CENTER FOR IRANIAN STUDIES - کانون پژوهشهای ايران شناختی

جمعه سي اُم ِ شهريورماه ١٣٨٦

(بيست و يكم سپتامبر ٢٠٠٧)

هفته نامه ي هشتم را كه ١٨ زيرْ بخش با تازه هاي گوناگون ايران شناختي از ايران و سرزمينهاي ديگر دارد، به خوانندگان ارجمند اين تارنما و دوستداران فرهنگ ايراني پيشكش مي كنم.

٣. تازه هاي ادبي و فرهنگي در تارنماي ِ بوي ِ كاغذ به سردبيري ي مهدي جليل خاني - زنجان
http://www.jmahdi1.blogfa.com/


٤. ويژه‌نامه‌اي براي آنا آخماتووا، شاعرْبانوي بزرگ ِ روس


چندي پيش در همين تارنما گزارشي از برگزاري‌ي ِ شب ِ ويژه‌ي آنا آخماتووا در خانه‌ي هنرمندان تهران نشر دادم. اكنون آگاهي يافته ام كه علي دهباشي دست به ابتكار شايسته اي زده و شماره اي از ماهنامه‌ي بُخارا را ويژه‌نامه‌ي اين شاعربانوي بزرگ ِ سرزمين ِ همسايه‌ي شمالي‌ي ِ ميهنمان كرده‌است. متن ِ آگاهي‌نامه‌ي نشر ِ اين ويژه‌نامه را – كه دهباشي به اين دفتر فرستاده‌است– با "دستْ‌مَريزاد!" گفتن به او و همكارانش، در پي مي‌آورم.

در هفته‌نامه‌ي ِ هفتم، اندوه‌سرودي از اين سراينده را بازْنشردادم. اكنون ده شعر ِكوتاه ِ اين شاعر ِ مهرْباور و سبزْانديش ِ گيلاني را زيورْبخش ِ اين صفحه مي‌كنم.


اي آب های بندر «چمخاله»!

انسانی از تبار ِ شمایم.
*
۱
در آستانه ی در

دری گشوده به من باش

۲

دروازه را به روی شبم بستم.

گفتم: با آفتاب خاطره بنشینم.

٣

کشتی به آب بود

وقتی که چشم های تو توفان داشت

۴

وقتی تو نیستی

انگور در کجای ِ جهان است؟

۵

تا عشق هست

مثل پرنده یی

در ذهن هر درخت گذر دارم.

۶

شاداب کن مرا بگشا!

آغوش را به جانب ِ این آب.

۷

محبوب آب های بهاری!

بوی ترا دوباره به تن دارم!

٨

دیدار می کنی

چون صبح، از کناره ی پرچین.

بیدار می کنی

خواب ِ هزار خاطره ی دور دست را.

۹

نام ترا

بر بال یک نسیم نوشتم

۱۰

صیاد ِ لحظه های درخشنده!

دستی بر آر!

شادی، کنار توست.

از کتاب: نفس ِ نازک ِ نیلوفر


گفتاورد از:

سه‌شنبه ۲۰ شهريور ۱٣٨۶- ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۷


٦. تارنماي ويژه ي ِ موسيقي ي ِ ايراني به نام ِ «ايران ملودي»: جُنگي سرشار از آگاهيها، گفتارها و رهنمودها

BROKEN PROMISES, FORBIDDEN DREAMS
An exhibition of contemporary Iranian art
4 - 8 October 2007Art London , Royal Hospital Road , London SW3An exhibition of contemporary Iranian art at Art London 2007, brings together a collection of over 100 paintings from some 30 Iranian artists, mostly living in Iran . These works express the environment of paradox, frustration and hope in which contemporary Iranian art thrives today.


Organised by
Iran Heritage Foundation
Sponsored by
Koli Collection
Introduction
The title, 'Broken Promises, Forbidden Deams,' expresses the paradox of frustration and hope which characterises the environment in which contemporary Iranian art thrives.Hardly a day goes by without Iran being mentioned in the Western press. However, rarely does this coverage refer to the artistic heritage of the country and, perhaps with the exception of Iranian cinema, even less rarely to its contemporary art. Yet Iran currently has one of the most vibrant and productive art scenes in the Middle East . The Tehran Museum of Modern Art is flourishing and commercial galleries in the capital and elsewhere in the country regularly hold exhibitions of paintings, drawings, photography and sculpture.In recent months, there has been an explosion of interest, led by the International auction houses, who are holding sales of Contemporary Middle Eastern art in Dubai , London and Paris . Western commercial galleries and dealers, realising the merit of these artists are rapidly following suit and this current ground-breaking exhibition at Art London, organised by the Iran Heritage Foundation, seeks to reinforce this exciting trend.But why now this interest in Contemporary Iranian art? Born of a long visual and cultural tradition stretching back to pre-Islamic times, today’s generation of Iranian artists, some of whom have Western training, are seeking to deconstruct, reconstruct and integrate formulaic and empiric rhetoric into new models of artistic expression. Where once calligraphy was the preserve of court artists and Qur’anic scribes, contemporary artists such as Golnaz Fathi and Farhad Moshiri have appropriated these symbols, at once depriving them of their textual meaning and cadence, and transforming them instead into a fully choreographed and rhythmic dance across the page. Photography, introduced into Iran in the 19th Century under Qajar patronage, forms the basis of collages in the work of Samira Alikhanzadeh, oozing with nostalgia, and at the same time laced with both melancholic and humorous connotations of the human condition. And such sentiments are graphically repeated in the several! further images in the show.It is perhaps this dichotomy of old and new, the strange and yet so utterly familiar which attracts a Western audience. Each work in this exhibition, whilst unmistakably betraying its traditional Iranian origins, simultaneously offers a fresh, raw and inspirational perspective on the world of its creators.
Artists Exhibited
Iman Afsarian, Shahriar Ahmadi, Samira Alikhanzadeh, Maryam Amini, Pooya Arianpour, Ali Chitsaz, Mostafa Dashti, Azarnoush Ebrahimi, Yaghoub Emdadian, Rana Farnoud, Golnaz Fathi, Neda Hadizadeh, Ahoo Hamedi, Mohammad Hamzeh, Farid Jahangir, Alireza Massoumi, Omid Massoumi, Shohreh Mehran, Ahmad Morshedlou, Farhad Moshiri, Manouchehr Motabar, Negar Orang, Tanya Pakzad, Hamid Pazouki, Amir Rad, Bijan Rafati, Anahita Rezvani-Rad, Rezvan Sadeghzadeh, Shideh Tami.
Opening times
Thursday & Monday 11am-8.30pmFriday, Saturday & Sunday 11am-8pmFor free admission please email http://au.f511.mail.yahoo.com/ym/Compose?To=rsvp@iranheritage.org before the 1st October for an entry card
Enquiries
The Iran Heritage Foundation, 5 Stanhope Gate, London W1K 1AH. +44 20 74934766 (tel), +44 20 74999293 (fax), http://au.f511.mail.yahoo.com/ym/Compose?To=info@iranheritage.org

