Tuesday, November 29, 2005
182. موانع ِ نوگرايي در شعر ِ عرب: سخنراني ي ِ ادونيس (شاملوي ِ شعر ِ عربي)
يادداشت:
علي احمد سعيد، نامبُردار به اَدونيس، شاعر ِ بلندآوازه ي سوري است كه او را "شاملوي شعر عربي" وصف كرده اند. او چندين سال پيش، به هنگام ِ خاموشي ي ِ احمد شاملو، با ستايش فراوان از پايگاه والاي وي، گفت كه شاعران معاصر عرب، نتوانسته اند كاري را كه شاملو در شعر فارسي كرد، بكنند.
ادونيس به تازگي در يك سخنراني در دانشگاه ِ آمريكايي ي ِ قاهره، نكته هاي مهمّي را درباره ي شعر عربي و كشورهاي مسلمان، بيان داشته است.
به انگيزه ي پاره اي از سويه هاي مشترك در ميان ِ ادب ِ عربي و فارسي و نكته هايي از سخنان اين شاعر نامدار عرب كه به گونه اي با فرهنگ و ادب ما پيوند تنگاتنگ دارد، چكيده اي از گفتار او را كه حسن هاشميان در تارنماي خبري ي ايران امروز آورده است، بدين صفحه مي آورم. ج. د.
سخنراني ي ِ مهمّ ِ اَدونيس در قاهره
به بهانهء سفر ادونیس به ایران
ادونيس : « فردیّت » انسان عرب و مسلمان به نفع «امّت» و « ملّت» مصادره شده و هر دو اصطلاح اخیر در قالب ایدئولوژی قرار میگیرند.
ادونيس : « فردیّت » انسان عرب و مسلمان به نفع «امّت» و « ملّت» مصادره شده و هر دو اصطلاح اخیر در قالب ایدئولوژی قرار میگیرند.
حسن هاشمیان:
علی احمد سعید ملقب به « ادونیس » شاعر بزرگ سوری 
در سخنرانی اخیر خود در دانشگاه امریکائی قاهره اظهار داشت که اندیشه « صوفی گری » یک انقلاب فکری از جنس دیگر در تاریخ اسلام بوده است و انسان عرب و مسلمان امروزه در دو زندان « جماعت گرائی » و « بنیادگران سنّتی » اسیر شده است. ادونیس در این سخنرانی تأکید کرده است که « فردیّت » انسان عرب و مسلمان به نفع « امّت » و « ملّت » مصادره شده و هر دو اصطلاح اخیر در قالب ایدئولوژی قرار میگیرند.این شاعر نامدار سوری که تحت عنوان « موانع نوگرايی در فرهنگ و شعر عربی » سخنرانی میکرد ، اضافه نمود تاریخ اعراب دائما شاهد آن بوده که گروهی از شعراء و صوفیان در همه حال تلاش کردند که این قالبهای بسته فکری را بشکنند و از اینرو، از نظر وی شعرای تصوف ریشه دارترین انقلاب فکری دگراندیشی را در تاریخ اسلام بر دوش خود حمل میکردند. ادونیس در این سخنرانی نتیجه گرفت که ، امکان آن وجود ندارد یک فرهنگ عظیم یا یک جامعه قوی شکل گیرد بدون این که قبل از آن، این قالبهای بسته فکری شکسته شود. از نظر ادونیس این دگرگونی یک تحول بزرگ به حساب میآید که انسان مسلمان امروزه از آن محروم مانده و نتوانسته است در تجارب بزرگ چنین تحولی سهیم گردد. به همین دلیل انسان مسلمان امروزه از میادین واقعی انگیزش فکری دور مانده و به حاشیه رانده شده است. به اعتقاد این شاعر سوری آنچه که انسان مسلمان امروزه به آن نیاز دارد مطالعه کتب دینی خارج از تفسیرها و تحمیلهای « جماعت » است اما این شاعر سوری اشاره میکند که به ندرت دیده است افراد مسلمان به تنهايی این کتابها را بخوانند و در آنها تعمّق کنند.در ادامه این سخنرانی ادونیس به « فرهنگ تکفیر » اشاره میکند که چگونه موجب شده است انسان عرب و مسلمان از « تفکّر کردن » دوری گزیده و او را به « فکر نکردن » محکوم کرده است. به اعتقاد ادونیس چنین فرهنگی ابتدا توسط « اخناتون » فرعون مصر ( ملقب به فرعون یکسان ساز ) در ١٣٩٧-١٣٦٢ قبل از میلاد رایج شد که در اثر آن مخالفین فرعون به قتل رسیده و کتابهای آنها سوزانده شد. به عقیده ادونیس هیچ اندیشه و دین جزم گرايی قادر نیست میان انسانهايی با افکار متفاوت روابط مسالمت آمیزی داير سازد مگر اینکه از جزم گرايی خود دست بردارد. در این میان او شهر قدس را مثال می آورد که ادیان سه گانه زمانی که تلاش کردند هر یک دین خود را بر آن مسلّط کنند، بلا و عذاب را برای ساکنین آن به همراه آوردند و جنگ ها و کشتارهای زیادی بر سر این مسأله رخ نمود. ادونیس علت آغاز جنگهای صلیبی در سال ١٠٩٥ میلادی را همین جزم گرائی دینی میداند زمانی که پاپ اروپان دوم خطبه مشهور خود را در کلیسای کلیرمن در جنوب فرانسه ایراد نمود و در آن به شدت خواستار تصرف شهر قدس و اخراج مسلمانان از آن شد. درست یک سال بعد از این سخنان جنگهای صلیبی آغاز شد و تا سال ١٢٩٢ م. ادامه یافت. در پایان سخنان خود ، ادونیس از ادیبان عرب خواست قیود شعری را در نظر نگرفته و از قالب بحرهای شانزده گانه شعر عربی خارج شده و به نوآوری بپردازند. او در این میان گفت : « ... خلیل احمد فراهیدی با ساختن بحرهای شانزده گانه شعر عربی کاري افسانه ای انجام داد.. اما نوگرايی نیز قابل تجسّم است.. در این میان شاعری نوگراتر از ابوعلاء مَعَرّی یافت نمی شود که در شعر خود پایه های سنّتی ِ ساخت اشعار قبل از خود را به لرزه درآورد ».
