pages-14334.html
٨. پاسخ به تحريف كنندگان ِ تاريخ و بدخواهان ِ ايران
در اين جا بخوانيد↓ ↓http://www.azargoshnasp.net/recent_history/Azarbaijan.htmhttp://www.azargoshnasp.net/Pasokhbehanirani/main.htm
٩. دو پژوهش ِ آگاهاننده و آموزنده دربارهي ِ موزيك در ايران ِ باستان
در اين جا بخوانيد ↓
١٠. يادوارهاي براي ِ خوانندهي ِ زندهياد «داريوش رفيعي» در ٤٩ اُمين سال ِ خاموشيي ِ وي (دوم ِ بهمن)، همراه با آوازي نمونه وار و يادماني از او
در اين جا بخوانيد و بشنويد↓
http://www.naqashi.com/
١١. آرمانْشهر ِحافظ در ژرفاكاويهاي ِ پرويز رجبي (٧٠ ) : كوششي ديگرْگونه برايِ راهيابي به هزارتوهاي ِ شعر ِِ شگفت ِ حافظ
در اين جا بخوانيد ↓
١٢. آشنايي با زندگي و كارنامهی ِ «حسن نقّاشي»، سينماگر ِ مستندساز ِ پويا و كوشا
در اين جا بخوانيد ↓
http://irandocfilm.org/membersen.asp?id=28
http://irandocfilm.org/membersfa.asp?id=49
١٣. «تاريخ در ادبيّات»: متن ِ كامل ِ يك پژوهش همراه با نقدي بر آن در شبكهي ِ جهاني
در اين جا بخوانيد ↓
http://www.rouznamak.blogfa.com/post-224.aspx
١٤. ادب ِ امروز ِ ايران: پايگاهي در شبكهي ِ جهاني
پايگاهيست پُرمايه براي رهنمونيي ِ دوستداران ِ ادب ِ معاصر ِ ايران به اين گستره از كُنِش ِ فرهنگيي ِ ايرانيان ِ اين روزگار. در اين پايگاه ِ (/ تارنماي ِ) دوزباني، مجموعهي سرشاري از گفتارها، آگاهينامهها و تصويرها در ديدْرَس ِ رويْآوران قراردارد. نام ِ اين پايگاه – كه پيشتر در همين تارنما بدان اشارهكردم – در آغاز، "كورسويي در مِه" [Glimmer in the Mist] بود و اكنون به "ادب ِ امروز ِ ايران" [Iran's Literature Today] ديگرديسي يافتهاست.
تصويري از صادق هدايت را از اين تارنما بدين جا ميآورم و زيورْبخش ِ اين درآمد ميكنم:
متن ِ اين تارنما را در اين جا ببينيد و بخوانيد ↓
http://www.iransliterature.com/
(با سپاسْگزاري از فرزانه طاهري / گلشيري كه اين نشاني را بدين دفتر فرستاد.)
١٥. دو رسانهي ِ فرهنگي و ادبيي ِ سودمند و سزاوار ِ ديگر در شبكهي ِ جهانيِ
«مُشت ِ خاكستر» و «نقد و نظر»، عنوانهاي ِ دو تارنماي ِ ادبيي ِ فرشته مولوي، نويسندهي ايرانيي مقيم كانادا و عضو ِ انجمن ِ قلم ِ آن كشورست.
متن ِ اين دو تارنماي خواندني و سودمند را در اين نشانيها ببينيد و بخوانيد ↓
http://www.fereshtehmolavi.net/Farsi/farsi-mainpage.htm
(با سپاسْگزاري از دارندهي ِاين دو رسانه كه اين نشانيها را بدين دفتر فرستاد.)
١٦. هزينهي ِ سرسامآور ِ جنگ و جاي ِ خاليي ِ آن در زندگيي ِ صلحْآميز ِ مردم
بر پايهي ِ دادههاي ِ آماريي ِ رسمي، هزينهي ِ جنگ و كشتار ِ آزمندان ِ سرمايه سالار و تباهكاران ِ آتشْافروز در عراق، درهر دقيقه 500000 دلار و درهر روز 720000000 دلارست (درست خواندهايد، در هردقيقه پانصدهزار و در هر روز هفتصد و بيست ميليون دلار!)
براي اين كه بدانيد با اين مبلغ ِ كلان، پاسخْگوي ِ چه نيازهايي در زندگيي ِ صلحْآميز ِ مردم ميتوانبود، به اين فيلم ِ ويديويي بنگريد ↓
http://www.youtube.com/watch?v=Wnq6cD5jk1Q
١٧. ھنرھا و ادبيات: منظرھای انسان شناسی و مطالعات فرھنگی
پژوهشي از: دکتر نعمتالله فاضلی
در اين جا بخوانيد ↓
http://farhangshenasi.com/persian/node/636
١٨. روايت ِ زندگيي ِ «فردوسي» در ساختار ِ يك رُمان ِ امروزين
خبرگزاري دانشجويان ايران - تھران
فرھنگ و ادب - كتاب
محمّد ايّوبي زندگي فردوسي را در رماني روايت كرد.
به گزارش خبرنگار بخش كتاب خبرگزاري دانشجويان ايران/ايسنا، اين رمان اجتماعي- تاريخي با
عنوان "مرد تشويش ھميشه" زندگي فردوسي را با نگاھي رمانْگونه و به زبان امروزي در قالب
نامه روايت ميكند.
ايّوبي در توضيح اين كتاب گفت: راوي اصلي در اين رمان، فردوسي است و به دليل اين كه پدرم اولين كسي بود
كه مرا با "شاھنامه" آشنا كرد، زندگي فردوسي به صورت تخيلي در قالب نامهھايي با واسطهي پدرم به من
مي رسد و درواقع از اين طريق، زندگينامهي اين شاعر روايت ميشود.
اين رمان قرارست به ھمراه رمان "صورتكھاي تسليم" از سوي انتشارات افراز منتشر و براي نمايشگاه بينالمللي كتاب امسال به بازار عرضه شود.
١٩. جامعهشناسيي ِ مدير ِ مدرسهي ِ «آل ِ احمد»
پژوهش ِ دكتر نويد فاضل در اين زمينه را در اين جا بخوانيد ↓
http://farhangshenasi.com/persian/node/%20626
٢٠. مجموعهي ِ فرانسه شناسي و ايرانيان در فرانسه
محمد حسين نعيمي در تارنمايي به نام ِ فرانسه، به شناخت ِ همهسويهي ِ سرزمين و مردم و فرهنگ فرانسه و نيز شناساندن ِ شماري از نامداران ِ ايرانيي ِ ساكن ِ فرانسه پرداختهاست.
در اين جا ببينيد و بخوانيد ↓
http://www.paysdefrance.blogfa.com/
٢١. پايهي ِ ستونهاي كاخ ِ آپاداناي ِ شوش، شكستهشد.
http://www.iranianuk.com/article.php?id=24108
٢٢. دستْآوردهايي از فرهنگ و هنر ِ مردم ِ تاجيكستان
رستم و سهراب و چند فيلم ِ ديگر از تاجيكستان را در اين جا ببينيد ↓
http://nl.youtube.com/watch?v=hrXsZZsecFc
٢٣. ديداري از گنجينهي بزرگ ِ فرهنگ و هنر ِ بشري در موزهي ِ «لوور»
نماي ِ بخشهايي از موزهي لوور را در اين جا ببينيد*
http://ketabkhaneyegooya.com/het-louvre.pps
__________________
* بخش ِ ايران در لوور، يكي از سرشارترين مجموعههاي ِ ايرانشناختي در جهانست كه متأسّفانه هيچ نمايي از در اين پبوند، نيامدهاست. براي راهيابي به درونْمايهي ِ اين پيوند، نياز به جايگذاري
٢٤. جشن ِ شكوهْمند ِ باستانيي ِ «سَده» خُجستهباد!
پريروز دهم بهمن ماه، جشن ِ شكوهْمند ِ باستانيي ِ سَده (پذيرهي ِ نوروز) بود. دوست ِ فرهيختهي ِ ارجمند آقاي دكتر تورج پارسي، گفتار ِ زيبا و شيواي ِ زير را از سوئد به اين دفتر فرستادند كه من چيزي ندارم بر آن بيفزايم. پس، آن را با سپاس ِ فراوان از همْْدلي و همْزبانيي ِ مهرآميز ِ ايشان در اين جا مي آورم و در اين هنگام ِ فرخنده، به خوانندگان ي گرامي پيشْكشميكنم.
مژده كه جشن سده آمد كنون
تورج پارسى
"مژده كه جشن سده آمد كنون
گشت زمستان همه جا لاله گون"
(آرش نورافروز)
دبستان آزاد و رازناك طبيعت با همهى سختگيرىها كه در سرشت ِ قانونْمَندش نهفتهاست، مى آموزاند. كافى است كه الفبايش را اموخت و با شناختْ در ركابش حركتكرد و بشر چنين كرد: آموخت، برگرفت، دگرگونكرد و ساخت.
انسان ايرانى هم در اين راه سختىها كشيد، توشهها فراهمآورد، ميراثها بر زمين بهجاىنهاد، ارجگزاشت و راه را خردمندانه پيمود. به پاس آنچه كه از طبيعت گرفت و در كار، شكلى ديگر به آن بخشيد به نيايش طبيعت و كار ايستاد؛ چرا كه كار و آبادانى، همْسو و به هم پيوسته هستند.