Ustad Lotfi, courtesy Mohammad Shahrokhi

Other programmes:

Conference
WONDROUS WORDS: THE POETIC MASTERY OF JALAL AL-DIN RUMI

Conference
RUMI: UNVEIL THE SUN

Play by Amrit Kent and Mohini Kent Noon
USTAD MOHAMMAD REZA LOTFI INTERPRETS RUMI

Concert
September 2007
USTAD MOHAMMAD REZA LOTFI INTERPRETS RUMI
Concert
28 October 2007, 7.30pmQueen Elizabeth Hall, South Bank Centre, LondonOne of Iran 's living musical legends interprets the mystical poetry of Jalal al-Din Rumi


Organised by:
Iran Heritage Foundation and Nava Art Group

Supported by:
Julius Baer (Middle East) LtdTargetfollow Group

Introduction:

Ustad Mohammad Reza Lotfi (tar, setar, chant),Mohammad Ghavihelm (tombak, daf).Jalal al-Din Rumi's mystic poems have inspired musicians and artists of all genres throughout the world, arching over all culture, religion and language barriers reaching out and unifying millions of people of all ages.Grand Maestro Ustad Mohammad Reza Lotfi is one of Iran 's most authoritative and highly esteemed soloists whose works and teachings have influenced an almost entire younger generation of Iranian musicians. Generally regarded as a living legend, Ustad Lotfi is known as one of the most prolific living improvisers in classical Persian music to date. In a music tradition based on oral teachings Ustad Lotfi is considered to be a major link in the long chain of master musicians joining the past to the future.Accompanying Ustad Lotfi on tombak (goblet drum) and daf frame drum is the equally virtuoso percussionist. Mohammad Ghavihelm who lives and works in Paris has accompanied many of the grand maestros of classical Persian music as well as performing with other renowned percussionists such as Zakir Hussain. Ghavihelm has been collaborating with Ustad Lotfi over the past 20 years.

Tickets:
15 and 20 Pounds
Box office
South Bank Centre, +44 (871) 6632500 (daily 9am-8pm)and on-line www.southbankcentre.co.uk/how-to-book

Enquiries:
Fariborz Kiani, Nava Art Group, +44 (7956) 842628, http://au.f511.mail.yahoo.com/ym/Compose?To=Fariborz@navaarts.plus.com

If you wish not to receive any more emails from the Iran Heritage Foundation, please email your request to:

http://au.f511.mail.yahoo.com/ym/Compose?To=info@iranheritage.org.

٨. فرهنگ ِ كوچك ِ واژه‌هاي ِ فارسي: برابرْنهادهاي ِ وامْ‌واژه‌هاي بيگانه


به كوشش ِ گروهي از ايرانيان ِ ساكن ِ بلژيك، فرهنگ ِ كوچكي از برابرْنهادها براي ِ وامْ‌واژه‌هاي بيگانه در زبان ِ فارسي فراهمْ‌آمده و سامانْ‌يافته‌است كه در ٢٢ برگ، به اين دفتر فرستاده اند.
نزديك به همه ي اين برابرْنهادها روان و روشن و پذيرفتني‌اند و پاره اي از آنها، همْ‌اكنون در زبان ِ نوشتار و – تا اندازه‌اي – در زبان ِ گفتار ِ فارسي‌زبانان كاربُرددارند.
كاستي‌ي ِ چشمْ‌گير ِ اين فرهنگ ِ كوچك – كه مي‌تواند الگو و نمونه‌اي براي كارهاي بزرگ‌تر و گسترده‌تري ازين دست باشد – الفبايي‌نبودن ِ درآمدهاي ِ آن‌ست.
http://derafsh-kaviyani.com/parsi/vajganparsi.pdf


۹. دومين بخش ِ گفت و شنود با دكتر جلال خالقي مطلق


بخش ِ يكم ِ گفت و شنود ِ نيلوفر و مسعود لقمان با استاد جلال خالقي مطلق را پيشتر در اين تارنما آوردم. اكنون نشاني ي ِ بخش ِ دوم ِ اين گفت و شنود ِ بسيارخواندني و آموزنده در گستره‌ي ِ شاهنامه‌پژوهي و شاهنامه‌شناسي را – كه در تارنماي ِ روزنامك و نير روزنامه‌ي ِ مردمْ‌سالاري نشريافته و مسعود آن را با مهر به اين دفتر فرستاده‌است – در اين جا مي آورم:

