Monday, March 26, 2007
«نوروز» را به خطّ ِ لاتين، چگونه بنويسيم؟ - پيوست ششم بر «جُنگ ِ نوروزي»
يادداشت ويراستار
دوشنبه ششم فروردين ١٣٨٦
در سالهاي اخير كه نوروز كاربُردي جهانْ شمول تر و فراگيرتر از پيش يافته و كم كم به گونه ي يك كليدْواژه ي ايراني از سوي مردم ديگرْ كشورها شناخته شده و وارد ِ فرهنگ ِ زبانهاي بزرگ جهاني و نيز زبانْزد ِ بسياري از مردم جهان و كارگزاران نهادهاي اجتماعي و سياسي و فرهنگي گرديده است، بايستگي ي ِ نگاشتن ِ آن در رسانه هاي چاپي و الكترونيك در متنهاي جُز فارسي و حتّا گاه متنهاي فارسي كه از سر ِ ناگزيري ي فنّي به خطّ ِ لاتين نوشته مي شوند، پيش آمده است.
امّا همگان در نگارش اين واژه، شيوه و املايي يكسان به كار نمي برند و درنتيجه، اين امر، آشفتگي ي بسيار در كار ِ شناساندن جشن ِ بزرگ ِ ملّي مان به ديگران، پديدآورده است.
دوست ارجمند، آقاي دكتر كاظم ابهري استاد دانشگاه استرالياي جنوبي، امروز با مهرشان به ويراستار اين تارنما، متني رهنمون و روشنگر و سودمند را به اين دفتر فرستاده اند كه با سپاسگزاري از ايشان، به عنوان ِ پيوست ِ ششم بر «جُنگ ِ نوروزي»، در پي ِ اين يادداشت مي آورم
ايشان پس از سفارش و پيشنهاد به همه ي ايرانيان كه «نوروز» را به خطّ لاتين، همواره و در همه جا با املاي
Nowruz
بنويسند (نگاشتي كه مورد تأييد ِ استادان و كارشناسان نامدارست)، افزوده اند:
«... انتظار می رود کلیه هموطنان عزيز اين نحو نگارش نوروز را به خاطر بسپارند و به ديگران نيز بگويند تا برای یکنواختی، همگان در نوشته های خود نوروز و سال نو ايرانی را به این شکل معرفی نمايند.»
*
نگارنده ي اين يادداشت نيز همين خواهش و نيز انتقال آن به ديگران را از خوانندگان ِ گرامي ي اين تارنما دارد و اميدوارست كه آشوب در اين زمينه، به زودي جاي خود را به ساماني سزاوار بدهد.
* * *
متن ِ پيام ِ دكتر ابهري را در دنباله ي اين يادداشت بخوانيد:
"نوروز" را
Nowruz
بنويسيم!
نوروز بزرگترين جشن ما ايرانيان است که به سابقه تاريخی آن می باليم و با سربلندی آنرا جشن می گيريم. در خارج از ايران، غالبا ناگزيريم نوروز را با الفبای لاتين بنويسيم و هر کس به دلخواه و سليقه خود آن را به گونه ای می نويسد.
از حدود دو سال قبل که اینجانب متعهد به تالیف کتاب جامعی زیر عنوان"نوروز" به زبان انگلیسی شدم (و متاسفانه به سبب تعهدات دیگر تا کنون موفق به اتمام آن نشده ام)، در مسیر بررسی منابع غیر فارسی، به گوناگونی و تشتت آراء در نگارش نام نوروز با الفبای لاتین پی بردم. بخش اول کلمه نوروز را به سه شکل Naw یا No یا Now
و در تاجیکستان به شکل
Nav
وبخش دوم آنرا به سه شکل
Rouz یا Rooz یا Ruz
نوشته اند.
اين تنوّع در نگارش هنگامی بسیار چشمگيرمی شود که گروهی دو بخش را سرهم به صورت يک کلمه و عدّه ای جدا از هم به صورت دو کلمه می نويسند و بعضی هم بين دو بخش آن خط تیره می گذارند. تنها در اينترنت تاکنون هفده صورت نگارش برای نوروز با الفبای لاتين ديده شده است.