اين چنين است كه ايران زمين از دوردست تاريخ سرزمين جشنها شد؛ چرا كه جشنها زاييدهى كارند و كار زاينده شادى است. بر اين اصل انبازبودن در آبادانىي ِ جهان از ويژگىهاى فلسفهى كردارىي ِ ايرانى است:
«اى مزدا اهوره!
بى گمان اين پاداش آرمانى را به تن و جان كسانى ارزانى مى دارى كه با "منش نيك" كارمى كنند ودر پرتو "اَشَه " آموزش ِ خِرَد ِ نيك ترا بهدرستى به پيش مىبرند و خواست ترا برمىآورند و براى پيشْرفت ِ جهان مىكوشند.» (يسنه، هات ۳۴ - كردهي ِ ۱۴)
«بايد براى آبادانى جهان كوشيد و آن را بدرستى نگهبانى كرد و به سوى روشنايى برد.»
(يسنه، هات ۴۸- كردهي ِ ۵)
«آبادانى گيتى را باد!»
(هَومْ يَشت، هات ۱۰- كردهي ۲۰) *
با درنظرگرفتن اين كه لعاب اصلىي ِ همه ى جشن ها در شادى و شادمانى و پويايى قالبريزى شدهاست و طبيعت تكيهگاه نخستين آنهاست، نقش ِ شادى آنچنان تعيينكنندهاست كه برابرشدن ِ نام ِ روز و ماه نيز، انگيزهي گرد همْآيي و انجمن ميشود تا شادمانى را همگانى سازد .
در همهى اين گرد ِهمْآييهاي ِ شادىآفرين، آتش يا خورشيد ِ زمينى، كانونى گرمابخش بوده كه فروزشش يادآور تأثير پيدايش آن در زندگى بشر ميگردد.
جشن سده:
يكى ازين جشنهاى يادمانى، سَده است كه چهلمين روز زمستان يا چهلمين روز زايش ميترا است كه برابرست با آبان روز از ماه بهمن يا دهم بهمن. اين چهل روز درفرهنگ مردم به چلّهى بزرگ نامورست كه ميدان تاخت و تاز سرماست. با پايان يافتن چلّهي ِ بزرگ، چلّهي ِ كوچك مىآغازد كه عمرى بيست روزه دارد.
شدّت سرما درچهار روز پايانىي ِ چلّهي ِ بزرگ و چهار روز نخستين ِ چلّهي ِ كوچك است كه در فرهنگ توده به "چارچار" مشهورست. پس از آن، به گفتهى شيرازىها، تَك ِ سرما مىشكند. گمان دارم كه زبانْزد ( ضربالمثل ) "زمستان ميرود و سياهى به زغال مى ماند!" نيزاز برآمدهاى روزهاى "چارچار" باشد.
واژهي ِ سَده: از منظرهاي ِ گوناگون مىتوان دليل طبيعى براى ِ كاربُرد ِ اين واژه يافت.
۱- نياكان ما سال را دو بخش مىدانستند: تابستان بزرگ كه هفت ماه بود و از فروردين شروع مى شد و در آخر مهر پايانمىيافت. زمستان بزرگ كه پنج ماه بود و از ماه آبان آغازميشد و در آخراسفند پايانمىيافت. ( درسرزمين يخ بسته ى سوئد نيز سال را دو بخش مى دانستند.)
سَده، سدمين روز از زمستان بزرگ است -- از آبان تا دهم بهمن -- كه آن را جشن مى گرفتند.
۲- فرهنگ توده يا شفاهى كه سينه به سينه است آن را سد روز مانده به برداشت محصول مى داند. در ترانه اى كه در روستاهاى خراسان خوانده مي شود، آمد ه است:
"آىسده ، سده ، سده
سد به غلّه ، پنجَه (پنجاه ) به نوروز."
۳- بيرونى دركتاب التفهيم جشن سده را پنجاه روز و پنجا ه شب تا نوروز مى داند.
فرهنگ توده با كاربُرد بسيار بالايش -- كه مى بايد مورد توجّه پژوهشگران مردم شناسى و جامعه شناسى باشد -- با گفته ى بيرونى همْخوانى دارد و بى گمان يكى از معتبرترين سرچشمه ى كار بيرونى در اين زمينه نيز فرهنگ توده بوده است.
۴- از منظر ِ استوره شناسى:
استوره ميدان گاه رؤياها و آرزوهاى بشرى است كه پا به پاى باستانشناسى و تاريخ پيش مى رود. آنگاه كه تاريخ و باستانشناسى به تاريكگاهها و بنبستها مىرسند، اسب ِ رهوار ِ استوره رؤياها را بازسازىمىكند. آنگاه كه تاريخ و باستانشناسى هم از رخوت وبنبست وارَهند، استوره همچنان خود را بر اوراق سينهى نسلها مىنگارد واين چنين ميان نسلها جاودانه مىگردد. كشف و دسترس به آتش نيز از اين منظر جالب توجّه است. از پرومته ي ِ يونانى كه آتش را از خدايان مى دزد ودر رازيانه پنهانمىكند و به زمين مىآورد تا هوشنگ پيشْدادي وقصّه ى برخورد ِ سنگى به سنگى ...
در شاهنامه از هوشنگ به عنوان كاشف آتش نام برده شده است:
"يكي جشن كرد آن شب و باده خَورد /
سَده نام ِ آن جشن ِ فرخنده كـرد /
زهوشنگ ماند اين سده يادگار /
بسي باد چون او دگر شهـريار."
اما برخى ازشاهنامه شناسان، اين روايت رااز افزودهها مىدانند.
نكته اى كه در اين جا مىتوان مطرحكرد، آن باغ هميشه تر و تازه ى ِ ذهن ِ رؤياپرور ِ آدمى است، يعنى رؤياى گمْنامان هميشگىي صحنه ى زندگى. در زير همه ى تاروپود به گردآلود ەى زمان، راه باريكهى پسينى از استوره به تاريخ هست كه مى بايد كنجكاوانه آنرا كاويد؛ به ويژه در " ايران: سرزمين تضادهاى بزرگ"**.
به هر روى بزرگْداشت ِ اين آخشيج (عنصر) در هريك از چهارسوى جهان به نامى و نشانى برگزارمىگردد و در ايرانزمين نيز در دهم بهمن يعنى آبان روز از ماه بهمن اين آيين برگزارميشود از سده سوزىي ِ چوپانى و سده سوزىي ِ زرتشتيان گرفته تا چيلله قاچدىي ِ روستاهاى اورميه، تا...
همه نشانههايي از شناخت ِ انسان است در راستاى كار و آبادانى.
روشنايي، گرما و شادمانى همگانى باد!
سرچشمه ها:
* آنچه از اوستا برگرفته شده، از اوستا، كهن ترين سرودها و متنهاى ايرانى، گزارش و پژوهش جليل دوستخواه، جلد يكم، چاپ يازدهم، انتشارات مرواريد، تهران - ١٣٨٦ است.
** شناخت اساطير ايران، پژوهش ِ جان هينلز، ترجمهي ِ ژاله آموزگار و احمد تفضّلى، كتابسراى بابل و نشر ِ چشمه، بابل و تهران - ١٣٦٨، رويهي ِ ٩.
* * *
در تارنماي روزنامك نيز چند گفتار ِ خواندني و چند پيوند به تارنماهاي ديگر دربارهي ِ پيشينه و فلسفه و سويههاي گوناگون ِ جشن ِ سَده و نيز ٢٦ تصوير از برگزاريي ِ اين جشن، آمدهاست. در اين جا ببينيد و بخوانيد ↓
http://www.rouznamak.blogfa.com/post-225.aspx
اين هم سرودهاي براي سَده از بانو شكوه ميرزادگي
شب سده
کدام سده
از حافظهی کيهانیي ِ من گذشتهای
که اسم شب را نمیدانم
و ميان مهربانی و آتش سرگردانم؟
در کدام جادهی کهکشان
نوازشم کردهای
که تا ابد در عطر ستاره غوطه میخورم؟
***
شب آتش است امشب
مِه می پوشم و
در خوابهای خوشات میگردم؛
ـ باغ خدايان است خوابت
يا گذرگاه سيب و عسل؟ـ
کشمکشی است
ميان خورشيد و ماه
بلور آتش میريزد
بر شب
و موج پا میکوبد بر ساحل
***
ميان ِ بوسهي ِ ماهی و آب
مرا به خانهی آتشفشان ببر.
* * *
مجموعهاي از عكسهاي جشن ِ سده در كرمان را در تارنماي حميد صادقي به نام ِ «سيب و حوّا» ببينيد ↓
http://www.hamidpix.blogfa.com/post-449.aspx
٢٥. نگرشي بر تاريخ ِ انديشهستيزي و فلسفهگريزي در ايران
گزارش سخنرانيي ِ دكترغلامحسين ابراهيمي ديناني با عنوان ِ سهروردي و تاريخ حكمت اشراق را در اين جا بخوانيد ↓
http://www.roozna.com/Negaresh_site/FullStory/?Id=54120
٢٦. نقدي بر روايتي تازه از «مولوي» به زبان ِ انگليسي
مجيد نفيسي، شاعر و ناقد ِ ادبيي ِ شهربند ِ كاليفرنيا، نقدي نوشتهاست بر روايت ِ کلمن بارکز
[Coleman Barks]
از گزينهي ِ سرودههاي ِ مولوي.