گفت و گو با دکتر جلال خالقی مطلق (بخش دوم)
http://rouznamak.blogfa.com/post-146.aspx


١٠. پژوهشي رسا و روشنگر در شناخت ِ يك كليدْواژه‌ي ‌ِ گاهاني


استاد دكترعلي اكبر جعفري با مهر بي دريغشان به اين نگارنده، متن ِ پژوهش ِ رهنمون و ارزنده‌ي خود درباره‌

ي كليدْواژه‌ي گاهاني ي سْپندْمينو

Spənta-Maînyu

را به اين دفتر فرستاده‌اند كه با سپاس فراوان از ايشان، در پي مي‌آورم و خوانندگان ِ گرامي و پژوهشگر ِ اين تارنما را به خواندن ِ آن و بهره‌گيري از آن، فرامي‌خوانم.

SPENTA-MAINU


Ali A. Jafarey,Buena Park, Southern California

As long as the simple Zoroastrian believed in God, Hormazd, and his adversary the evil one, Ahriman, things went without spenta mainyu. The more learned said that it was an appellation of Hormazd. And long before them, in the good old days of the Vendidad, Ahura Mazda, the most spenta mainyu, had anghra mainyu as his opponent. According to the Zurvanites, who were perhaps as old as the Achaemenians in the 6th century BC, and as young as the authors of Bundahishn and Vichitakiha- i Zatsparam in the 9th century AD, good and evil were twins begotten by Zurvan Akarna, Boundless Time. So the simple Zoroastrian was, more or less, following the tradition.


But with the advent of Zoroastrian studies, led and encouraged by Western scholars, a change set in. Studies of the Gathas and the later Avesta revealed that spenta mainyu was referred to as an entity. And since then, almost all Zoroastrians and those who are well acquainted with the Zarathushtrian religion know the term spenta mainyu. Because the Gathas and the later Avesta were translated into English and other European languages, mostly by Christian scholars who had the Holy Ghost or Holy Spirit in mind, the term has conventionally come to mean the Holy Spirit. The general notion about it is that it has an adversary, Anghra Mainyu, the evil spirit. The two are locked in a pitched life-and-death combat. The victory, of course, will go to the Holy Spirit. Meaning:


Spenta is derived by many philologists from an Avestan/Sanskrit root spi/shvi, meaning "to expand, swell, increase." Many, therefore, render it as "incremental. " The Pahlavi rendering of afzunik, meaning "increasing, " fully supports the translation. This is further strengthened by the later renderings mahattama (greatest), gurutama (most important), and particularly, vriddhi (increasing) in Sanskrit, and afzuni in Persian. There are other scholars who prefer to derive it from spit/shvit, to be bright, to be white, and consequently connect it with holiness. The renderings by most of these scholars range between beneficent, bounteous, bountiful, incremental, holy and virtuous. Each scholar has reasons for his/her rendering. While scholars have reason to differ, the familiar and convenient "holy" has been taken for granted to be the meaning so much so that fundamental Iranians, in their drive to purge Persian of all Arabic words, have replaced moghaddas with sepanta! "Holy" is in vogue, both with scholars and the laity.
I accept the traditional meaning on philological and contextual grounds. I render it as "progressive, promoting, promoter." As we shall see, it reflects the Gathic concept better. The Gathas emphatically advocate progress and advancement.
Mainyu is, as far as I know, derived by every scholar and Avesta/Sanskrit dictionary from man, meaning "to think, contemplate, meditate." Ervad Kanga gives "spirit, mind, brain" and Bartholomae gives "Geist, als Sitz des Denkens und Wollens – spirit/mind, the seat of thoughts and intentions." Even the Sanskrit dictionaries define it as "mind, zeal, spirit, mood, mettle." And "spirit" here only means "temper or disposition of mind" and NOT "a supernatural being or essence."

