CENTER FOR IRANIAN STUDIES - کانون پژوهشهای ايران شناختی

دوشنبه ششم فروردين ١٣٨٦

(ابوريحان بيرونی در کتاب "التفهيم لاوائل ِ صِناعَة التنجيم")

در ايران باستان، خُردادْ روز ( ششمين روز) از فروردين ماه، در ميان ِ روزهاي جشنْ آيين ِ بزرگ ِ نوروز، ويژگي داشت و آن را نوروز ِ بزرگ يا نوروز ِ ويژه يا نوروز ِ خُردادي مي ناميدند. شهرياران ايران در اين روز، جشني بزرگ برپامي داشتند و درهاي بارگاه خود را به روي شاباش گويان مي گشودند.

درباره ي اين روز و بايستگي ها و شايستگي هايش در متنهاي كهن ِ باستاني و متنهاي فارسي و عربي ي ِ هزاره ي اخير بسيار نوشته اند كه نوشتار ابوريحان بيروني در اين زمينه، نمونه اي از آنهاست. با اين همه پيشينه و بُنياد و چرايي ي برگزيدن ِ اين روز و ويژه گردانيدن ِ آن، چندان روشن نيست و شايد بتوان گفت كه نمادي است از پايان ِ گاه هاي ِ ششگانه ي آفرينش در اسطوره هاي كهن ايراني و از آن جا كه همه ي جشن نوروز، آيين ِ نمادين ِ نوزايي ي ِ جان و جهان و زندگي است، اين روز به منزله ي هنگام ِ اوج ِ اين فرآيند، بسيار ارجمند شناخته شده است.

بعدها در زرتشتيگري ي پسين -- كه در روزگار ِ ساسانيان سامان يافت -- به سبب ِ والايي ِ ارج ِ اين روز در فرهنگ و نهاد ِ ايرانيان، اين روز را به منزله ي زادْروز ِ زرتشت شناختند كه هيچ پشتوانه و بنياد ِ تاريخي و گاه شناختي نداشت؛ زيرا زادْسال ِ فرزانه ي باستاني ي ايران نيز به قطع و يقين شناخته نيست تا چه رسد به زادْ روز ِ او. آنچه در اين باره گفته و نوشته شده، بر پايه ي برآوردها و گمانه زني ها و سختْ نسبي است. چُنين فرآيندي، درست همانند ِ تعيين ِ بيست و پنجم ماه دسامبر (زادْروز ِ اسطورگي ي ايزد مهر) به منزله ي زادْروز عيسي مسيح از سوي كارگزاران كليسا در چند سده پس از روزگار عيسي است.به هر روي، زرتشتيان تا به امروز، ششم ِ فروردين را زادْروز ِ زرتشت مي شناسند و جشنْ آيين ِ ويژه اي در آتشكده هاي خود برپا مي دارند و ازهمين رو، اين روز را از ديگرْ روزهاي نوروز متمايز و ممتاز مي شمارند.

درباره ي اين روز و ويژگي ي ديني و آييني ي زرتشتي و نيز برخي از پشتوانه هاي اسطورگي ي آن، گزارشي خواندني در يك متن ِ پازند آمده است كه در گفتاري با عنوان ِ نوروز در يك متن ِ پازند به قلم دستور كايوجي - دستور پشوتن ميرزا، از پارسيان هندوستان، به دقّت و روشني (بي هيچ گونه اشاره اي به زادْروز ِ زرتشت در اين هنگام) تحليل گرديده و دريچه اي است به شناخت بهتر ِ ويژگيهاي اين روز. (← ايران شناخت، بيست گفتار ِ پژوهشي ِ ايران شناختي، يادنامه ي استاد آ. و. ويليامز جَكسُن، گزارش ِ جليل دوستخواه، نشر ِ آگه، تهران- ١٣٨٤، صص ٢٢١- ٢٢٦)

كساني نيز، اين روز را جدا از نگرش ِ ديني ي زرتشتي بدان، به عنوان ِ روز ِ پدر پيشنهادمي كنند كه مي تواند پذيرفتني باشد و مناسبت فرخنده اي گردد با يادْكرد از سنّت ِ باستاني ي ايرانيان.

هرچه بوده است و هرچه هست، ششم فروردين، نوروز ِ خُردادي/ نوروز ِ بزرگ / نوروز ِ ويژه را به همه ي ايرانيان و دوست داران ِ فرهنگ ِ ايراني شادباش و فرخنده باد مي گويم. كهنگي و فرسودگي و ايستايي از زندگي مان دور گرداد و هر روزمان نوروز و سرشار از نوآييني و پويايي باد!