نفيسي اين نقد را به سه زبان ِ فارسي، انگليسي و آلماني نشردادهاست. متن ِ فارسي و نشانيي ِ پيوند به روايت ِ انگليسيي آن را در اين جا ميآورم.
نگاهي به کتاب "گلچين مولانا" ترجمهي کلمن بارکز*
سالها بود که از ترجمه انگليسي "مثنوي" و برخي از "غزليات شمس" توسط آربري و نيکلسون ميگذشت بي آنکه دامنهي شناخت از آن از محدودهي مجامع دانشگاهي فراتر رود. اما اخيرا روايت کلمن بارکز از مولوي به زبان انگليسي شهرت يافته و در صدر پرفروش ترين کتابهاي شعر قرار گرفته است. بارکز در توضيح شأن نزول آثار خود در موخرهي کتاب "گلچين مولانا" ميگويد که در سال 1976 رابرت بلاي شاعر سرشناس آمريکايي کتابي از مولوي را که توسط آربري به انگليسي ترجمه شده به دستش داده و گفته که "بايد اين اشعار را از قفس رها کرد". بارکز که فارسي نميداند نخست به بازنگاري برخي از اين آثار ترجمه شده ميپردازد و سپس با استفاده از ترجمهي چاپ نشدهي دوستش جان موين از مولوي از يک سو و به تشويق يک پير صوفي سري لانکايي مقيم آمريکا به نام بابا محيالدين به روايت تازهاي از اين اشعار در قالب شعر آزاد دست ميزند. شک نيست که کوشش کلمن بارکز نام مولوي را از محدوده ي تنگ دانشگاههاي آمريکا رهانيده است ولي همچنان که خواهيم ديد بدبختانه شعر او را در قفس برداشتهاي شخص خود مترجم گرفتار کرده است.
اشکال عمدهي کار کلمن بارکز از اينجا برميخيزد که به اشعار مولوي چون متوني مقدّس مينگرد که اکنون بايد به دست يک مريد خواب نما شدهي او از گرد ساليان پاک شود و براي مصرف بازار غرب که دو دههي اخير مبتلا به پسانوگرايي و تب "عصر نو" شده آماده گردد. پيروان "عصر نو" رهايي از خود بيگانگي در جامعهي صنعتي را در پناه بردن به خرافه هاي عهد بوقي نظير فالگيري، خواب نما شدن و امداد غيبي ميبينند. کلمن بارکز در مؤخّرهي کتاب به دو طريق زمينهي چنين توهّماتي را فراهم ميکند: يکي اين که در کودکي به طريقي معجزه آسا با نام شهر قونيه اقامتگاه مولوي آشنا شده و دوم اين که پس از ديدار با بابا محي الدين درمييابد که سابقا او را در خواب ديده است!
به کتابهاي مقدّس دو گونه ميتوان برخورد کرد: يکي از زاويهي ايماني و ديگري از ديدگاه ادبي. خوانندهاي که به خدا باور ندارد ميتواند از خواندن کتابهاي آسماني چون تورات، انجيل، قرآن، اوستا و سوترا يا متون عرفاني نظير مثنوي و منطق الطير لذت ببرد و "سفر پيدايش"، "کتاب ايوب"، "غزلهاي سليمان"، "انجيل يوحنا"، "سوره هاي مکّي" قرآن و "يشت آناهيتا" در اوستا را هم سرگرم کننده و هم آموزش بخش بيابد. کسي که به کتب مذهبي و عرفاني فقط از زاويه ي ادبي نگاه ميکند در عين حال بايد اين حق را براي مؤمنان قائل باشد که بدين کتب چون سخنان خدا بنگرند و در آنها حقايق جاوداني را جستجو کنند. به همين سياق، خوانندهاي که به متون مقدّس از زوايه ايماني نزديک ميشود بايد بتواند نسبت به ديگر برداشتهاي ايماني يا ادبي از اين کتب با نظر تسامح بنگرد وگرنه به بنيادگرايي و نرمش ناپذيري ديني دچار خواهد شد.
ويراستاري که ميخواهد يک متن کهن ديني را براي چاپ آماده کند يا مترجمي که درصدد برگرداندن يک متن عرفاني از زباني به زبان ديگر باشد، موظف است که در اين کار نه از زاويهي ايماني بلکه با در نظر گرفتن روش علمي و عيني ويرايش متون کهن و رعايت امانت در انتقال مفهوم از زباني به زبان ديگر پيروي کند وگرنه کارش يک جانبه و مغرضانه خواهد شد. البته اين موضوع دربارهي همهي متون صدق ميکند ولي بويژه وقتي که پاي ايمان ـ يعني آنچه که ماوراي عقل قرار دارد ـ به ميان ميآيد، اهميت آن بيشتر آشکار ميگردد.
کلمن بارکز براي اين که مولوي را مناسب بازار روز گرداند از زاويهي يک مرد شيفته حرکت ميکند و در اين راستا ميکوشد تا مضامين عرفاني مولوي را از خاستگاه تاريخي و اجتماعي آن جدا کند و آن را با فرهنگ دنياي معاصر تطبيق دهد. براي نمونه مفهوم کليدي "عشق" را در نظر بگيريم. همانطور که نزديک به پانزده سال پيش در مقالهي "مولوي: عشق حق يا عشق خر"** گفتهام عشق براي مولوي دو پارهي مانعة الجمع روحاني و جسماني دارد.
مرد عارف فقط با پرهيز از عشق جسماني ميتواند به عشق روحاني که همان شيفتگي به خدا، پيغمبران و اولياالله است دست يابد. زن را در حلقهي عرفان راهي نيست زيرا که او نمادي از شهوت و نفس حيوانيست و مرد عارف تنها ميتواند با پرهيز از جنس زن در راه عشق قدم بردارد. "مثنوي" محصول يک جامعهي پدرسالار است و در آن تمام تعصبات زن ستيزانه بازتاب يافته است. اين گونه بدآموزيها البته از اهميت اين کتاب به عنوان يک اثر فرهنگ ساز در جامعهي فارسي زبان نميکاهد و خوانندهي امروز آنها را به حساب محدوديتهاي تاريخي عصر مولوي ميگذارد. اين امر در مورد شاهکارهاي ادبي ملل ديگر نيز صادق است، چنانکه انتقاد از اشارات يهودي ستيزانه در آثار ويليام شکسپير باعث ناديده گرفتن نقش تاريخ ساز اين نمايشنامه ها در ادبيات انگليسي نميشود.
مترجم به جاي اين که مفهوم زن ستيزانه و غيرجنسي "عشق" در "مثنوي" را همانطور که هست باز نمايد دست به تحريف و وارونه کردن مواضع شاعر ميزند. براي نمونه در سرآغاز فصل هشتم تحت عنوان "عاشق بودن،" عشق عرفاني شاعر را دربرگيرنده عشق ميان زن و مرد ميپندارد. در سرآغاز فصل ششم زير عنوان "درباب خواهش تن" چنين وانمود ميکند که در تصوّف برآوردن اميال نفساني بويژه کاميابي جنسي جزيي از روند رسيدن به عشق خداييست. در فصل يازدهم تحت نام "در باب وصلت" مينويسد که اشعار مولوي مشحون از "خرد زنانه" است. در فصل شانزدهم زير عنوان "تشبيهات خشن" ميکوشد تا مواضع آشکارا ضد زن در داستان "خر و خاتون " را ماستمالي کند و خشن بودن برخورد نسبت به زنان را در آن به حساب جامعه و نه شاعر بگذارد. در فصل هفدهم با وجود اين که به درستي سليمان را نشانهي "خرد" و سبا را نمادي از "تن" ميشمارد ولي قادر نيست که از اين داستان تحقير زن و تن را دريابد. بارکز در ترجمه خود غالبا هر جا که ضمير سوم شخص مفرد "او" آمده معادل آن در انگليسي را به صورت He or She نوشته تو گويي که شاعر در اصل تفاوتي ميان زن و مرد نميديده است و هر دو را سالک راه حقيقت ميدانسته است. البته ضميرها در فارسي برخلاف انگليسي جنيست ندارند و تنها در زمينه و متن است که ميتوان به جنسيت آن پي برد. در جامعهي پدرسالاري که مولوي در آن ميزيسته ضمير "او" که جانشين اسمايي چون سالک يا صوفي ميشده هميشه مفهومي مذکر داشته مگر آن که خلاف آن قيد شود، و در نتيجه ترجمه آن به صورت He or She تحريفي بزرگ است.
تحريف و قلب مفاهيم کليدي محدود به عشق نميشود و مضامين ديگر چون مي، مرشد و مسيح را نيز در برميگيرد. همچنان که در کتاب "در جستجوي شادي: در نقد فرهنگ مرگ پرستي و مرگ سالاري در ايران" نشان دادهام، "شراب الستي" مولوي کاملا مضموني عرفاني دارد و يکسره با "مي تلخ" خيام تفاوت ميکند. حال اينکه برعکس در فصل اول "در ميخانه" جابه جا اين تفاوت کمرنگ ميشود. پيالهي "وحدت" مولانا با شراب سرخ کابرنه پر ميشود. اطاعت بنده وار از مرشد يک مفهوم بنيادي در عرفان مولويست ولي اين رابطهي يک جانبه و سلطه گرانه در دست بارکز تبديل به يک رابطهي متقابل و مطلوب ميگردد.