Although many know that yu is an agentive and instrumental suffix, none has bothered to translate it as "an instrument, a way, a mode of thinking," and therefore "mind, mentality." A few instances in the Gathas show that mainyu and manah are interchangeable (S 6:6 = Y 33.6; S 7:2 = Y34.2). Pahlavi and Persian do not help much because they have the same word as menok and minu except for a few times when menishn, thinking, has been used. The root for "think" is menidan. The Pahlavi literature shows its connection with "mind" and "mental." Sanskrit renderings of adrsyah, paralokih, even manasah (mental), and other synonyms point towards an "invisible, outer" entity. Whatever the earlier renderings, the scholars have taken the by-now-popular translation of "spirit" in the Christian sense as quite suitable to their interpretation of a perpetual war between the so-called twin spirits. It suits them better. A departure may well topple the dramatic dualistic theory.(1)
Many present Ahura Mazda as Spenta Mainyu and therefore elevate Anghra Mainyu to make him an adversary of the God of Good, and thus continue to write on the continuous fight between the two. As a result, Zoroastrians have been characterized by many as the people who believe in dualism.
As already pointed out, there was a time when the Zoroastrians believed in this dualistic "theology." The Vendidad tells us this and so do the writings written by and/or ascribed to the Sassanians and to those who followed them. New light on the Gathas and the later Avesta has changed views among intellectuals. But we see again a recession, because with the coming into prominence of a new class of Zoroastrian scholars with their academic roots in the dualistic scholarship of the later Avesta, the theory of the dualism of Ahura Mazda and His adversary is reappearing in certain quarters. Gathic Picture:
The Gathas provide us with an entirely different picture: The term "spenta mainyu" has been used fifteen times in the Gathas (S 1:1=Y 28:1; S 6:12=Y 33:12; S 8:2, 3, 6, 16=Y 43:2, 3, 6, 16; S 9: 7=Y 44:7; S 10:6=Y 45:6; S 12:1-6=Y 47:1-6; S 16:7=Y 51:7) and twice in Haptanghaiti, (Y 36:1-2), a later text composed in the Gathic dialect by a companion/s of Zarathushtra. In these writings, there is no trace of any adversary of God, or any struggle, combat, battle, or war between the so-called good and evil forces at the divine level. The Gathas do not mention anghra mainyu at all. In other words, anghra mainyu does not exist as a compound word, a formalized term, in any of the texts in the Gathic dialect -- not in the five Gathas (composed by Zarathushtra) , nor in Haptanghaiti (Y 35-41), Sarosh Hadokht (Y56), Fshusho Manthra (Y58), Fravarti (Y11.17 to Y13.3), and Yenghe Hatam! The dualism of "Good and Evil," highly dramatized in the later Avesta, is simply not related to the divine spenta mainyu. That dualism is a separate subject of human behavior on this earthly life and lies outside the scope of this article. Subtle Faculty:
Let us know first where spenta, mainyu, spenta manyu, and akin words occur in the Gathas:
Spenta (alone): S 2:7=Y 29:7; S 7:2=Y 34:2); S 8:3-5, 7,9,11, 13, 15=Y 43:3-5, 7, 9, 11, 13, 15; S 9:2=Y 44:2; S 10:11=Y45:11; S 11:9=Y46:9; S 12:3-4=Y47:3- 4; S 13:3,7=Y48:3, 7; S 16:16=Y51:16, 21.Mainyu (alone): S 3:3-5=Y 30:3-5; S 4:3, 7, 12, 21=Y 31:3, 7, 12, 21; S 6:9=Y 33:9; S 9:2=Y44:2; S 10:2=Y45:2; S 17:7=Y53:7.Spenta Mainyu: S 8:6=Y 43:6; S 9:7=Y 44:7; S 10:6=45:6; S 12:1, 5, 6=Y 47:1, 5, 6.Spenishta Mainyu: S 6:12=Y 33:12; S 8:2=Y 43:2; S 16:7=Y 51:7.Mainyu vohu: S 7:2=Y 34:2.Mainyu spenta:S 1:1= 28:1.Mainyu spenishta: S 3:5=Y 30:5; S 7:16=Y 43:16.Manyu: S 1:11=Y 28:11; S 4:9=Y 31:9; S 5:9=Y 32:9; S 9:11=Y44:11; S 12:8=Y45:8.Manyu vahishta: S 6:6=Y 33:6.Manyu spenishta: S 12:2=Y 47:2.
The above instances concern God, man, both, and occasionally âramaiti (serenity). But, as already said, spenta mainyu is related directly or indirectly, to God. One thing is evident: (a) Ahura Mazda is the establisher/ creator/parent of vohu manah (good mind), asha (righteousness) , Khshathra (dominion), and âramaiti (serenity), and grants haurvatât (wholeness), and ameretât (immortality) to the person who truly observes these principles; and (b) spenta mainyu and âtar (fire) belong to Ahura Mazda. These two are so subtly abstract that they are not a separate entity to be established or created. They are two divine faculties, thinking and illuminating.
Should one take all these instances one by one and at the same time, take into consideration the adjoining stanzas as well as the relative song, one would realize that the Gathas depict spenta mainyu as the subtle divine faculty of the continuous creation and expansion plan of Ahura Mazda. Zarathushtra, in his quest for truth, discovers that it is the "spenta mainyu" aspect of the Supreme Being that fashioned the joy-bringing world (S 12:7=Y 47:3). Above all, it was through spenishta mainyu that God "created the wondrous wisdom of good mind by means of righteousness. " (S 8:2=Y 43:2). In fact the entire quest enlightens Zarathushtra to realize that God is not simply spenta but spenishta, the most progressive (S 7:4,5,7,9,11, 13,15=Y 43:4, 5, 7, 9, 11, 13, 15). It made him realize his own self (S 8:7=Y 43:7) and know that the purpose of his acquiring knowledge was in quest of righteousness. (S 7:9=Y 43:9).
The progressive mentality plays a vital part in human progress. One may be "a person of very small means, a person of great strength" but if he is righteous, he has been promised the best. (S 12:4-5=Y47.4- 5). God grants "good to both these parties through the progressive mentality by means of fire (enlightenment) because with the growth of serenity and righteousness, it shall convert many a seeker." (S 12:6=Y47.6). "He receives the best from the most progressive mentality who speaks words of good mind with his tongue and performs, with his own hands, deeds of serenity." (S 12:2=Y47.2). Wholeness and immortality are "the refreshing splendid goals achieved through the best mind." (S 6:8-9=Y33.8- 9). "One whose soul is in accord with righteousness is a progressive person." (S 7:2=Y34.2). "The person who seeks the best life and prospers through righteousness is a great promoter and a treasure for all." (S9:2=Y 44.2) "One knowing the divine teachings is progressive and wise like the Wise One." (S 13:3=Y 48:3). A progressive person advocates putting down fury and checking violence, and wishes to strengthen the promotion of good mentality's actions. (S 13:7=Y48.7).
That is why Zarathushtra too "chooses for himself spenishta mainyu, the most progressive mentality of God, so that a new life is breathed into the physical body, serenity prevails throughout the divine dominion" (S 8:16=Y 43.16), and wholeness and immortality are achieved." (S 12:1=Y47.1) It is the progressive mentality that separates the two parties of mankind on earth -- the righteous who promote their world and the wrongful who retard their living (S 12:5=Y47.5). It is again the progressive mentality, which "enlightens" the wrongful to seek truth and ultimately become righteous (S 12:6=Y47.6).
This enlightenment is called fire, symbol of light, warmth, and energy, by the Gathas (S 11:7=Y46.7) and Haptanghaiti (Y36.1,3) It is this light, warmth, this energy that Zarathushtra prays that every benevolent person will have. He sings:
"Moreover, may the best of blessings come to the person who gives blessings to others. Wise One, may his knowledge grow throughout the days of his long life of joy through Your most progressive mentality, the mentality through which You created the wondrous wisdom of good mind by means of righteousness. " (S 8:2=Y43.2).
Asho Zarathushtra wants every person to be godlike, choose spenta mainyu, the enlightening light, the invigorating warmth, and the vitalizing energy, rather the intuitive mind to be creative, promoter, and progressive in our joy-bringing world. Spenta Mainyu is, the Gathas tell us, the guiding inspiration, the enlightening intuition, the constructive promotion in our good lives. It is the divine spark in us. Let us maintain and brighten it more. Let us, like Asho Zarathushtra, choose for ourselves spenta mainyu to make our mission of propagating mâñthra (the thought-provoking message of the divine Mâñthran, Zarathushtra) prevail in the "sun-bathed" dominion of God! Let us join him in a meditative prayer from the Gathas:
"Wise Lord, rise within me, grant me courage through serenity, good gifts of prayers through the most progressive mentality, full vigor through righteousness, and felicity through good mind.To support me, wide-watching Lord, reveal to me the force of Your sovereignty, the blessings of good mind. Show me through progressive serenity, righteous conceptions.Now as a dedication, I Zarathushtra offer to the Wise One the very life-breath of myself and the first fruits of my good mind, deeds, and words, gained through righteousness, with my ear to the divine voice; in fact, my whole strength." (S 6:12-14=Y33. 12-14).

