CENTER FOR IRANIAN STUDIES - کانون پژوهشهای ايران شناختی

يادداشت ويراستار


در گاه شمار ايران باستان، آذر روز در آذرماه (نهم آذر) جشن ِ بزرگي بوده و آذرگان ناميده مي شده است. امروزه، هم ميهنان زرتشتي ي ما با در شمار آوردن ِ شش روزه افزوده بر شش ماه نخستين ِ سال در گاه شمار ِ خورشيدي ي كنوني، اين جشن را در روز سوم آذرماه برپا مي دارند؛ چنان كه همين امسال هم، شش روز پيش، آنرا در تهران از سوي انجمن زرتشتيان برگزاردند. (گزارشي درباره ي آن را در اين نشاني بخوانيد http://t-z-a.org/ )
امّا سزاوارست كه براي نگاه داشت ِ يادگار ِ كهن ِ فرهنگي ي نياكانمان، اين جشن و نيز ديگر جشنهايي را كه در روزهاي يكي شدن ِ نام ِ روز و ماه برگزارمي شده است، در همان روز ِ اصلي در گاه شمار ِ باستاني برپاي داريم.
دوست گرامي و همكار ارجمند من آقاي دكتر تورج پارسي، گفتار پژوهشي ي ارزنده اي در ريشه يابي ي جشن آذرگان نوشته و با مهر هميشگي شان، از سوئد به اين دفتر فرستاده اند كه من آن را با سپاسگزاري از ايشان، در اين تارنما بازْنشر مي دهم.
* * *
جشن آذرگان فرخنده باد!


جشن ها برآيند ِ كار و آباداني هستند و آباداني، روشنايي است.


تورج پارسى

"اي خرامنده سرو ِ تابانْ ماه/ روز ِ آذر مَى ِ چو آذر خواه
شادمان كن مرا به مَى كه جهان/ شادمان شد به فرّ ِ دولت ِ شاه"
(مَسعود ِ سعد ِ سَلمان)

افزون بر جشن سوري، از سي و يك جشن ساليانه كه در هفتاد و سه روز برگزار مي شد، چهارجشن به پاس و بزرگداشت ِ آتش است ، كه عبارتند از :
ارديبهشتگان، شهريورگان، آذرگان و سَده.
*
در مقاله ي جشن سده نوشتيم : در اوستا آتش به شكل ِ آتر
آتِر/Ater آثِر و /Ather ،آتر /Atr
آمده است . در سنگ نوشته هاي هخامنشي / پارسي باستان
Azärيا آذر Atäsh ياAtär گفته شده است ، در زبان پهلوي آتور Atur و Adur ، Atäxs
ناميده شده كه در زبان پارسي امروزي آذر يا آتش گفته مي شود و در بنياد خود، نام خداي ِ آتش بوده است.
اين واژه در سنسكريت
خوانده مي شود و .درباور هندوان نيز نام ِ خداي آتش بوده است. Ageni
همين واژه در زبان كردي به شكل آگِر و در برخي از گويش هاي محلي تش خوانده مي شود.
و در روسي نيز اوگن به چم آتش است .
آتش از آفريده هاي هفتگانه مادي است كه همچون " اخگري ازانديشه آفريد ه شده و " بدو درخششي از روشني بيكران " داد ه شده است ۱، آن گونه تني نيكو كه آتش را درخوراست خويشكاري آتش در دوران اهريمني ، پرستاري مردم كردن و خورش ساختن و از ميان بردن سردي است "۲
در سال شمار ايراني روز دوم هرماه به نام امشاسپند اشاوهيشتا يا ارديبهشت است كه در جهان مادي سرپرست آتش است وروزنهم هر ماه به نام ايزد آذر است كه در سنگ نوشته ي بيستون
Asiyadiyaآورده شده »كه از واژه Atryadiya به معناي ماه پرستش آتش برگرفته شده است ۳ اعتبار آذر آنچنانست كه آنرا پسر اهورامزدا ناميده اند ۴ . هر دوروزيعني دوم و نهم هر ماه از جشن هاي ماهيانه به شمارمي آيند ، كه روزهاي پاس و احترام آتش است . البته باوجودي كه آذر پسر اهورا مزدا ناميده شد ه ، اماامروزه ، آذر بر دختران نهند .
چندي از نام هاي مردمان درفروردين يشت برگرفته ازواژه آتش است ، از آن جمله مي توان از آترپات Aterpat يا آذرباد ، آترچيتر Aterecithraيا آذرچهر ، آترخوارنه Aterexvarnah يا دارنده فر آذري ، آتردات Ateredata يا آذرداد يا آتش داد ، آترداينگهو Ateredäinghu يا از كشور آذر ، آترزنتو Aterezäntu يا ناحيه ي آتش ، آترسوه Ateresäväh يا دارنده سود آذر ، آترونوش Aterewänshä يا آذرنوش كه به چم دوست دارنده ي آتش است ، نام برد . استان آترپاتكان يا آذرپاتكان يا آذربايجان و شهر آذرشهر نيز از يادمان هاي نام آتشند .
دريسنا هات 17/11 از پنج آتش نام مي برد:
آتش برزي سونگه Berezisävänghä كه آتش بهرام است
آتش وهوفريان Vohu fryanäبه چم دوستدار نيكي كه گرماي تن مردمان و چهارپايان است .
آتش وازيشتشت Urvazishtä به چم شادماني دهنده تر كه در گياهان هست .
آتش اوروازي Vazishtä بچم آتش درون ابرهاست ( رعد و برق )
آتش اسپنيشت Spenishtä به چم آتشي است كه در گرزمان درپيش اهورامزدا فروزان است
همانطور كه گفته شد روز نهم از هر ماه به نام ايزد آذر است كه در اوستا قطعه ي آتش نيايش در ستايش اوست
درود به تو اي آتش ،
اي بر ترين آفريده ي سزاوار ستايش اهورامزدا،
به خشنودي اهورا مزدا.
راستي بهترين نيكي است ،
خرسندي است ،
خرسندي براى كسي كه راستي را براي بهترين راستي بخواهد (۳بار)
افروخته باش در اين خانه ،
پيوسته افروخته باش در اين خانه ، فروزان باش در اين خانه ، تا دير زمان افزاينده باش در اين خانه ...