ـ (سرآغاز فصل دوازدهم زير عنوان "شيخ") مترجم همچنين براي اين که مولوي را براي بازار غرب پسنديده تر جلوه دهد به برجسته کردن اشارات او نسبت به مسيح دست ميزند و در فصل نوزدهم که به داستانهاي عيسي اختصاص دارد از وجود "ارتباطي محکم" بين اين دو تن دم ميزند، حال اين که اشاره به پيامبران يهودي چون موسي، سليمان و بخصوص يوسف در مثنوي بسي بيشتر از حکايات مربوط به مسيح ميباشد ولي اين اشارات به هيچ وجه نميتواند نشانهي علاقهي شاعر به يهوديت باشد بلکه اين داستانها براساس روايات اسلامي نوشته شده و در مقام مقايسه با نقل آيات قرآني و احاديث نبوي بسي محدودتر است.
کلمن بارکز تنها مولوي را از محدوديتهاي تاريخي جامعه اش جدا نميکند بلکه همچنين ميکوشد که پيوند او را با جامعهي اسلامي که در آن ميزيسته و زبان فارسي که با آن شعرهاي خود را سروده است کمرنگ سازد. در مصاحبههاي راديويي و تلويزيوني که از او شنيده و ديدهام هيچگاه صحبتي از خاستگاه فرهنگي مولوي نميشود تو گويي اين شخص از آسمان نازل شده و به هيچ سرزمين و فرهنگي تعلق ندارد. مردم انگليس ويليام شکسپير را يکي از افتخارات ملي خود ميدانند و فرهنگ و ادبيات انگليس به دليل وجود آثار اين مرد اعتباري جهاني يافته است، ولي بدبختانه به دليل مقاصد غيرادبي کلمن بارکز شهرتي که روايت او از مولوي در جامعهي آمريکا يافته براي سرزميني که او در آن پرورش يافته، فرهنگي که در آن نفس کشيده و زباني که بدان اشعار خود را سروده است به هيچ عنوان اعتباري به وجود نياورده است.
با وجود همهي محدوديتها و تحريف ها من برخي از قطعاتي را که بارکز در قالب شعر آزاد از مولوي به انگليسي برگردانده ميپسندم و از زيبايي و سادگي آن لذت ميبرم. اي کاش رابرت بلاي ديگري پيدا ميشد و از بارکز ميخواست که اين بار شعرهاي مولوي را از قفس تنگ روايت بارکز رها سازد و بگذارد تا خوانندهي آمريکايي خود به مولوي نزديک شود و شعرهاي او را همانطور که ميپسندد تفسير نمايد.
** مولوي: عشق حق يا عشق خر
نزديک به هشت قرن است که نواي ني عشق مولوي (مرگ 672 هـ. ق) در گوش ما طنين مياندازد. در گذشته اختلاف نظر بر سر مفهوم اين عشق چندان زياد نبود.
خواص از آن به عشق عرفاني تعبير ميکردند و عوام از شکوهي جدايي آن اندوهگين ميشدند. ولي امروزه دمدمهي اين ني پژواکهاي نويني يافته است. گروهي آن را نواي وحدت اجزاء مادي جهان ميدانند و با اعطاي لقب ديالکتيسين و پانتهيست به مولوي خيال خود و خواننده را براي هميشه راحت ميکنند. گروهي ديگر برعکس عشق مولوي را نداي انسان دردمند و سرگشته ميخوانند که در طلب محبت انسانهاي ديگر بيتابي ميکند. بدين گونه مولوي اومانيستي قلمداد ميگردد که حرارت عشق او ميتواند سردي و سختي عصر ماشين و از خود بيگانگي آن را در خود ذوب نمايد. من اگر چه چون ديگران از شکوه و شکايت ني مثنوي غمگين ميشوم و از زيبايي کلام و تعابير آن لذت ميبرم با اين وجود تصور ميکنم که عشق مولوي مفهومي صوفيانه و خرافي دارد و بين آن با برداشت امروزي از عشق جنسي فاصله از زمين تا آسمان است. در قاموس مولوي عشق يعني: اطاعت بنده وار از مرشد در خانقاه، نفرت ديوانه وار از زن در خانه و در بهترين حالت از خود بيخود شدن در رقص سماع.
ني مثنوي از اينکه از نيستان اصل خويش بريده شده شکايت دارد، در اين راه با جمعيتي همراه شده، ولي هيچکس به خواست او پي نبرده است. اگر به رابطه بين چوب مجوف و نواي موسيقي ني توجه شود درک راز او مشکل نيست. نواي ني، نفخه روحاني عشق است که از مخزني خدايي دميده ميشود. هر انساني براي خود ني زني است. ني زن اگر بخواهد که نفخه روحاني عشق از ني شنيده شود بايد هم حرص دنيا را در خود بکشد و هم با لب دمساز يک مرشد جفت شود. فقط در اين حالت عاشق به صورت جزيي از معشوق درميآيد. نواي نيزن تکنواز در همنوايي عمومي هستي گم ميشود و ني شکوهگر به نيستان اصل خويش بازميگردد.
مولوي براي توضيح بيشتر مفهوم تمثيل ني به حکايت نويسي و فن نقالي روي ميآورد. به قول خودش:
خوشتر آن باشد که سر دلبران
گفته آيد در حديث ديگران
بدين گونه هر شش دفتر مثنوي با حکاياتي منظوم پر ميشوند. گاهي حکايتي به حکايت ديگر وصل شده و گاهي دو ميان با يک يا چند قصه کوتاه قطع ميشوند. حکايات مثنوي با اندرزهاي اخلاقي، مباحث فلسفي، مفاهيم عرفاني، اشارات مذهبي و تاريخي و بالاخره ضرب المثلها و بذلهگوييها زينت مييابند. شيوه حکايت نويسي منظوم به مولوي اجازه ميدهد که نه تنها مفاهيم عرفاني را عامه پسند نمايد بلکه خود را از گزند فتنه جويان و تکفير مفتيان در امان نگاه دارد. براي تأمل در مفهوم عشق مولوي دو حکايت از مثنوي او را انتخاب کردهام: يکي حکايت "پادشاه و کنيزک" که سرآغاز همهي حکايات است و ديگري حکايت "کنيزک و خر خاتون" از دفتر پنجم. اولي بيشتر جنبه الهي دارد يعني ضرورت اطاعت از مرشد را نشان ميدهد و دومي بيشتر جنبه زميني يعني ضد زن آن را.
در حکايت اول، پادشاهي در حين شکار، خود شکار ميشود اما نه توسط جانوري که به دست کنيزي در شاهراه. عشق موجب ميشود که جايگاه شاه و کنيز دگرگون شود. به قول شاعر:
شد غلام آن کنيزک جان شاه
پس در آغاز داستان با دو تمثيل از عشق روبرو هستيم:
از يک طرف عشق به رابطه بين شکارچي با شکار مانند ميگردد که در آن شکارچي به دام افتاده است و از سوي ديگر به رابطه بين شاه با کنيز که در آن پادشاه به صورت غلام کنيز درآمده است. در اولي کشتن و در دومي بنده کردن و در هر دو عاشق بازنده است. پس از مدتي کوتاه کنيز رنجور ميشود. هر دوايي که طبيبان به کار ميبرند تاثير معکوس ميگذارد. طبيبان بي آبرو ميشوند و پادشاه مأيوس پابرهنه به مسجد ميگريزد و در حال گريه به خواب ميرود. پيري در خواب به او بشارت ميدهد که فردا با طبيبي الهي روبرو خواهد شد. شاه شادمان از خواب ميجهد. او ديگر انسان قبلي نيست به قول شاعر: بود مملوک کنيزک شاه شد
شاه در اثر اين تحول روحي يکي از بندهايي را که در آغاز داستان بدان مبتلا شده ميگشايد و از يوغ بندگي رهايي مييابد. او پيروز ميشود زيرا از علم پزشکي نوميد ميگردد و به علم دين پناه ميآورد. از دنيا ميبرد و به خدا روي ميآورد. در اين راه راهنماي او طبيب الهي است. وصف طبيب الهي ما را متقاعد ميکند که با کسي اگر نه خود پيغمبر لااقل همپايهي او روبرو هستيم. او چون محمد که بنابر روايت هميشه ابري به بالاي سر داشته به "آفتابي در ميان سايه" همانند ميشود. شاه خطاب به طبيب ميگويد:
اي مرا تو مصطفي من چون عمر
از براي خدمتت بندم کمر
آنگاه جاي کنيز را طبيب مرشد ميگيرد:
گفت معشوقم تو بودستي نه آن
در اين جا مولوي حکايت خود را قطع ميکند و تحت عنوان مقولهي ادب به توضيح رابطه مريد با مرشد و خدا ميپردازد، ادب يعني: گستاخي نکردن در مقابل خدا و حيا داشتن از مرشد طريقت. سزاي بي ادبي، مکافات الهي است.
بني اسرائيل ناشکري کردند و گرفتار مصيبت گشتند. به قول شاعر:
بي ادب تنها نه خود را داشت بد
بلکه آتش در همه آفاق زد
نظريهي ادب مولوي در واقع همان خرافهي قديمي مکافات است:
ابر برنايد پي منع زکات
وز زنا افتد وبا اندر جهات
هر چه بر تو آيد از ظلمات و غم
زان ز بي باکي و گستاخي است هم
بنابر اين عشق به مرشد مستلزم اطاعت بي چون و چرا از اوست.
