CENTER FOR IRANIAN STUDIES - کانون پژوهشهای ايران شناختی

در پي ِ انتشار ِ گفتار ِ آقاي ِ دكتر رضا براهني در مورد ِ آذربايجان و نقد ِ اين نگارنده و چند تني ديگر بر آن گفتار كه در نشريّه ي شهروند و چند جاي ديگر انتشار يافت، شماري از كسان با ادّعاي حق جويي و هواداري از برداشت هاي آقاي براهني، به ميدان آمدند و نقدْنويسان بر گفتار ايشان را با بدترين تعبيرها به باد ِ دشنام گرفتند و فضايي دودآگين و سرشار از تهمت و افترا و انگ زدن بر اين و آن، پديدآوردند كه هيچ گونه همانندي با فضاي سالم ِ يك بحث و جدل ِ فرهيخته و امروزين نداشت و نشان داد كه ما در كجاي ِ زمان و جهان ايستاده ايم و تا چه حدّ از كاروان ِ پوياي ِ فرهنگ ِ پيشرو واپس مانده ايم.

دوستان ِ عزیز، دوستخواه و براهنی! این نوشته را به جای ِ اصلی‌ا‌ش شهروند، که مقاله های ِ شما را چاپ کرده بود، فرستادم. با رونوشتی به برادرم دکتر شاهرخ احکامی (فصلْ‌نامه‌ي ِ میراث ِ ایران)


22/4/85

می خواهم بپرم وسط ِِ حرف های ِ براهنی و دوستخواه!


پرویز رجبی


من براهنی را دوست دارم، برای این‌ که ادیبی بسیاربزرگ است و دوستخواه را دوست دارم، برای این که او را تک‌ْسوار و یا بهتر بگویم شهسوار ِ میدان اوستا و ادب ِ ایران باستان می دانم.
و می دانم که چیزی را هم اصلا دوست ندارم: عصبیّت و سودايی‌مزاج بودن ما ایرانیان را، به هنگام ِ به‌ میان‌ کشیدن ِ نا به هنگام ِ باورهای ِ خود. بسیار پیش آمده است که از خود بپرسم، گوینده و یا نویسندۀ مطلبی که در دست دارم، چرا سخن درستش را، بدون ِ انگیزش ِ رویدادی ناگهانی و بیرونی به میدان درنیاورده است؟ این‌که نمی شود که من مدّتْ‌زمانی، باوری را در دلم زندانی کنم و بایستم تا فریادی -- روا و یا ناروا -- بلند شود و آنگاه بی درنگ، دست ببرم به قلم!
واقعیّت این است که اگر من به باوری تازه رسیده ام و سخنی نو دارم، باید آن را به هنگامْ، با مُخاطبان ِ ویژۀ خود درمیانْ‌نِهم و برای ِ نمونه، چشم به راه ِ خشکْ‌سالی ننشینم، تا شیوه‌ای را که برای ِ رسیدن ِ به آب یافته‌ام، درمیان نِهَم. و تازه با صاحِبْ نظران ِ مسالۀ آب و نه با لبْ‌سوختگان ِ لب ِ کویر!
از این است که شمار ِ نوشته‌های ِ علمی ِ اندیشمندان ِ ما، در مقایسه با نوشته‌های غیرمترقبۀ آن ها بسیار نا چیز است...
از براهنی انتظارداشتم که پیش از مرافعۀ یکی دو ماه ِ اخیر، اندیشه های به حقّ ِ خود را به صورت ِ نوشتاری پژوهشی و آرام منتشرمی کرد و از دوستخواه نیز انتظارداشتم که ننشیند، تا براهنی لب ترکند!... ویژگی ِ این گونه از نوشته ها خشمی است که جا به جا از پنهان‌کردن ِ خود، عاجزاست. و تازه برای ِ خوانندگان ناحرفه ای ِ خود!
گمان هم ندارم که جز در جهان ِ به اصطلاح عقب مانده، دانشمندان ِ زبان و ملیّت و قومیّت، مخاطبان خود را در میان ِ مردمی بجویند که بیشتر احساسات ِ خلقُ‌السّاعه و غیرمترقبه دارند، تا باورهای ِ علمی (و مکتبی).
انتقاد برمن هم وارد است که در ماه‌های ِ اخیر در قلمرو ِ ملیّت و قومیّت سخن را به درازا کشانده‌ام! امّا سوگند به قلم که بدون ِ داشتن ِ مُحرِّکی ناگهانی! در نتیجه، عصبی هم هرگز نبوده‌ام...
بنا داشتم به جزئیّات ِ نوشته های ِ این استادان ِ بزرگ بپردازم، امّا فقط به پریدن ِ وسط حرف آن ها بسنده می کنم!...
واقعیّت این است که ما در ایران هنوز آشنایی ِ علمی ِ درستی با مقولۀ ملیّت و قومیّت پیدا نکرده ایم و هرآنْ، می توانیم بلغزیم...
بر‌ استادان ِ بزرگی چون براهنی و دوستخواه است که بدون سهیمْ‌کردن ِ جَور ِ روزگاران در اندیشه های ِ خود، ما را یاری دهند، تا خود را بهتر بشناسیم.
براهنی و دوستخواه خوب می دانند که گفت و گوهای ِ عاطفی ِ ما قابل ِ طرح کردن در محضر ِ دانشمندان ِ جهان نیستند.
هنوز دیده می شود که فرقی میان تُرک و آذری گذاشته نمی شود... و هنوز می بینیم که این اصطلاح «تورانیزم» برای بسیاری از «تورانیست» ها بیگانه است. براهنی و دوستخواه خوب می دانند که شناخت ِ درست ِ واژه ها و اصطلاح ها چه نقش ِ تعیین کننده ای دارد. برداشت ِ نادرست ِ هیتلر‌ از «آریایی»، نیمی از آموزه‌ی ِ خانمانْ‌ سوز ِ او را شکل‌می داد... آن نیم ِ دیگر، در غیبت ِ نقش ِ انسانیّت با انسان بود.
و ذهنم با درد ِ دیگری هم مشغول است که مربوط به براهنی و دوستخواه نیست:
چرا دست ِ کم اهالی ِ یک قوم ِ مُدّعی ِ قومیّت، حُرمت ِ همْ‌قومان خود را نگه نمی دارند؟ پس هدف ِ آن ها از «احیای ِ قومیّت» چیست؟
و سرانجام این که: آیا، با شتابی که دگرگونی‌های ِ اجتماعی ِ جهانی دارند، ما آب درهاون نمی کوبیم؟ می بینم که نوه‌های من، نه گور ِ جدّ ِ ایرانی ِ خود را می شناسند و نه گور ِِ جدّ ِ آلمانی ِ خود را! آیا آهنگ ِ آن را داریم که برای نبردهای ِ رستم و زیگفزید و هرکولس با یکدیگر، هم میدانی دراندازیم؟!... خزری ها (نه خود خزرها) نشان دادند که این راه به جای ِ سَر ِ آب به «سَراب» می انجامد...