درگذشته در چنين روزى كه آذرگان ناميده مي شود مردمان در آتشكده ها گرد آمده و نيايش مي كردند و معمول بود كه با آغاز فصل سرد از آتش آتشكده به خانه برده و آتش زمستانى را با آن فروزان سازند اين رسم هنوز در كهگيلويه بويراحمدى به جا مانده چنانچه وقتي براي روشن ساختن آتش خانه از همسايه آتش قرض مي گيرند به آن در چرا يا چراغ بيروني مي گويند .
اين جشن امروزه نزد زرتشتيان هم چنان با شادى برگزار مي گردد دراين روز نشست ويژه مي گذارند و با انجام سخنراني، موسيقي و استفاده از غذاهاي سنتي اين آيين را زنده نگه مي دارند. از جمله در آذرگان مراسم "سدره پوشي" نيز انجام مي شود. كودكان زرتشتى با پوشيدن سدره و كشتى شخصيت مستقل دينى خود را به دست مي آورند يعنى تا ديروز زرتشتى زاده بشمار مي آمدند اما با پوشيدن سدره و بستن كشتى كه با آيىن ويژه اى سامان مي يابد رسما زرتشي محسوب مي گردند. در گذشته آذرگان همچون مهرگان و نوروز همگانى بود اما امروز به شكل يك آيين دينى نزد زرتشتيان به عمر خود ادامه مي دهد ، خردمندانه است كه جشن ها را دوباره جان تازه اى ببخشيم و آنها را همگانى كنيم؛ چنان كه در گذشته نيز همگانى بوده اند. جشن ها برآيند كار و آباداني هستند و آباداني روشنايي است .
سرچشمه ها :
۱_ مهرداد بهار ، پژوهشي در اساتير ايران ، پاره نخست ، رويه 98. ـ
۲_همان رويه 29
3 ـ مري بويس ، تاريخ كيش زرتست جلد دوم هخامنشيان رويه 42
4 ـ يسنه 2 بند 12
* هر چه از اوستا سود جسته شده است از اوستا كهن ترين سرودها و متن هاي ايراني گزارش وپژوهش دكترجليل دوستخواه، چاپ دهم، انتشارات مرواريد، تهران - 1385 است.


!آذرگان فرخنده باد

posted by Jalil Doostkhah @ 3:41 PM