حال مقدمات گسستن بند دوم فراهم ميشود. شاه بايد خود را از دام کنيز شکارچي آزاد کند و اين کار فقط به کمک طبيب الهي ممکن است. او ديگر بندهي کنيز نيست ولي هنوز کشته اوست. اما طبيب براي اينکه شاه را از اين بند رها سازد نخست بايد کنيز رنجور را شفا دهد. طبيبان زميني در اين کار موفق نشدند زيرا:
بي خبر بودند از حال درون
او علت رنجوري کنيز را درمييابد ولي به پادشاه نميگويد.
تن خوش است و او گرفتار دل است
گرفتاري دل همان عشق است و مولوي آن را چنين توصيف ميکند:
علت عاشق ز علتها جداست
عشق اسطرلاب اسرار خداست
با اسطرلاب عشق، ديگر احتياجي به اسطرلاب نجوم نيست و عاشق به تمام اسرار کائنات واقف است:
عاقبت ما را بدان شه رهبر است
هر چه گويم عشق را شرح و بيان
چون به عشق آيم خجل باشم از آن
گرچه تفسير زبان روشنگر است
ليک عشق بي زبان روشنتر است
چون قلم اندر نوشتن ميشتافت
چون به عشق آمد قلم بر خود شکافت
چون سخن در وصف اين حالت رسيد
هم قلم بشکست و هم کاغذ دريد
عشق فقط هدف نيست بلکه روش رسيدن به آن نيز خود عشق است. خداوند عشق را نميتوان از طريق عقل شناخت چرا که "پاي استدلاليان" چوبين و بي تمکين است. عاشق بايد خلوت بگزيند و به تصفيهي روحي خود بپردازد تا اسرار خدا بر او وحي شود:
عقل در شرحش چو خر در گل بخفت
شرح عشق و عاشقي هم عشق گفت
خدا به آفتابي ميماند که جان هر رهرو جزيي از آن است. هنگامي که رهرو جان خويش را صيقل دهد بلاواسطه به آفتاب کل دست مييابد:
آفتاب آمد دليل آفتاب
گر دليلت بايد از وي رو متاب
براي تصفيهي روحي و رسيدن به شمسِ جان و جهان، رهرو محتاج مرشد است. جالب اينجاست که مولوي مرشد خود را نيز شمس مينامد. او در سن سي و هشت سالگي با شمس آشنا شد. پس منبر وعظ و فتوا را رها کرد و شيفته وار مريد او شد. دورهي همجواري اين دو تن سه سال بيشتر به طول نينجاميد. شمس يا به دست متعصبين در شهر قونيه کشته شد يا خود ناپديد گرديد. حاصل هجران مريد از مرشد پنجاه هزار بيت غزل ميباشد که مولوي قبل از نوشتن مثنوي سروده است.
باري نه فقط شمس جان جزيي از شمس الله است بلکه شمس مرشد نيز پارهاي از خداست:
شمس تبريزي که نور مطلق است
آفتاب است و زانوار حق است
آنگاه مولوي به حديث عشق شيفته وار خود به مرشد ميپردازد:
چون حديث روي شمس الدين رسيد
شمس چارم آسمان رو درکشيد
واجب آمد چون که بردم نام او
شرحه کردم رمزي از انعام او
اين نفس جان دامنم برتافته است
بوي پيراهان يوسف يافته است
کز براي حق صحبت سالها
بازگو رمزي از آن خوش حالها
تا زمين و آسمان خندان شود
عقل و روح و ديده صد چندان شود
گفتم اي دور اوفتاده از حبيب
همچو بيماري که دور است از طبيب
من چه گويم يک رگم هشيار نيست
شرح آن ياري که او را يار نيست
خود ثنا گفتن ز من ترکِ ثناست
کاين دليل هستي و هستي خطاست
شرح اين هجران و اين خون جگر
اين زمان بگذار تا وقت دگر
هنگام نوشتن اين ابيات درون مولوي غوغايي است و دو نيرو با يکديگر نبرد ميکنند: يکي طالب ذکر شمس است بدون ترس از اينکه حاشيه بر متن داستان بچربد و ديگري خواهان ادامهي داستان.
آنچه از اين مجادله نصيب ما ميگردد اين است که مولوي خود را نيز جزيي از شمس مرشد و بنابراين شمس خدا ميداند:
پرده بردار و برهنه گو سخن
مي نگنجيم با صنم در پيرهن
مولوي با اشاره به داستان شمس در واقع روال بعدي حکايت کنيزک و پادشاه را نشان ميدهد. طبيب از شاه ميخواهد که:
گفت اي شه خلوتي کن خانه را
دور کن هم خويش هم بيگانه را
طبيب در ظاهر ميخواهد علت بيماري کنيز را دريابد ولي در واقع منظورش از تخليهي خانه از خويش و بيگانه همانا دعوت پادشاه به مراقبت و تزکيهي نفس است.
اگر پادشاه بتواند نفس خود را بکشد ديگر کشته کنيز نخواهد بود. اما اين کار مستلزم راهنمايي مرشد است همانطور که بيرون کشيدن خار پا و خار دل نيز فقط به دست حکيم خارچين ميسر است:
خار در پا شد چنين دشوارياب
خار در دل چون برد واده جواب
خار دل را گر بديدي هر خسي
کي امان را دست بودي بر کسي
اما خار دل کنيز داستان عشق او به زرگر سمرقندي و جدايي از اوست. بازرگاني در شهر سمرقند کنيز را به خواجهي زرگري ميفروشد. خواجه پس از شش ماه عليرغم تمايل کنيز شايد در همان شاهراهي که شاه را از آن گذر افتاد، کنيز را ميفروشد. زرگري حرفه پر زرق و برقي است، پس عشق کنيز به زرگر نيز فقط ميتواند کنايه از دنيا پرستي او باشد. کنيز فقط با پريدن از اين عشق دنيايي قادر است که خانه دل را آمادهي پذيرايي از شاه نمايد. طبيب از کنيز ميخواهد که راز عشق خود را به پادشاه آشکار نسازد.
رازداري يکي از اصول مسلم طريقت عرفاني است و مولوي در اينجا گريزي به آن ميزند:
چون که اسرار نهان در دل شود
آن مرادت زودتر حاصل شود
گفت پيغمبر هر آن کو ستر نهفت
زود گردد با مراد خويش جفت
دانه چون اندر زمين پنهان شود
ستر آن سر سبزيِ بستان شود
زر و نقره گر نبودندي نهان
پرورش کي يافتندي زيرکان
اطاعت از مرشد و ضرورت رازداري مريد يادآور رابطهي استاد ـ شاگردي و رازداريِ صنفي پيشه وران در قرون وسطي است. شاگرد بايد تن و روح خود را در اختيار استاد بگذارد و شگردها و رموز صنفي را که حيات صنف و حرفه وابسته به آن است در داخل صنف نگاه دارد. هر کس که از اين دستور سرپيچي کند به سختي مجازات ميشود. بسياري از حکايات مثنوي ـ و از جمله حکايت دوم ما ـ آکنده از فضا و روح کارگاه و دکان پيشهوري هستند. در واقع عرفان مولوي بر زمينهي همين شرايط روحي و اقتصادي رشد کرد.
شاه طبق راهنمايي طبيب، زرگر را به دربار خود ميخواند. زرگر دنياپرست است و خونبهاي خويش را خلعت ميپندارد به دام ميافتد. کنيز را به زرگر ميدهند تا بلکه آب وصل زرگر دفع آتش شهوت کنيز را بنمايد. نتيجه مثبت است. پس از شش ماه کنيز شفا مييابد. حال نوبت حکيم است. او زهردارويي به زرگر ميخوراند تا او را هم از چشم کنيز، بيندازد و هم آرام آرام به کام مرگ بفرستد.
