CENTER FOR IRANIAN STUDIES - کانون پژوهشهای ايران شناختی

در آستانه ي ماه اسفنديم و اندكي بيش از چهار هفته تا نوروز مانده است. همه ي ايرانيان و ايراني فرهنگان، در هر جا كه هستند، از هم اكنون در انديشه ي تدارك هرچه شكوهمند تر ِ جشن ِ آغاز ِ سال ِ نو و هنگام فرخنده ي نوزايي ي جهان و زندگي و برگزاري ي هرچه شورمندانه تر ِ آيينهاي اين جشن خجسته اند.

يكي از اين آيينها -- كه آميزه اي از سنّتهاي باستاني ي ايرانيان و گاهْ شماري ي هزاره ي اخير ِ ايشان به شمار مي آيد -- جشن ِ چهارشنبه سوري (/سرخي)، هنگام ِ خوشْ آمد گويي ي گرم و شادمانه به پيك ِ مژده رسان ِ نوروز ِ جاودانه است.

بر پايه ي سنّت ِ ايرانيان، زمان ِ برگزاري س اين جشن ِ پيشْ درآمد ِ نوروز، در شامگاه ِ آخرين سه شنبه ي ماه اسفند ِ (شب ِ پيش از روز ِ چهارشنبه ي آخر) هر سال است. امّا بر پايه ي داده هاي گاه شناختي، تعيين اين زمان همواره يكسان نيست و در دوره هايي با تناوب ِ شش تا هفده ساله و به گونه ي ميانگين، هشت بار در هر سَده، آخرين سه شنبه ي ماه اسفند و سال، واپسين روز ِ ماه ِ دوازدهم و سال نيز هست و ناگزير، فرداي ِ آن، نخستين چهارشنبه ي سال ِ نو است و نه آخرين چهارشنبه ي سال ِ رو به پايان كه عنوان ِ چهارشنبه سوري دارد.

آخرين باري كه اين وضع پيش آمد، در سال 1374 بود و امسال (1385) نيز همين گونه است. بار ِ بعدي، هفده سال ِ ديگر، در سال 1402 خورشيدي خواهد بود.

بر پايه ي ِ آنچه گفته شد، امسال، زمان ِ درست ِ برگزاري ي ِ جشن ِ چهارشنبه سوري (/سرخي)، شامگاه ِ سه شنبه 22 اسفندماه خواهد بود.

*

دوست پژوهنده ي ارجمند آقاي دكتر رضا مرادي غياث آبادي، در اين زمينه گفتار ِ روشنگرانه اي دارد كه امروز با لطف هميشگي اش به اين نگارنده، به اين دفتر فرستاده است و من براي رهنموني ي خوانندگان اين تارنما به دقّت بيشتر، متن ِ آن را با سپاسگزاري از فرستنده، در دنباله مي آورم.

از دوستان خواننده، خواهشمندم كه خواندن اين متن را به همه ي آشنايان و دوستان خود سفارش كنند و آن را در هر رسانه ي الكترونيك يا چاپي و نيز رسانه هاي گفتاري كه در دسترس دارند، بازْنشر دهند تا دوگانگي و سردرگمي در شناخت ِ زمان ِ درست ِ برپايي ي اين جشن ِ شورانگيز، از ميان برود و همگان در ايران و فراسوي آن، اين آيين را در شامگاه روز سه شنبه 22 اسفندماه برگزارند.

* * *

رضا مرادی غیاث آبادی
www.ghiasabadi.com

آقای دکتر تورج پارسی از سوئد در نامه‌ای‌ مهرآمیز، به گفت و گویی با این نگارنده در باره دوگانگی‌ پیش آمده در بارۀ زمان جشن چهارشنبه‌سوری امسال پرداختند که گزیده‌ای از نظر خود را در این جا می‌آورم:
از آن جا که یکم فروردین سال آینده، روز چهارشنبه است؛ در تشخیص هنگام جشن چهارشنبه‌سوری یک ناهماهنگی پیش آمده است که برخی زمان درست آنرا شامگاه سه‌شنبه 29 اسفند گمان می‌برند و برخی دیگر نیز شامگاه سه‌شنبه 22 اسفند.
به گمان این نگارنده، حالت دوم درست است. چرا که زمان جشن چهارشنبه‌سوری بدون هیچ اختلاف‌ نظری «غروبگاه پیش از آخرین چهارشنبه سال» (شامگاه میان آخرین سه‌شنبه و آخرین چهار‌شنبه سال) تعریف شده است. در نتیجه، شامگاه روز سه‌شنبه 29 اسفند با تعریف نهادین و پذیرفته‌شده همگانی مطابقت ندارد؛ چرا که روز پس از آن، نه آخرین چهارشنبه سال که نخستین چهارشنبه سال تازه است. از این رو شامگاه سه‌شنبه 22 اسفند، هنگام جشن چهارشنبه سوری است. هر چند که بسیاری از مردمان در چنین دوگانگی‌هایی، در هر دو زمان آتش می‌افروزند و به شکوه جشن می‌افزایند. به ویژه که شامگاه 29 اسفند، هنگام آتش‌افروزی آخرین شب سال هم هست که هنوز در بسیاری از سرزمینَ‌های ایرانی انجام می‌شود. (در آذربایجان هر ساله در هر چهار چهارشنبه‌سال آتش می‌افروزند. برای آگاهی بیشتر بنگرید به گفتار چارشنبه سوری). در سگالشی که با آقای دکتر جلیل دوستخواه دست داد، دانستم که ایشان نیز بر چنین باوری هستند.
این‌چنین پیشامدی، در دوره‌هایی تناوبی با فاصله‌های شش تا هفده ساله و بطور متوسط هشت بار در هر قرن روی می‌دهد. در سدۀ فعلی، چنین پیشامدی در سال‌های 1306، 1312، 1323، 1340، 1357، 1368، 1374 و 1385 روی داده است و تکرار بعدی ِ آن در سدۀ آینده، پس از هفده سال در سال 1402 خواهد بود.