CENTER FOR IRANIAN STUDIES - کانون پژوهشهای ايران شناختی

(ابوالفضل بيهقي)

ده سال با اشك و آه و سوز و گداز گذشت؛ ده سالي كه در روزان و شبان سياه و تلخ آن، سيماي نجيب دوست دانشمند و فرهيخته ام استاد دكتر احمد تفضّلي، يك دم از پيش چشمان خسته و حسرت كشيده ام دورنشده است. هنوز هم دلم نمي خواهد آن كابوس شوم و آن شقاوت شگفت را باوركند. گاه در لرزش عصبي ي جانكاهي، در حالتي ميان خواب و بيداري، خود را در كنار وي، در باغ نگارستان، ساختمان پيشين دانشكده ي ادبيّات و علوم انساني در نشست درس ِ زبان ِ پهلوي ي زنده ياد استاد دكتر صادق كيا و يا سالها پس از آن، دركتابخانه ي بزرگ او در خانه اش در كوچه ي شيب داري از خيابان دربند تهران مي بينم كه با صداي گرم و مهربانش با من سخن مي گويد و نكته هايي از ادب باستاني مان را با هم به بحث مي گذاريم.

كارنامه ي دانشي و پژوهشي ي او سرشار و گرانْ بار و براي ماندگار نگاه داشتن ِ نامش در برگهاي زرّين تاريخ فرهنگ ايران بسنده است. امّا او را در اوج آفرينش فرهنگي اش ربودند و به خون نشاندند و دلهاي همه ي دوستداران ايران و ارزشهاي ايراني را سوگوار و داغدار كردند. در اين ده سال، او چه كارهاي درخشان تازه اي كه مي توانست بكند و دامنه ي خويشكاري ي بزرگ تاريخي اش را تا چه اندازه گسترش دهد. دريغا احمد! دريغا احمد!
با اين همه، او در عرصه ي فرهنگ ايراني، نه تنها در ميهنش كه در همه ي جهان ايران شناسي، حضوري پويا و پايدار دارد.

*

پس از خاموشي ي اندوهبار استاد تفضّلي، به منظور اداي دين بدو و بزرگداشت خاطره اش، دو يادنامه براي وي نشريافت. يكي به زبان فارسي در تهران و به همّت دكتر علي اشرف صادقي

و ديگري به انگليسي و به كوشش دكتر محمود اميدسالار در كاليفرنيا.

*

تفضّلي جدا از تأليفها و ترجمه هاي بسيار والا و ارزنده اش، گفتارهاي كليدي و ارزشمند فراواني نيز جداگانه به زبانهاي فارسي، فرانسه و انگليسي در نشريّه ها و مجموعه ها و دانشنامه ها در ايران و بيرون از ايران نشرداد كه از جمله ي آنها از دهها درآمد در دانشنامه ي ايران

(Encyclopaedia Iranica)

مي توان يادكرد:

« بعد از وفات، گور ِ وُرا در زمين مجوي/در برگهاي ِ دفتر ِ دانش مزار ِ اوست!»

*

دانشنامه ي آزاد ويكيپديا در شبكه ي جهاني، درآمدي را ويژه ي استاد تفضّلي كرده و نوشته است:

From Wikipedia, the free encyclopedia

Ahmad Tafazzoli (1937 Isfahan - January 15, 1997) was a prominent persian Iranist and master of ancient Iranian literature and culture.Prof. Dr. Tafazzoli was a faculty member of Tehran University.In January 1997, Professor Ahmad Tafazzoli was found dead in Punak, a suburb northwest of Tehran. He was known to have contacts with many Iranian academics working abroad, and many of his colleagues believed that the authorities were behind his death. While the precise circumstances remained unclear, Tafazzoli's death created a climate of fear at the university and discouraged criticism of the government.

*

دوست فرهيخته ام خسرو باقرپور نيز، امروز يادواره اي براي جاودانْ ياد دكتر تفضّلي در تارنماي خبري ي اخبار روز نشر داده و اداي دِيني شايسته به آن بزرگْ مرد ِ به بيداد بربادرفته، كرده است. متن گفتار او را با درود و سپاس به وي، در اين تارنما بازْنشرمي دهم. همچنين دوستم پژمان اكبرزاده از راديو زمانه در هلند، در باره ي زندگي و كارنامه ي دكتر تفضّلي، پرسشهايي از من كرد كه در حدّ فرصت كوتاه ِ داده شده، بدانها پاسخ گفتم.

* * *

احمد تفضّلی نامی ماندگار!
به مناسبت دهمین سالگرد قتل وی

اخبار روز: www.akhbar-rooz.com

شنبه ۲٣ دی ۱٣٨۵ - ۱٣ ژانويه ۲۰۰۷

بی ‌ تردید نام استاد احمد تفضّلی، نامی بزرگ و ماندگار در فرهنگ و ادب ایران است.