حاصل هر عشقي که منشاء الهي ندارد همين است:
عشق هايي کز پي رنگي بود
عشق نبود عاقبت ننگي بود
صورت زيباي معشوقه دنيايي باعث تباهي خود او ميشود:
دشمن جان وي آمد روي او
دشمن طاووس آمد پر او
اي بسا شه را بکشته فر او
اين جهان کوه است و فعل ما ندا
سوي ما آيد نداها را صدا
عشق به زندگان برخلاف ظاهر آن عشق به مردگان است. خدا تنها عشق زنده است:
زآن که عشق مردگان پاينده نيست
چون که مرده سوي ما آينده نيست
عشق زنده در روان و در بصر
هر دمي باشد ز غنچه تازه تر
عشق آن زنده گزين کو باقيست
از شراب جانفزايت ساقيست
عشق آن بگزين که جمله انبيا
يافتند از عشق او کار و کيا
قتل زرگر به قول شاعر نيکي است بدنما، زيرا عليرغم اينکه موجب فناي يکي است به بقاي ديگري ميانجامد. کنيز نفس دنياپرست خود را ميکشد و خانهي دل را آمادهي پذيرايي از شاه مينمايد. در آغاز حکايت عشق دنيوي شاه به رابطهاي همانند شده بود که در آن پادشاه، شکار است نه شکارچي و بنده است نه آزاد. عشق دنيوي در ضمن داستان به عشق روحاني تبديل ميشود ولي بدون اينکه کوچکترين تغييري در خصلت شکارگرانه و بندهوار عشق حاصل شده باشد. آنچه که تغيير کرده، موضع و شخصيت طرفين رابطه است. در عشق دنيايي مرد عاشق بندهي کنيز است، حال اينکه در عشق روحاني او به صورت بنده مرشد الهي درميآيد. از سوي ديگر پادشاه در عشق زميني به دست معشوق زميني لفظاً کشته ميشود حال اينکه در عشق آسماني او به دست خود و با راهنمايي مرشد الهي نفس دنياپرست خود را ميکشد. شاه از عشق کنيز رها ميشود و بدين صورت او به قالب قاتل زرگر و شکار کننده نفس اماره خود درميآيد. بنابراين عشق از نظرگاه مولوي در قالب دنيوي و روحاني آن هيچگاه خصلتي آزادانه و برابر ندارد برعکس هميشه يک طرف بايد طرف ديگر را بنده و مغلوب خود نمايد تا حدي که به فنا و نابودي او بينجامد. به علاوه دستيابي به عشق روحاني فقط از طريق کشتن عشق دنيوي ميسر است و اين دو مانعة الجمع ميباشند. شعار عرفاني "فنا فيالله" به خوبي دو مفهوم فوق را بيان ميکند. زن نماينده دنيا و عشق ننگين است و پادشاه بايد از کنيز دل بکند تا بتواند به مرشد الهي عشق بورزد. به علاوه عشق کنيز به زرگر زودگذر و ناشي از هوس است و بدتر از آن اينکه کنيز برخلاف شاه قادر نيست که به تحول روحي دست يابد و پس از دل کندن از زرگر همچنان در بندگي شاه باقي ميماند. در خانقاه مردانهي مولوي جايي براي زن نيست چرا که زن خود نشانهي دنيا و عشق ننگين دنيوي است.
در حکايت "کنيزک و خر خاتون" تکيهي مولوي بر عشق دنيوي است و او از ذهن آفريننده خود سود ميجويد تا پستي و دنائت چنين عشقي را نشان دهد. در حکايت اول، هنگام بحث از عشق دنيايي بيشتر بر جنبه عاطفي و عاشقانهي آن تکيه شده بود، و تقريبا اشارهاي به همخوابگي جنسي در ميان نبود. در اين حکايت برعکس بر همخوابگي تاکيد ميشود و آن هم نه به صورت متداول آن، بلکه به شنيع ترين وضع و به غيرعاديترين حالت. در ميان مردان دفع شهوت با خر و اسب ديده ميشود، ولي در اين حکايت مولوي عمل فوق را به زنان نسبت داده است.
يک کنيزي شد خري بر خود فکند
از وفور شهوت و فرط گزند
آن خر نر رايگان خو کرده بود
خر جماع آدمي پي برده بود
براي مولوي زن نمايندهي شهوت است پس بيهوده نيست که قهرمان خود را زن انتخاب ميکند. به علاوه عمل جنسي براي او يک عمل حيواني است پس لاجرم، طرف مردانه نيز بايد به صورت شبه خر درآيد: يک کدويي بود حيلت سازه را
در ذکر کردي بي اندازه را
در قضيبش آن کدو کردي عجوز
تا رود نيم ذکر وقت سپوز
گر همه لختِ خر اندر وي رود
هم رحم هم روده ها را بردرد
مولوي نفرت از زن را با نفرت طبقاتي عجين ميسازد. استادگري در کارهاي زشت فقط از عهدهي بردگان برميآيد نه بردهداران:
خر همي شد لاغر و خاتون او
ماند حيران کز چه شد اين خر چو مو
عاقبت خاتون پي به ماجرا ميبرد و تصميم ميگيرد که خود از خر سود جويد.
بود از مستي شهوت شادمان
در فرو بست و همي گفت آن زمان
يافتم خلوت زنم از شکر بانگ
رسته ام از چار دانگ و از دو دانگ
ميل شهوت گر کند دل را کور
تا نمايد گرگ يوسف شهد شور
شهوت بدترين مانع طريقت عشق است:
نيست از شهوت بتر ز آفات ره
صد هزاران نام خوش را کرده ننگ
صد هزاران زيرکان را کرده دنگ
چارهي رفع شهوت دو چيز است: يا صوفي بايد طريقهي امساک پيش بگيرد و از خوردن حتيالمقدور بپرهيزد (چرا که غذا مايهي ازدياد شهوت است) يا زني را به نکاح درآورد و از او به عنوان وسيلهي دفع شهوت استفاده کند تا اينکه افکار شيطاني و شهوتبار مانع مراقبت و تزکيهي نفس او نگردد:
چون حريص خوردني، زن خواه زود
ور نه آمد گربه و دنبه ربود
طبيعي است که با چنين اوصاف همخوابگي براي مولوي به صورت عملي درميآيد تجاوزکارانه و خونين که، عامل تجاوز يعني مرد ـ و در اينجا نره خر ـ گناهي ندارد زيرا قرباني خود، تحريک کننده و اغواگر مرد بوده است:
در فرو بست آن زن و خر را کشيد
شادمانه لاجرم کيفر کشيد
در ميان خانه آوردش کشان
خفت اندر زير خر هم در زمان
هم بر آن کرسي که ديد او را کنيز
تا رسد در کام خود آن قحبه نيز
پا درآورد و خر اندر وي سپوخت
آتشي از کير خر در وي فروخت
خر مؤدب گشته در خاتون فشرد
تا به خايه در زمان خاتون بمرد
بردريد از زخم لختِ خر جگر
روده ها بگسسته شد از يکدگر
کرسي از يک سو زن از يک سو فتاد
دم نزد در حال و در دم جان بداد
ضرب المثل فارسي بدون شک از همين افسانه گرفته شده:
مرگ با صدها فضيحت اي پدر
تو شهيدي ديده اي از کير خر
عشق دنيا از نفس بهيمي برميخيزد. بايد آن را کشت وگرنه انسان به دست او کشته خواهد شد:
زانکه اين نفس بهيمي نر خر است
زير آن بودن از آن ننگين تر است
در ره نفس ار بميري در مني
در حقيقت دان که کمتر زآن زني
نفسها را صورت خر بدهد او
زآنکه صورتها کند بر وفق خو
اين بود اظهار ستر در رستخيز
الله الله از تن چون خر گريز
مولوي موقع را مغتنم ميشمارد که گريزي به اهميت وجود مرشد بزند حتي در چنين کاري که مخالف نفس روحاني است:
آن کنيزک ميشد و ميگفت آه
کردي اي خاتون تو استر را به راه
کار بي استاد خواهي ساختن
جاهلانه جان بخواهي باختن
اي ز من دزديده علمي ناتمام
ننگت آمد که بپرسي حال دام
ظاهرش ديدي سترش از تو نهان
اوستاد ناگشته بگشادي دکان
کير ديدي همچو شهد و چون خبيص
آن کدو را چون نديدي اي حريص
دنيا، آلت خري است که اگر هم صوفي بخواهد از آن بهرهاي جويد بايد از سروبندِ کدويي مرشد استفاده کند. در غير اين صورت شهيد کير خر خواهد شد.
در عشق جنسي "دلبستگي عاطفي بين دو فرد با رابطهي جنسي توأم ميگردد" و آن دو جزء لازم و ملزوم يکديگر ميشوند و دلبستگي عاطفي لازم نيست هميشه همراه با ارتباط جنسي باشد. بسياري از دوستي ها از اين جمله هستند. همچنين اتفاق ميافتد که رابطهي جنسي همراه با شور عشق نباشد چنانچه دو تن با ازدواجهاي خالي از محبت ديده ميشود. در قاموس مولوي اما دلبستگي عاطفي و رابطهي جنسي مانعةالجمعند و وجود يکي مستلزم نفي ديگري است. مثلا عشق شورانگيز کنيز به زرگر از نظر مولوي ننگين است و با آب وصل زرگر آتش شهوت کنيز خاموش ميشود. تعارض فوق از اين هم فراتر ميرود. فقط هنگامي انگيزه دوستي در آدمي قابل احترام است که متوجه خدا يا اولياالله و مرشدين طريقت باشد. در عوض ميل جنسي در انسان متعلق به نفس حيواني اوست. بايد اين جانور را درون خود کشت: با روزه داري يا زن گرفتن. بنابر اين در قاموس مولوي سرشت انساني از دو جزء متضاد خدايي و حيواني ترکيب شده و وظيفه صوفي آن است که با کشتن نفس بهيمي راه را براي غلبه کامل نفس خدايي باز نمايد.
نظريهي عشق مولوي در واقع عکس برگردان عرفانيِ تضاد نهفته در جامعهي اوست: عشق به خدا در انحصار مردان خبرهاي قرار دارد که متناسب با فرهنگ زمان گاهي پيغامبر، امام و مفتي خوانده ميشوند و گاهي مرشد، حجت و ولي. بقيه مردان و تقريبا تمامي زنان جامعه بايد وظيفهي انجام تکاليف حيواني را به عهده گيرند و به تهيهي غذا، پوشاک، سرپرستي خانه، بزرگ کردن کودکان، رفع شهوت جنسي مردان و ساير خدمات شخصي بپردازند. در دو حکايت بالا از مثنوي تاثير تضاد طبقاتي و جنسي درون جامعه را به خوبي ميتوان ديد. مولوي البته يک ناظر بي طرف نيست. بلکه ستايشگر مرشدين، اولياالله و امامان و تحقيرکننده زنان و کارگران يدي جامعه است. مولوي پادشاه را خاصةالله و مرشد را ولي الله ميداند ولي کنيز را که در آن واحد کارگر جنسي و يدي خواجه است اغواکنندهي نره خري ذکرجنبان ميخواند. عشق مولوي به اولياالله نيز برخلاف ظاهرش ملکوتي نيست بلکه عکس برگرداني از روابط استاد ـ شاگردي درون کارگاه پيشه وران است.