___________________
(1) spirit noun [ME, fr. OF or L; OF, fr. L spiritus, lit., breath, fr. spirare to blow, breathe] (13c)1: an animating or vital principle held to give life to physical organisms2: a supernatural being or essence: asa cap : HOLY SPIRITb : SOULc : an often malevolent being that is bodiless but can become visible; specif : GHOSTd : a malevolent being that enters and possesses a human being.The above is the root and definition of “spirit” as given by the Merriam-Webster’s Dictionary. It is “the animating breath,” a Semitic theory. Such a definition is a far cry from “mainyu – the instrument of thinking.”


Ali A. Jafarey
First published and posted in 1989
Re-posted in 2001, 2003, 2004
and 30 August 2007.

ابوريحان محمّد بيروني دانشمند بزرگ ايراني در ٢٥ شهريور سال ٣١٦ خورشيدي در روستاي كوچكي به نام «بيرون» در خوارزم زاده شد و در ٢٢ آذر ٤٢٧ در شهر غزنه (در افغانستان امروز) درگذشت .

بيروني در رياضي، هيأت (كيهان شناسي) ، فيزيك، زمين شناسي و جغرافيا سرآمد دانشمندان عصر خود بود. است. دانشنامه ي علوم چاپ مسكو ابوريحان را دانشمند همه قرون و اعصار خوانده است. در بسياري از كشورها نام بيروني را بر دانشگاهها، دانشكده ها و تالار كتابخانه ها نهاده و به او لقب «استاد جاويد» داده اند. بيروني گردش خورشيد، گردش محوري زمين و جهات شمال و جنوب و شعاع ِ كره ي زمين را دقيقاً محاسبه و تعريف كرده است. خورشيد گرفتگي هشتم آوريل سال ١٠١٩ ميلادي را در كوههاي لغمان (درافغانستان كنوني) رصد و بررسي كرد و ماه گرفتگي ي سپتامبر همان سال را در در غزنه پژوهيد .

در زمان بيروني، سامانيان بر شمال شرقي ايران شامل خراسان بزرگتر و خوارزم به پايتختي بخارا، زياريان بر گرگان و مازندران و مناطق اطراف، بوئيان بر ساير مناطق ايران تا بغداد، بازماندگان صفاريان بر سيستان و غزنويان بر جنوب ايران خاوري (مناطق مركزي و جنوبي افغانستان امروز) حكومت مي كردند و همه آنان مشوق دانش و ادبيات فارسي بودند و سامانيان بيش از ديگران در اين راه اهتمام داشتند. بيروني كه در جرجانيه خوارزم نزد ابونصر منصور تحصيل علم كرده بود مدتي نيز در گرگان تحت حمايت مادي و معنوي زياريان كه مرداويز سر دودمان آنها بود به تحقيق پرداخته بود و پس از آن تا پايان عمر در ايران خاوري آن زمان به پژوهش هاي علمي خود ادامه داد. با اين كه محمود غزنوي ميانه بسيار خوبي با بيروني نداشت و وسائل كافي براي تحقيق در اختيار او نبود؛ اين دانشمند لحظه اي از تلاش براي تكميل تحقيقات علمي خود دست نكشيد. بيروني كه بر زبانهاي يوناني، هندي، عربي و حتي «بربر» هم تسلط داشت كتب و رسالات متعدد كه شمار آنها را بيش از ١٤٦ گزارش كرده اند نوشت كه جمع سطور انها بالغ بر ١٣هزار است . مهمترين آثار او «تفهيم» در رياضيات و نجوم، «آثار باقيه» در تاريخ و جغرافيا، «قانون مسعودي» كه نوعي دانشنامه است و كتاب «هند» در باره اوضاع اين سرزمين از تاريخ و جغرافيا تا عادات و رسوم و طبقات اجتماعي آن. بيروني كتاب دانشنامه ي خود را به نام سلطان مسعود غزنوي حاكم وقت كرد، ولي هديه او را كه سه بار شتر سكه نقره بود نپذيرفت و به او نوشت كه كتاب را به خاطر خدمت به دانش و گسترش آن نوشته است، نه پول.