 این دانشمند بزرگوار و کم نظیر در نیمروز بیست و چهارم دی ‌ ماه سال هزار و سیصد و هفتاد و پنج، با شقاوتی باورنکردنی و به فرمان عالیجنابان تاریک ‌خانه ‌‌ اشباح به قتل رسید. نیروی پلیدی این دانشمند برجسته و پژوهشگر فرزانه را از آغوش علم و ادب ایران گرفت که تا کنون سبب ساز دژخیمی و پلیدی ي بی ‌شمار در حقّ فرهنگ و فضیلت ایران ما بوده است. فقدان این استاد فروتن و کم ‌ نظیر و شخصیّت علمی والا برای جامعه فرهنگی ایران و جهان خُسرانی عظیم و غیر قابل جبران است. برای پویندگان امر سیاست و فرهنگ توجّه و کنکاش به مرگ تفضّلی و گوهرانی هم ‌ سنگ او از آن رو حائز اهمیت ویژه است که این بزرگان در زُمره ‌ی اوّلین قربانیان امر «مقاوت مدنی» در میهن محبوب ما ایران ‌اند.


در این مقال، کوشش می ‌ شود گوشه هایی هرچند محدود از شخصیّت والا و کم ‌ نظیر احمدتفضلی که در اوج بار آوری و شکوفایی علمی بود، مِن ‌باب آشنایی بیشتر با وی آورده شوند.


 احمد تفضلی كه فارغ ‌ التحصیل رشته ي ایران ‌شناسی از دانشگاه ‌ های لندن و پاریس بود، بعد از بازگشت به ایران، اندوخته ي غنی ي علمی خویش را در امر تدریس در دانشگاه تهران به کار گرفت. وی به طور هم زمان مسئولیت «شعبه زبان های کهن ایران» را در بنیاد فرهنگ ایران به عهده گرفت. کار پی گیر و خستگی ناپذیر 
این مولّد بزرگ اندیشه و علم، به ‌ زودی او را در مجامع علمی شُهره کرد. مقالات بسیاری از وی در نشریات مربوط به ایران ‌شناسی در ایران و همه جهان انتشار یافت و اندک اندک فرهیختگان و خبرگان، توجّه ‌شان به طلوع ستاره ای فروزان در آسمان «ایران ‌ شناسی» جلب شد.


به اعتراف بسیاری از استادان کرسی ایران شناسی در همه دانشگاه ‌ های معتبر جهان، احمد تفضلی استاد مسلّم و بی ‌ نظیر زبان پهلوی در همه جهان بود و مشورت باوی به ضرورتی حتمی برای استادان و دانشمندان و محققان زبان پهلوی تبدیل شده بود.


از وی بیش از صد مقاله تحقیقی مفصل در امر زبان ‌شناسی و زبان ‌ های کهن ایرانی در دست است که به کرّات مورد مراجعه محققان قرارمی ‌گیرد. نگارنده خود شاهد بوده است که پژوهندگان زبان و ادب ایرانی و محققان علم «ایرانیستیک» برای دست يابي به آثار وی در این زمینه، زمان ‌ های زیادی را در لیست ‌ انتظار کتابخانه دانشگاه ‌ها سپری می ‌کنند. 


آثار وی به لحاظ دقت علمی در امر پژوهش، زبانزد پژوهشگران نمونه ي غربی است. مجلّدات بسیار با ارزش «دانشنامه ي‌ ایرانیکا» که با همّت پژوهشگران بزرگی چون احسان یارشاطر به طبع میرسند مقالات تفضّلی را چون دُردانه هایی با ارزش در خود جای داده ‌ اند. در سالهای پیش از مرگ غمبارش توسط گماشتگان جهل، بسیاری از دانشگاه ‌ های معتبر جهان مقدمش را گرامی می ‌داشتند. او در دانشگاه ‌ های معتبر کشورهای چین، روسیه، فرانسه، آمریکا، دانمارک و... سخنرانی ‌های بسیاری ایراد کرد ویا سمینار های مهمی را اداره نمود. چند ماه قبل از مرگش دانشگاه بزرگ و معتبر «سنت ‌پيترزبورگ» در مراسمی باشکوه به وی «درجه دکترای افتخاری ایران شناسی» اهدا کرد.

بسیار باعث اندوه و تاسف است که انسانی فرهیخته و دانشمندی معتبر، این چنین در مجامع معتبر علمی در جهان قدر ببیند و در صدر نشیند، آنگاه در میهن خویش به دست اوباشی که تیرکرده ‌ی حکومت ‌اند با شیوه ‌ ای رذیلانه در گوشه ي پرت جاده ‌ای به قتل برسد.


امری که متمایز کننده استاد دکتر احمد تفضلی از همگنان ِ او مي شد، این بود که وی افزون بر تبحّر و استادی در زبان و فرهنگ کهن ایرانی، در زبان عربی و شناخت اسلامی نیز سرآمد بود. او در بسیاری از تحقیقات و رسالات خویش در مورد زبان و فرهنگ کهن ایران، به منابع قدیمی از جمله آثار و آراء محققان و دانشمندان عرب استناد می ‌ کرد که برای بسیاری از محققان غربی چون رازی است دست نیافتنی.