اين ناهمگونی در نوشتن نام نوروز شايد برای خود ما کم اهميت باشد و يا در نظر برخی اصلأ موضوع قابل اعتنایی نباشد؛ ولی به چشم غير ايرانی ها بسیار عجيب می نمايد، تا آنجا که برای کثیری از خارجی ها سه گمان پيش آمده که یا سال نو ايرانی نام و نشان درستی ندارد یا اصل وريشه و معنی آن برای ايرانيان درست روشن نيست و یا گروه های مختلف ایرانی سال نو متفاوتی را جشن می گیرند.
از آن جا که دايرةالمعارف ايرانيکا که بيش از دو دهه قبل با همت والای دانشمند گرانْ قدر استاد دکتر احسان يارشاطر بنيان گذارده شد و مجلّدات آن تاکنون زير نظر ايشان تدوين و توسط دانشگاه کلمبيا منتشر گرديده و هم اکنون بی ترديد بزرگترين و معتبرترين مرجع ايران شناسی در زبان انگليسی است، این نگارنده، در مقام پرسش از دکتر يارشاطربرآمد که نوروز را با الفبای لاتين چگونه بايد نوشت.
ایشان در پاسخ اظهار داشتند که:
« نوروز يک کلمه است و نگارش آن نه فقط برای انگلیسی زبانان بلکه برای دیگر ملیّت ها در کشورهای اروپايی نیز، با رعايت قواعد آواشناسی
(Phonetics)
و پس از «تأمّلات و ملاحظات بسيار» به صورت
Nowruz
توصيه گرديده است.»
*
متعاقب توضیحات دکتريارشاطر، این جانب یادداشت کوتاهی در فصلنامه ي ره آورد، شماره 61، صفحه 354، چاپ لوس آنجلس، در این مورد نوشتم.
* * *
هیأت اجرایی ِ يونسكو (بخش علمی، آموزشی و فرهنگی سازمان ملل متحد) در یکصد و پنجاه و پنجمین اجلاس خود در سال 1998 از دبیر کل یونسکو درخواست نمود تا برای اجرای یک برنامه بدیع فرهنگی بودجه ای اختصاص یابد. نام ِ این برنامه – آن طور که در ایران از آن نام برده می شود –"شاهكارهای ِ شفاهی و غير ِ ملموس ِ میراث ِ بشری"
(Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity)
است و هدف آن حفظ و احیای زبان، ادبيات شفاهی، موسيقی، رقص، بازی، اسطوره شناسی، آداب و آيين ها، صنايع دستی و هنرهای سنتی می باشد.
بر اساس مقررّات یونسکو، هر کشور می تواند هر دو سال یک بار پرونده ای از یک شاهکار مستقل را به اضافه پرونده ي یک شاهکار مشترک منطقه ای به یونسکو ارائه دهد. هر کشور برای ثبت شاهکار مستقل خود و یا به نمایندگی از طرف کشورهای حوزه برای شاهکار مشترک باید گزارش جامعی در حدود 50 صفحه به زبان انگلیسی يا فرانسه و دو فیلم يکی به طول دوساعت ودیگری ده دقیقه در باره آن شاهکار تهیّه و در موعد مقرر به یونسکو ارائه دهد تا برای تصمیم گیری در اجلاس عمومی مطرح شود.
یونسکو دو اجلاس در سالهای 2001 و 2003 داشته و دو بیانیّه زیر عنوان "بيانيّه شاهكارهای شفاهی و غير ملموس میراث بشری"
(Proclamation of Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity)
تهيّه نموده و تا به حال حدود 50 اثر توسط کشورهایی چون ایتالیا، ویتنام، ازبکستان، تاجیکستان و عراق در فهرست شاهكارهای شفاهی و غير ملموس میراث بشری ي يونسكو به ثبت رسيده است؛ امّا تا کنون شاهکاری برای ايران ثبت نشده است.
کشورها در به ثبت رساندن شاهکارهای شفاهی به رقابت با یکدیگر برخاسته اند؛ به طوری که آلمان و فرانسه قصّه ي هزار و یک شب را به نام خود به ثبت رسانده اند و ترکیّه نیز نقشه ي مشابهی برای ثبت ِ تعزیه دارد؛ در حالی که گفته می شود تعزیه قدیمی ترین نمایش ایرانی است که به صورت میدانی انجام می شود و سابقه ي آن حتی به قبل از اسلام بر می گردد.