*

در زندگينامه ي ابوريحان بيروني آمده است كه او در آستانه ي چشم فروبستن از جهان، در بستر بيماري بود و پزشكان ِ درمانگر ِ او، آرامش ِ كامل و پرهيز از بحث و گفت و شنود ِ علمي با ديداركنندگان (بيمارْپُرسان) را براي او بايسته دانسته و سفارش كرده بودند. يكي از دوستان او – كه خود دانشمندي سزاوار بوده – نوشته است كه:

"براي بيمارْپُرسي، به خانه ي بيروني رفتم. همين كه چشمش به من افتاد، سخن از يك پرسش ِ مهمّ ِ دانشي را به ميان كشيد و ديدگاه ِ مرا پرسيد. پاسخ گويي بدو را آغازكردم كه كسي از خانواده ي او، بايستگي ي خاموشي و آرامش براي او را يادآورشد. ابوريحان كه سخن ِ آن خويشاوند را شنيد، با آزردگي از او پرسيد: "من نيار به دانستن ِ چگونگي ي ِ اين پرسش دارم. آيا آن را بدانم و بميرم، بهترست و يا آن كه ندانسته، درگذرم؟

به هر روي، سخني با او گفتم و با بدرودگويي، خانه اش را ترك كردم. هنوز به سر ِ كوچه نرسيده بودم كه صداي شيون، از خانه ي بيروني برخاست!" (براي خواندن بيشتر در اين زمينه، ← صَوتُ ابي الرّيحان /آواي ِ ابوريحان، نوشته ي دكتر غلامعلي كريمي، از انتشارات دانشگاه اصفهان)

چند روز پيش در واپسين يادگار از «استاد حسابي» - پيوست ِ دوم بر درآمد ِ ٣: ٤٤، زيرْبخش ِ ١٣، تصويري از زنده ياد دكتر محمود حسابي، دانشمند ِ نامدار ِ روزگارمان را نشردادم كه او را در واپسين دمهاي زندگي، در بستر ِ مرگ، كتاب به دست، نشان مي دهد. به راستي آيا اين تصوير، يادآور ِ كار ِ ابوريحان بيروني در بستر ِ مرگ نيست و نيز اندرز ِ گوهرين ِ فرزانه ي توس را فراياد نمي آورد؟ ("اگر جان همي خواهي افروختن/ زماني مياساي از آموختن/به دانش ز دانندگان راه جوي/ به گيتي بپوي و به هركس بگوي/ز هر دانشي چون سخن بشنوي/ ز ِ آموختن يكزمان نَغْنَوي/چو ديداريابي به شاخ ِ سَخُن/ بداني كه دانش نيايد به بُن")

چُنين است معناي ِ پويايي و پايداري ي فرهنگي در تاريخ ِ ميهن ِ ما.

در يك راياپيام كه هفته‌ي پيش، از سوي آقاي پيام جهانگيري بدين دفتر رسيد، نويسنده پس از ابراز ِ مهر و همْ‌دلي نسبت به ويراستار، بر يكي از برداشت‌هاي او انگشت‌گذاشته و برداشت ِ انتقادي‌ي خويش را بيان داشته‌ است.
متن ِ پيام ِ اين همْ‌ميهن را با حذف ِ درآمد ِ آن – كه شناختنامه ي كوتاه ِ نويسنده و مهرْورزي ي او بدين پژوهنده است – در پي مي آورم و سپس، پاسخي كوتاه، بدان خواهم‌نوشت.