نظريّه عشق مولوي را نميتوان رفوکرد. خدا و خر او را بايد به حال خود گذاشت. آنچه ميماند يک عشق انساني است که از وحدت دلبستگي عاطفي با شور جنسي به دست ميآيد.
________________________
* در آوردن ِ حکايات مثنوي، از کتاب مثنوي معنوي به تصحيح نيکلسون، تهران - انتشارات جاويدان، استفاده کردهام.
* * *
روايت ِ انگليسيي ِ اين نقد را در اين جا بخوانيد ↓
٢٧. سهتارنوازيي ِ «استاد سعيد هُرمَزي» و بيست اثر از ديگرْ استادان ِ نوازندگي و خوانندگيي ِ موزيك ِ ايراني در فيلمهاي ِ ويديويي
اين مجموعهي ِ درخشان را در اين نشانيها بگشاييد و بشنويد ↓
http://www.youtube.com/profile_videos?p=r&user=jmehrdad&page=2
(با سپاسْگزاري از احمد رنّاسي كه نشانيها را از پاريس به اين دفتر فرستاد.)
٢٨. لیلای ِ سرکش در منظومهی ِ جامی: تحليلي نو و ديگرگونه از چهرهي ِ ليلي
نوشين شاهرخي، بانوي نويسنده و ناقد ِ ادبي، در گفتاري نو و نكتهسنجانه به تحليل ِ چهرهي ِ سركش و كُنِشْوَر ِ «ليلي» در منظومهي ِ ليلي و مجنون ِ جامي
پرداخته و چگونگيي ِ نقشْوَرزيي ِ او را با «ليلي» ي ِ كُنِشْپذير در ِ ليلي و مجنون ِ نظامي، سنجيدهاست.
متن ِ اين پژوهش ِ سنجشيي ِ خواندني را – كه نشان از ديگرْديسيي ِ رويْكرد به ادب ِ كهن در نقد ِ ادبيي ِ امروز دارد – در اين جا بخوانيد ↓
http://www.shahrzadnews.org/article.php5?id=779
٢٩. پژوهشي آماري و دانشي در بارهي ِ فرآيند ِ پناهندگي و كوچ در ايران و فراسوي ِ آن
شيرين حكيم زاده، پژوهشي دانشگاهي و آماري و با پشتوانه و همراه با جدولها، نقشهها و نمودارها دارد دربارهي ِ فرآيند ِ پناهندگي و كوچ در ايران و فراسوي ِ آن.
Country Profiles
Iran: A Vast Diaspora Abroad and Millions of Refugees at Home
By Shirin Hakimzadeh
متن ِ اين پژوهش ِ مهمّ و آموزنده را در اين جا بخوانيد ↓
http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?id=424
(با سپاس از مجيد نفيسي كه نشانيي ِ پيوند به متن ِ اين پژوهش را بدين دفتر فرستاد.)
٣٠. پژوهشي دربارهي ِ گل و گياه در شعر ِ كهن ِ فارسي
بهرام گرامي، پژوهشي سودمند دارد دربارهي ِ جايگاه ِ گلها و گياهان در شعر ِ فارسيي ِ هزارهي ِ گذشته كه ميتوان آن را كليدي براي گشودن ِ قفل ِ برخي از شناختْمايههاي ادب ِ ديرينمان بهشمارآورد.
گل و گياه در هزار سال شعر فارسی
Flowers and Plants in one thousand years of Persian Poetry
آگاهينامهي ِ نشر ِ اين كتاب را در اين جا بخوانيد ↓
http://shopping.ketab.com/addprod.asp?id=19109&pgs=1&cat=1
گزينهای از درآمد ِ کتاب
به قلم: ایرج افشار
این كتاب هم خواندنی است برای لذت بری و هم مرجعی است برای شناخت تشبیهات و تعبیرات شاعرانه از گلهای شناخته میان شاعران. خواندنی است زیرا در هر برگش چند یا چندین بیت به گل آمیخته می بینید و از مضامین هر یك پی به اندیشه شاعری می برید كه گلی یا گیاهی را در خیال خویش وسیله جان دادن و زیبا كردن واژه های دیگر شعر خود كرده است و در می یابیم كه گلها وگیاهانی كه در باغ و راغ می بینیم چه مایه از سرشاری برای تجسم صُوَر ِ خیال در خود نهان دارند. اینكه گفته شد كتاب جنبه مرجعی دارد از این روست كه به آسانی جنس و گونه و خانواده هر گیاه را با نامهای علمی آن می شناسید و اگر بخواهید شاهد و مثال شعری برای هریك داشته باشید چندین بیت خوب را در آن می یابید و از راه توضیح و تحلیلی كه مؤلّف آشنا و كارشناس داده است بر نحوهي ِ تلقی و احساس شاعر از آن گیاه آگاه می شوید و چون مؤلّف معنی كلمات دشوار را هم آورده است مشكلی پیش روی شما نمی ماند.
گردآورندهء گرامی كتاب چون در رشتهء كشاورزی آموزش عالی دیده و با شعر فارسی مأنوس است، در سالهای دوری از وطن به یاد گل و گیاهانی بوده است كه شاعران هموطنش از هزار سال پیش می شناخته اند و زیبایی و خوشبویی آنها را در شعر خود ماندگار ساخته اند. این گیاهان از مهمترین عناصری بوده اند كه همیشه در شعر فارسی مرتبتی اساسی و طراوت بخش داشته اند. كدام شاعر زبان فارسی است كه در شعرش از یاد گل كه یكی از مظاهر زیبا و جان بخش طبیعت است به دور مانده باشد. شاید اغراق نباشد اگر گفته شود كه امری محال است . شعر فارسی و گل -- دو جوهر زیبایی -- پیوندی دارند همیشگی و ناگسستنی.
گرامی چون با گیاه آشناست متوجه بوده است كه برای فهم درست شعرهای به گل آمیخته ، باید خواننده نوع و شكل و خواص هر یك را درست بداند و چون دیده است كه فرهنگ های فارسی در حل مشكل برای این گونه نكات راهگشا نیستند در پی آن شده است كه با بررسی دیوان های بسیاری از شاعران مبهمات و مشكلاتی را كه ممكن است پیش راه بیاید و خواننده نتواند توجیه روشنی از بیت داشته باشد، او را یاری دهد و با شناساندن لفظی و علمی ، سبب و نحوه استعمال آن گیاه را روشن سازد. پس كار گرامی دارای دو جنبه لغوی و معارفی است. او در این كتاب پانصد صفحه ای ده ها گل و گیاه را با تعریف علمی هریك از نظر دانش گیاه شناسی می شناساند و سابقه انس و آشنایی شاعران را با آنها به شما واگو می كند.
مؤلّف نگاه حافظ به گیاهان را شایسته آن دانسته است كه در گفتاری جدا و حتی در پیشانی كتاب طرح كند، زیرا دید آن سخنسرای بزرگ دارای معنویتی دگرگونه است و هر گلی را كه به باغ شعر خود نشانیده بدان برجستگی و حشمت داده است . قدر گل نزد حافظ همانندست با ارزشی كه مرغ سحر بدان می نهد.
بسیاری از گیاهان سرگذشتی دارند كه در طول دوران تمدن انسانی در جوانب مختلف زندگی آدمی تاثیرداشته اند و در روزگار نزدیك به ما بجز گیاه شناسان نامی، دانشمندانی چون ابراهیم پورداود، هوشنگ اعلم ،محمد حسن ابریشمی و اكنون بهرام گرامی مؤلّف گرامی، حضور آن موجود طبیعی را در اندیشه و ذوق و تاریخ بشری شناسانده اند و ما سپاسگزار همگی آنها هستیم.
بیست و هفتم فروردین ١٣٨٦
٣١. جُستار و پژوهشي در شناخت ِ پيشينهي ِ تاريخي، جغرافيايي و قوميي ِ كُردان
بخش يکم
مهندس حسين شاه اويسی
آنچه در اين نوشتار بسيار مجمل می آيد، واقعيت های مستند تاريخی است، تلاشی است در برابر انديشه های کسانی که در درون خويشتن خويش دربدرمانده، هم آوا با بنيادهای آمريکايی ساخته ، به جان تار و پود هستی ماندگار اين سرزمين ايران " تنها يک واژه است که از روزگار پهلوی به اين سرزمين تحميل شده ؟! و يا " فارس ها " » : افتاده و می گويند
"سرزمين های ديگر ملتهای ستمديده را اشغال کرده اند ؟! پس کردها ، بلوچ ها ، عربها و ... بايد جدا شوند؟ چه استدلال بی پايه ای! (خود گويی !خودخندی! عجب!)