* * *
آیین باستانی ي نوروز در حوزه ي تمدّنی ي ایران واقع است و با آن که زمان و کلیّات مراسم نوروز در بین ده کشور منطقه مشترک است معهذا جزئیات آن در میان این کشورها متفاوت می باشد. ایران به عنوان نماینده ي کشورهای حوزه ي نوروز و هماهنگ کننده این فعالیت مأموریّت یافته تا مدارک لازم را تهیه و پرونده ي نوروز را برای رسیدگی در اجلاس سال 2005 تسلیم نماید. این رسالت بر عهده سازمان میراث فرهنگی کشور قرار گرفته تا پرونده نوروز را به عنوان پرونده ای مشترک از سوی کشورهای حوزه ي ِ تمدّن ایران (احتمالا همراه با پرونده ي مستقلی از شاهکار دیگری در زمینه ي هنرها و آیین های سنّتی ایران) برای ثبت به یونسکو ارائه دهد.
شاید اشاره به این نکته در این جا بی تناسب نباشد که این جانب در فرصت دیدار از ایران در آگوست 2004 که درصدد یافتن اطلاعات بیشتری در مورد نوروز بودم، فکرکردم بد نیست با یکی دو تن از مؤلفان یا محققانی که کتاب یا نشریّه ي آنها را در دست داشتم تماس بگیرم. یکی از این کتابها از انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور بود و توانستم با مؤلف مورد نظر تلفنی صحبت کنم. ایشان پیشنهاد کردند که این جانب نقدا و قبل از ملاقاتشان در جلسه ای که قرار بود روز بعد (11 آگوست 2004) به منظور هماهنگ کردن تلاشهای "کشور های برگزارکننده ي نوروز" در به ثبت رساندن نوروز در فهرست "شاهکارهای شفاهی و غیرملموس میراث بشری" در دفتر یونسکو در تهران تشکیل شود، شرکت نمایم. من نیز چنین کردم و در فرصت های بعدی ایشان را ملاقات نمودم. اگر پیشنهاد آن روز ایشان نبود، امروز این نوشتار به این صورت تهیّه نمی شد.
در آن جلسه نمایندگان شش کشور آذربایجان، افغانستان، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان و هندوستان قطعنامه ي این گردهمایی را مبنی بر انتخاب ایران به عنوان کشور هماهنگ کننده امضاء نمودند؛ در حالی که دو کشور ازبکستان و ترکیّه امضای آن را به بعد موکول کردند. کشور تاجیکستان در این گردهمایی شرکت نداشت؛ ولی آمادگی خود را برای امضاء اعلام نموده بود. در این همایش کلمه نوروز به چند شکل بر روی اوراق و پوسترها نوشته شده بود و این جانب توضیح لازم را دادم و توصیه ي دکتر یارشاطر را به اطّلاع حاضران رساندم. از آن پس یونسکو و سازمان میراث فرهنگی کشور، شکل ِ پیشنهادی ي ِ
Nowruz
را در همه جا به کار برده اند.
*
بسیاری از نهادهای عمده ي آموزشی و فرهنگی چه در داخل کشور مانند دفتر پژوهشهای فرهنگی و چه در خارج از ايران نگارش کلمه نوروز را به شکل
Nowruz
برگزیده اند. از جمله بنیاد میراث ایران وابسته به دانشگاه آکسفورد در انگلستان، در پاسخ مورخ 21 سپتامبر 2004
به نامه اینجانب، اعلام داشت که از این پس در کلیه نشریات خود شکل پیشنهادی ي ِ
Nowruz
را به کار خواهدبرد.
جالب آن که پزوهشگر نامور ایرانی، زنده یاد دکتر محمّد مقدّم در رساله دکترای خود زیر عنوان "ریشه های هند واروپایی جشن های سال نو ایرانی" که در سال 1938
(قبل از جنگ جهانی دوم) به دانشگاه
Princeton
آمریکا ارائه نموده، نوروز را به صورت
Nowruz
نوشته است. (ضمنا رییس جمهور آمریکا نیز در پیام تبریک نوروزی ي خود به ایرانیان مقیم آمریکا در تاریخ بيستم مارس 2003، کلمه ي نوروز را به صورت
Nowruz
به کار برد.)
* * *
انتظار می رود کلیه هموطنان عزيز اين نحو نگارش ِ نوروز را به خاطر بسپارند و به ديگران نيز بگويند تا، برای یکنواختی، همگان در نوشته های خود، نوروز و سال ِ نو ِ ايرانی را به این شکل معرّفی نمايند.