.........................................
استاد گرامی،
این‌جانب، پیام جهانگیری، همواره آثار و نوشته های شما، خصوصاً وبلاگتان را مطالعه می کنم و عشقتان به ایران و ایرانی و فرهنگ ایران را می ستایم.
دو شب ِ پیش، وبلاگ ِ شما را طبق عادت نگاه می کردم. به مقاله ای از دکترعبّاس توفیق (فرمان ِ عَزْل ِ دکتر مصدّق) – که گویا در فصل‌نامۀ ره آورد، مجلّۀ هنر و ادبيّات ايرانی، شمارۀ ٧٩، لُس آنجلس- تابستان ١٣٨٦هم چاپ گردیده باشد – برخوردم.
اجازه می خواهم تا فروتنانه، به عنوان شاگردی کوچک مطالبی را در پی بیاورم:
در ابتدای مقاله، جناب دکتر دوستخواه عزیز، مقدّمه ای نوشته بودید که هضم آن برایم بسیار دشوار بود.
استاد، این‌گونه نوشته بودید:
« فرمان ِعَزل ِ دکتر مصدّق كه خواندن آن، به ويژه در اين هنگام كه كسانی ميدان را خالی ديده و سوار بر مركب چوبين قلم به تاخت و تاز به مصدّق و ميراث ارجمند ِ ملّی ی او پرداخته اند، غنيمتی است و يك بار ديگر درستی‌ی ِ مَثل ِ"آفتاب را به گل نتوان پوشيد!" را نشان می دهد. متن اين گفتار ارزنده و روشنگر را برای آگاهی ی دوستداران حقيقت و پرهيزندگان از روزمرّگی و هياهوی بازارمكّاره ی سياست بازی در پی می آورم.»
*
استاد بزرگوار،
مگر نویسندۀ آسیب شناسی یک شکست در این پژوهش از منتقدین، دعوت به نقد علمی این پژوهش نکرده اند؟ حال چرا شما می گویید «... کسانی میدان را خالی دیده و سوار بر ...».
جناب دکتر دوستخواه عزیز، کار روشنفکری و قلم فرسایی در حوزۀ اندیشه گری و پژوهش را با کدامین میدان مقایسه می نمایید؟
مگر پنجاه سال در پوشانیدن نقایص و در مدح دکتر مصدّق ِ عزیز که دکتر میرفطروس به حق خدمات ارزندۀ وی را ذکر نموده و به دور از عصبیّت به پژوهش نشسته اند، دوستان و هم فکرانتان قلم نزده اند؟ چرا به قول شما در این طرفِ میدان ِ نبرد، کسی شما را به خالی نبودن رزم گاه، متهم نکرد؟
جناب دکتر دوستخواه گرامی، نوشته اید: «... برای آگاهی ی دوستداران حقيقت و پرهيزندگان از روزمرّگی و هياهوی بازارمكّاره ی سياست بازی ...»
چگونه است که این کار پژوهشی ِ گرانقدر را، که تنها با معیار علمی، قابل سنجش است با سنگِ محکِ سیاسی به پیشواز رفته اید؟
شناختی که من از دکتر میرفطروس عزیز دارم این است که هیچ گاه مجذوب و شیفتۀ روزمرّگی و هیاهوها نشده اند. عقل نقال – اصطلاح بسیار زیبا از خودشان – هرگز نتوانسته است جایگزین عقل نقادشان شود.
در بحبوحۀ انقلاب اسلامی، که می توان گفت قشر روشنفکری ما در یک انجماد فکری یا افسون شدگی اندیشه گری به سرمی برد، ایشان به عنوان متفکری پیشرو از "اسلام شناسی" و "حلاج" سخن گفتند.
اتفاقاً فرق روشن فکر ِ روشن بین، با روشن فکر ِ تاریک اندیش و ناکجاآبادی (البته شاید این ترکیب را نپذیرید) – اصطلاحی که در عین پارادوکسیکال بودن ِ واژه، می توان به نسل دوم و سوم روشنفکران بعد از مشروطۀ ایران اطلاق نمود – همین است.
باری جناب دکتر دوستخواه گرامی ام، متن مقالۀ مذکور را نیز خواندم. نوشتن در مورد این مقاله، خود مقاله ای را می طلبد که البته من اجازۀ جسارتِ پاسخ گویی به این مقاله را به عنوان یک شاگرد کوچک به خود نمی دهم؛ امّا همین بس که می توان گفت در این مقاله ضمن بررسی موارد حقوقی – که در اکثر موارد من نیز با آن موافقم – صراحتاً به اَعمالی غیرقانونی از دکتر مصدّق، مانند برگزاری همه پرسی که برخلاف قانون اساسی بوده و تعطیلی مجلس شورای ملی که باز هم عملی خلاف قانون بوده، اشاره شده است. ضمناً به این نکته که واپسین شاه قجر، ١٤ بار اقدام به تغییر نخست وزیران نموده نیز اشاره شده است. امّا از این مطلب که دکتر مصدّق‌ی که آن همه از مشروطه طلبی و قانون مندی وی در تاریخ نام برده شده، چرا در این موارد سکوت اختیار نموده است، ذکری به میان نیامده است. هرچند دکتر سنجابی در تاریخ شفاهی (حبیب لاجوردی) در مورد حق شاه در عزل مصدّق صراحتاً می گوید:
«آری شاه حق عزل مصدّق را داشت.»
آری، من هم با شما در شیوۀ دیکتاتورگونۀ سلسلۀ پهلوی هم رأی ام. ولی این پرسش تاریخی را نیز همواره در ذهن دارم که چرا متأسّفانه بسیاری از روشنفکران نسل دوم و سوم کشورمان، با از دست دادن فرصتی تاریخی که با حمایت حاکمان وقت در اختیارشان قرار داشت، هم خود به ناکجاآبادی ویران سقوط کردند و هم ملتی را با خود به قعر تاریکی فرو بردند و جالب آنست که هنوز هم با اصرار بر اشتباهات خویش، حاضر به بررسی عوامل سقوطِ تاریخی مان نیستند.
هرچند بودند بزرگانی مانند زنده یاد دکتر پرویز ناتل خانلری که با استفاده از فضای موجود تلاش و همت خود را صرف اعتلای ایران و نام و فرهنگش نمودند، شاهکاری که امروز وارثانی همچون شما ادامه دهندۀ آن راه هستید.
*
و امّا سخن آخر آن‌ که، حتی اگر دکتر مصدّق و یارانشان در وقایع سال ٣٢ به پیروزی می رسیدند، در بهترین حالت حتی اگر ایران به ایرانستان تبدیل نمی شد، ایران ِ تحت نفوذِ دیکتاتوری ِ شوروی، در سال ١٩٩١، تکّه تکّه و تبدیل به جمهوری های پراکنده ای می گردید و دیگر ایرانی نبود تا امروز از نام بلند آن سخن برانیم.
*
اگر این نامه را برایتان نوشتم، تنها به پای علاقه ای بگذارید که به شما و راه تان دارم.
براي جسارتم در این نقد، حتماً مرا خواهید بخشید.