***
دراين که تبعيض قومی، جنسيتی و بی عدالتی و نابرابری های اجتماعی و اقتصادی وجود دارد، دردی است
سراسری، حرفی نيست ولی راه حل منطقی اين کاستی ها جدايی خواهی نيست. به باور من راه انتخابی اين گروه که نفی هويت ايرانی خود را ، چاره رفع اين تبعيض ها می دانند به ترکستان است ، گريز به دامان بيگانه است و در راستای رضايت استعمار و برانگيختن ستيز قومی و به کژراهه کشاندن جنبش مدنی و مردم سالاری خواهی ايران ، به شوره زار جنگ قوميت هاست .، تا شايد از آب گل آلوده ماهی باب ميل استعمار را صيد کنند ولی بهتر است بدانند با همه نامراديها و سختيها و تبعيض ها ، " ديری است در کوچه های باور مردم درها بر روی هرزه گردان وابسته ازهر قماش بسته است .
"
در آشفته بازار امروز جهان که جمعی ناآگاه ، جمعی مغرض ، جمعی بی تفاوت ، جمعی بد ستور ، جمعی خشک سر ، جمعی نان به نرخ روز خور و جمعی... از کنار واقعيت های گذشته خود می گذرند ، بايد به انديشه ورزان گرايش های مختلف هشدار داد که به خود آيند و در کشاکش تلاش ملت برای مردم سالاری ، در راستای منافع بيگانه ، جبهه های دروغين و سنگرهای پوشالی برپاندارند که ايرانيان از همه اقوام از کنار اين مواضع ساده عبورنمی کنند ، از اين رو ، برآنم دست کم به نوبه خود به عنوان يک ايرانی کرد به گذشته خود مراجعه کرده ، بگويم از کجا آمده ام و نياکانم کيانند تا سربلند برخلاف ياوه سرايان دستوری بيان کنم به راستی ايران پيش از هر قومی ، سرای کردان بوده و هست . جمله ای است مشهوراز ملامصطفی بارزانی، بزرگ مرد ميدان های نبرد غير کلاسيک که " هر کجا کرد هست ، آنجا ايران است ".
آنان که کرد را متهم به جدايی خواهی می کنند و يا چنين هذيانی در سر دارند بايد نخست در ايرانی بودن خود شک کنند و بر تاريخ چند هزار ساله خود خط بطلان بکشند وهم ميهنان ايرانی از هر قوم و تيره بهتر است پيش از هر چيز مطالعه خود را نسبت به خود و چگونگی تشکيل ايران و ايرانيان ژرفتر کنند و تکليف خود را با مدعيان دروغين تازه از راه رسيده به دور از غرض ورزی ها وتاثير پذيری از بيگانه مغرض روشن کنند ، چرا که به باور من در ايران در صورت وجود جامعه پلورال و کثرت گرا گرايش های ايران گريزی اگر هم به تحريک وجود داشته باشد هيچگونه زمينه ای نيز نخواهد داشت و به عنوان يک کرد زاگرس، البرز ، الوند و خليج هميشه فارس را نماد پايداری ايران می دانم.
شوربختانه ، کردان را در ترکيه ترک کوهی می خوانند و در عراق کردان طی ساليان مبارزه ، پس از سقوط بعث ، سرانجام موجوديتشان به عنوان بخشی از کشور تازه تاسيس عراق رسميت يافت ولی در ايران وطن اصلی آنان کردان همواره ، ايرانی و به راستی صاحبخانه بوده و هستند و چه جانفشانی هايی در راه استقلال و ماندگاری ايران نکرده اند .
اما چگونه ؟
در اين جستار مجمل ، به صدای رخدادهای تاريخ که از لابلای سنگ ها و سنگ نبشته های سده ها، پژواک آوايش هنوز گوش جانهای جستجوگران اين وادی را می نوازد ، گوش فرا دهيم که بزرگی ، شرف و زمزمه يگانگی ملی ، زمزمه تاريخی ايران و همبستگی ايرانيان است . دل آرام داريم و به قضاوت تاريخ بنشينيم که يادآوری آن ، اميد و غرور ملی را زنده نگه می دارد ، تا پی نبريم کجای جهان ايستاده ايم ، تا ندانيم نياکان ما چه کسانی بودند ، تا ندانيم در کجای مختصات نظام سلطه جهانی ايستاده ايم و چه موضعی و ازچه خاستگاهی و چه خود آگاهی ملی برخورداريم ، شايسته ی ستم ها و سرشکستگی ها و دو دستگی ها هستيم که درد بزرگمان نا آگاهی است.
در دوره های پيش از تاريخ ، کرد و کردستان در سرزمين گسترده ای که سرانجام به امپراتوری ماد نامبردار شد و سده ها بعد ، بخش هايی از آن سرزمين به نام کردستان مشهور گرديد و طوايفی از کردان در دامنه های پر رمز و راز زاگرس سکنا گرفتند.
از آثار به جای مانده از دوره باستان ، از قوم هايی که در شمال و دامنه های خاوری و باختری رشته کوه های
زاگرس و سرزمين های خاوری و باختری درياچه چيچست ( اروميه ) همان سرزمين آتروپاتکان زندگی می کردند .
امپراتوری بزرگ ماد تشکيل شد . قوم ماد متشکل از چندين طايفه بود که دياکو نخستين فرمانروای ماد آنها را متحد کرد و دولت ماد را روی کار آورد . اين نخستين دولت آريايی است که در سال ٧٠٨ پيش از ميلاد بنيان يافت . و ١٥٠ سال دوام کرد . ( ١) اين مردمان برای ثبت رخدادها و آثار خود از خطی تصويری به نام ماسی سورات که توسط سورات که از کردهای آن منطقه بود اختراع کرده و استفاده می کردند که بعدها به خط ميخی تغيير شکل يافت و ابتدا مادها و سپس با کامل تر کردن آن هخامنشيان آن را به کار می بردند.
دو تا سه هزار سال پيش از زايش مسيح ( ع ) پارس ها از شمال باختری و شمال خاوری دريای مازندران و
هزاران سال پيش از آنها قوم هايی ديگر از همان راهها آمده و در اين ناحيه ها سکنا گزيدند . در اين دوره مادها و پارس ها به جنوب ايران کوچ کردن و در پارس و استخر دولتی تشکيل دادند زير نفوذ حکومت مرکزی ماد و زبانشان ابتدا کردی مادی و رفته رفته تغيير يافت که ريشه ی زبان پارسی باستان شد.
"مادها به هنگام کوچ کردن های خود از بخارا و سمرقند گذشته و روبه جنوب ره گشودند و پس از رسيدن به پارس در آن سکونت اختيار کردند . " ( ٢) پارتها نيز از همين راه به خراسان کوچ کردند و از ديگر سوی گروههای بزرگ ديگری از همان قوم ماد همراه پارس ها از نواحی مينسک و مسکو و بخش های خاوری آن تا شمال دريای مازندران از راه قفقاز در باختر و شمال باختری ايران ساکن شده اند .
ديرينه ترين مادها کاردوها هستند که دو هزار سال پيشتر و در دامنه های زاگرس و ميان رودان و جنوب خاوری آسيای صغير سکونت پيدا کرده بودند . با گذشت زمان گروه های ديگری آمدند و به آنان ملحق شده در اثر آميز گاری و ازدواج ، قوم بزرگ کاردو را در آن سرزمين تشکيل دادند . گروه های ديگری از ماد پس از آنها به سوی خراسان و جنوب بلخ کوچ کردند . مادها افزون بر زاگرس و ميان رودان و آسيای صغير ، همراه پارس ها در سرزمين جديد به هر سو رفته در دامنه های البرز و در سراسر ايران نيز مستقر شده اند .
از آغاز تشکيل دولتهای ايرانی چه مادها ، چه هخامنشيان و سپس اشکانيان و ساسانيان برای هميشه در سراسر
تاريخ و بعد از اسلام هم ، کردان را به خاطر جنگجويی و سوار کار بودن همراه لشکرکشی های شاهان هر زمان ، ازسويی به سويی ديگر برای دفاع از مرزهای ايران گسيل نموده و در محل های تازه مقيم می گشتند .
پژوهشگران آلمانی مهاجرت بسياری از طوايف را از پارس به سرزمين ماد چنين نوشته اند:
در قرن پنجم پيش از ميلاد به علت لشکرکشی های شاهان هخامنشی به آسيای باختری ، بسياری از طوايف
صحرا نشين جنگجو از پارس و خاور ايران به بخش های باختری کوچانده شده اند .و اين نقل و انتقال در تمام ادوار ايران باستان ادامه داشته است . از آن جمله از قوم بزرگ سيرتی ، نخستين طايفه هايی که به سوی باختر انتقال داده شدند ، قبايلی بودند به نام آزاکارتيا که نخست در خاور فارس سکنا داشتند که توسط " هوخشتره " ( سياکسار) پادشاه ماد در دوره ی سلطنت آشوربه سرزمين ماد گسيل شدند که " هوخشتره " به ياری آنان دولت آشور را منقرض کرد و نينوا را تصرف نمود . همين قوم آزاکاريتا در دوره ی کورش بزرگ در سده های پنجم و ششم پيش از ميلاد به نواحی مرتفع يعنی اربيل قديم کوچ کردند.
داريوش بعضی از سران قوم آزاکارتيا را به پايتخت خود آورد که در نقش های سنگ برجسته بيستون قيافه و
هيکل امير آن قوم با لباس و هيات کردهای امروزی ديده می شود.
(ادامه دارد)
_______________________________
١- بابا مردوخ (شيوا)، تاريخ مشاهير کرد
٢ - ويل دورانت، تاريخ تمدن، جلد ١، ص ٤٠٥