ضمیر و سیمای استاد احمد تفضلی به صفات بارزی مزیّن است. وی در عین مقام علمی بسیار بالا بسیار فروتن و افتاده بود. به همان اندازه که به ارج و منزلت علمی او در جهان علم افزوده می ‌شد و درخت وجود او بار دانش می ‌گرفت، فروتنی او نیز افزون می ‌ شد. جفای بسیاری که در حق این دانشمند والا مقام شده است از جمله در این است که نحله های سیاسی و صاحبان امکانات ارتباطی، کوششی در راه آشنایی بیشتر آحاد جامعه ما با این عالم برجسته به عمل نیاورده ‌ اند.

از تالیفات دکتر احمد تفضلی غیر از مقالات بسیار زیاد وی که درنشریات تخصّصی با سطوح بالا قلمی شده ‌ اند، «واژه ‌نامه ي مینوی ‌خرد»، و «ترجمه ي متن مینوی ‌خرد» به زبان فارسی مورد مراجعه و برجسته ‌ اند. 


‌ از ویژگی ها و بزرگواری ‌های بارز دکتر تفضلی این است که وی در امر تحقیق و نگارش یکی از همکارانش را برای مشارکت در امر پژوهش دعوت می ‌کرد و نام آنان را در کنار نام معتبر خویش مطرح می نمود؛ امری که مطلقا نادر است. نگارنده خود در بسیاری مجامع شاهد بوده است زمانی که انسان نیکوسیرتی که اشتهاری نیز داشته است، صاحب سخنی با استعداد و ناشناس را تشویق نموده به فوریّت از جانب بعضی اطرافیان تذکراتی دریافت داشته که «فلانی، طرف را بزرگ نکن!»

استاد تفضّلی اثار برجسته ای چون «اسطوره زندگی ي ‌زردشت» و «زبان و دستور زبان پهلوي» را با همکاری ي خانم دکتر ژاله ‌آموزگار استاد دانشگاه تهران منتشر ساخته است.

او همچنین اثر معتبر و مرجعی چون «منتخبات زادسپرم» را با همکاری پرفسور«ژینیو» به چاپ رسانده است. در ابتدای این اثر «ژینیو» مراتب حق ‌ شناسی و سپاس خود را به استاد تفضلی قلمی کرده، و سهم عظیم او را در تالیف این کتاب نشان داده است.


لازم به تذکر است که این کتاب برنده جایزه «بهترین کتاب سال» گردید. 


از کارهای بزرگ دیگر احمد تفضلی می ‌ توان به امر ویراستاری، تحقیق و ترجمه بر کتاب «دینکرد» اشاره داشت، این کتاب از آثار بسیار معتبر و مهمّ زبان پهلوی است. دست تبهکار خِرَد ْستیزان با کشتن تفضلی امر به پایان بردن این کار را ناتمام گذاشت و فرصتی بزرگ را از پویندگان زبان ‌ های باستانی ایران دریغ کرد.


با مرگ احمد تفضلی ایران ما یکی از برجسته ‌ ترین محققان، و معتبر ترین عالمان خویش را از دست داد، خُسرانی که شاید در عرصه ي تولید معرفت و اندیشه در ایران به زودی جبران نشود.


دکتر علیرضا نوری زاده در روزنامه «کیهان لندن»، شماره ۸۳۱، ۱۲ آبان ۷۸، صفحه چهار در ستون همیشگی ي خویش با نام «یک هفته باخبر»، به نقل از «نامه ي برادر ِ یکی از عاملان قتل ‌های زنجیره ‌ای» روایت قتل دکتر احمد تفضلی را چنین آورده است:‌


«دکتر تفضلی را هنگامی که به طرف خانه ‌اش می ‌ راند، پس از آن که دو تن از دوستانش را سر راه پیاده کرد از ماشین بیرون کشیدند و گفتند لازم است برای تحقیق مختصری با ما بیایید. او را با یک پژوی سیاه رنگ با چشم بسته تا منطقه «شهران» بردند. اتومبیل خود او را یکی از بچه ‌های تیم به همین نقطه آورد و با چاقو یک لاستیک آن را پنچر کرد. به دکتر تفضلی گفتند در اتومبیل خودش بنشیند تا لاستیک پنچرشده را عوض کنند. در این میان پاترول اطلاعات که جلویش آهن ‌ بندی شده بود با سرعت زیاد از راه رسید و به ماشین دکتر تفضلی در سمتی که خود او نشسته بود کوفت.»!


و بدین ترتیب با فرمان گروهی تبهکار و جمعی مزدورجانی، ایران یکی از بزرگ ‌ترین فرهیختگان خویش را از دست داد.




پانویس


 و منابع متفرقه دیگر.