شاگرد کوچکتان
پیام جهانگیری
١٥ شهریورماه ٢٥٦٦


پاسخ ِ ويراستار:


دوست ِ ناديده ي ارجمند،

با درود و سپاس از شما براي طرح ِ برداشتهاي انتقادي تان، مي نويسم:
يك) پس از نشر ِ گفتار ِ تشريحي و تحليلي‌ي ِ دكترتوفيق، با رويكرد به پاره‌اي اشاره‌ها از سوي ِ برخي از دوستان به برداشت ِ ويراستاراز آن گفتار، در درآمد ِ ٣: ٤١ (زيرْبخش ِ ١٢) يادداشتي را با عنوان ِ نگرشي دوباره به رويدادي مهمّ در تاريخ ِ معاصر ِ ايران: روي ِ ديگر ِ سكّه، نشردادم كه گمان مي‌برم روشنگري‌ي بيشتري باشد در مورد ِ آنچه پيشتر نوشته‌بودم.
دو) آشنايي‌ي من با ديدگاه‌ها و برداشت‌هاي آقاي ميرفطروس، به چند دهه پيش ازين بازمي‌گردد و كتاب‌هايي از ايشان را كه نام‌برده‌ايد و كارهاي ديگرشان را – كه خودشان با لطف برايم فرستاده‌اند – اندك‌زماني پس از نشر، خوانده و بررسيده و حتّا برآيند ِ بررسي و برداشت ِ خود درباره‌ي يكي يا دو تا از آن‌ها را در جاهايي نشرداده‌ام كه اكنون نشرگاه ِ آن‌ها را به ياد نمي‌آورم.
من با شخص ِ ايشان و هيچ پژوهنده‌ي ديگري– هر اندازه هم كه ناهمخواني‌ي ديدگاه داشته‌باشم – چالش و ستيزي ندارم و همواره كارها را با سنجه‌ي اندازه‌ي سودمندي‌شان براي فرهنگ و ادب و مصلحت جامعه و مردم؛ آن هم نه در چهارچوب ِ محدود ِ خود ِ اثر؛ بلكه در زمينه‌اي گسترده‌تر، بررسيده‌ام (نمونه‌اش بخش ١٤همين درآمد درباره ي كتاب ِ تازه‌ي آقاي ميرفطروس است). در مورد ِ زنجيره گفتارهاي موضوع ِ بحث نيز، روش ِ من همين بوده است و اين كار را در پهنه‌ي كارهايي – كم و بيش – همْ‌سنخ ِ آن كه در چند سال ِ اخير به عرصه‌ي نشر درآمده‌اند – نگريسته‌ام.
از سوي ِ ديگر، با آن كه به "نظريّه‌ي توطئه"

(Conspiracy‌ theory)

باوري ندارم و گرفتار ِ ماخولياي دايي‌جان ناپلئونيسم" هم نيستم، آزمون‌هاي شخصي و پژوهيده‌ها و خوانده‌هاي شصت ساله، به من آموخته‌اند كه به چشمان ِ بيرون‌نگر ِ خويش، اعتماد ِ چنداني نداشته‌باشم و با بينايي‌ي ِ ژرفاكاوتري، به كارها و گفتارها و كردارها بنگرم و "نيمْ‌كاسه"هاي "نهان" در زير ِ "كاسه"هاي ِ نگارين ِ "نمايان" و "پيچش ِ مو" در پس ِ پشت ِ انبوه ِ "مو"هاي آراسته و هموار را نيز بجويم و بپژوهم.
سه) بهترست بپردازم به اصل ِ مطلب و خُرده‌گيري‌هاي شما به تحليل دكتر توفيق و يادآورشوم كه خواست ِ نويسنده‌ي تحليل از كاربُرد ِ وصف ِ "غير ِ قانوني" براي برخي از تصميم‌گيري‌ها و اقدام‌هاي مصدّق و از جمله همه‌پرسي‌ي ِ ١٢ و ١٩ امرداد ١٣٣٢، دَورزدن ِ مانع‌هايي‌ست كه دربار و نهادهاي واپس‌گرا و مردم‌ستيز بر سر ِ راه ِ دولت پديدآورده و نام ِ "قانون" بر آنها نهاده‌بودند؛ وگرنه مصدّق – آن گوهر ِ انديشه‌ي ِ قانون‌مداري‌ي ِ جنبش ِ مشروطه‌خواهي و حقوق‌دان ِ ممتاز– پخته‌تر و آگاه‌تر و كارآزموده‌تر از آن بود كه دست به كاري خام بزند و روزه‌ي ِ شكّ‌دار بگيرد. او رهبري آزاديخواه و مردمْ‌سالاربود كه بناداشت همه‌ي كارهايش در چهارچوب قانون صورت گيرد و پرچم سرخ ِ هيچ انقلابي را بر دوش نمي كشيد؛ امّا در جايي كه بايسته‌ مي ‌دانست، به شيوه‌ي ويژه‌ي خود، انقلابي رفتارمي‌كرد كه هرآينه بازهم پشتوانه‌ي قانوني‌ي لازم (قانون ِ مردم و نه "فرمان"هاي ِ "قانونْ‌نما"ي همايوني!) را داشت. او روزي كه گماشتگان ِ نماينده‌نماي ِ درباري در مجلس، نگذاشتند سخن‌بگويد، مجلس را ترك‌گفت و در ميدان ِ بهارستان در ميان ِ انبوه ِ مردم و بر سر ِ دوش ِ آنان سخن‌راني‌كرد و آن جمله‌ي تاريخي را گفت كه: "مجلس، آنجاست كه مردم هستند!"