در سخنرانی اخیر خود در دانشگاه امریکائی قاهره اظهار داشت که اندیشه « صوفی گری » یک انقلاب فکری از جنس دیگر در تاریخ اسلام بوده است و انسان عرب و مسلمان امروزه در دو زندان « جماعت گرائی » و « بنیادگران سنّتی » اسیر شده است. ادونیس در این سخنرانی تأکید کرده است که « فردیّت » انسان عرب و مسلمان به نفع « امّت » و « ملّت » مصادره شده و هر دو اصطلاح اخیر در قالب ایدئولوژی قرار میگیرند.این شاعر نامدار سوری که تحت عنوان « موانع نوگرايی در فرهنگ و شعر عربی » سخنرانی میکرد ، اضافه نمود تاریخ اعراب دائما شاهد آن بوده که گروهی از شعراء و صوفیان در همه حال تلاش کردند که این قالبهای بسته فکری را بشکنند و از اینرو، از نظر وی شعرای تصوف ریشه دارترین انقلاب فکری دگراندیشی را در تاریخ اسلام بر دوش خود حمل میکردند. ادونیس در این سخنرانی نتیجه گرفت که ، امکان آن وجود ندارد یک فرهنگ عظیم یا یک جامعه قوی شکل گیرد بدون این که قبل از آن، این قالبهای بسته فکری شکسته شود. از نظر ادونیس این دگرگونی یک تحول بزرگ به حساب میآید که انسان مسلمان امروزه از آن محروم مانده و نتوانسته است در تجارب بزرگ چنین تحولی سهیم گردد. به همین دلیل انسان مسلمان امروزه از میادین واقعی انگیزش فکری دور مانده و به حاشیه رانده شده است. به اعتقاد این شاعر سوری آنچه که انسان مسلمان امروزه به آن نیاز دارد مطالعه کتب دینی خارج از تفسیرها و تحمیلهای « جماعت » است اما این شاعر سوری اشاره میکند که به ندرت دیده است افراد مسلمان به تنهايی این کتابها را بخوانند و در آنها تعمّق کنند.در ادامه این سخنرانی ادونیس به « فرهنگ تکفیر » اشاره میکند که چگونه موجب شده است انسان عرب و مسلمان از « تفکّر کردن » دوری گزیده و او را به « فکر نکردن » محکوم کرده است. به اعتقاد ادونیس چنین فرهنگی ابتدا توسط « اخناتون » فرعون مصر ( ملقب به فرعون یکسان ساز ) در ١٣٩٧-١٣٦٢ قبل از میلاد رایج شد که در اثر آن مخالفین فرعون به قتل رسیده و کتابهای آنها سوزانده شد. به عقیده ادونیس هیچ اندیشه و دین جزم گرايی قادر نیست میان انسانهايی با افکار متفاوت روابط مسالمت آمیزی داير سازد مگر اینکه از جزم گرايی خود دست بردارد. در این میان او شهر قدس را مثال می آورد که ادیان سه گانه زمانی که تلاش کردند هر یک دین خود را بر آن مسلّط کنند، بلا و عذاب را برای ساکنین آن به همراه آوردند و جنگ ها و کشتارهای زیادی بر سر این مسأله رخ نمود. ادونیس علت آغاز جنگهای صلیبی در سال ١٠٩٥ میلادی را همین جزم گرائی دینی میداند زمانی که پاپ اروپان دوم خطبه مشهور خود را در کلیسای کلیرمن در جنوب فرانسه ایراد نمود و در آن به شدت خواستار تصرف شهر قدس و اخراج مسلمانان از آن شد. درست یک سال بعد از این سخنان جنگهای صلیبی آغاز شد و تا سال ١٢٩٢ م. ادامه یافت. در پایان سخنان خود ، ادونیس از ادیبان عرب خواست قیود شعری را در نظر نگرفته و از قالب بحرهای شانزده گانه شعر عربی خارج شده و به نوآوری بپردازند. او در این میان گفت : « ... خلیل احمد فراهیدی با ساختن بحرهای شانزده گانه شعر عربی کاري افسانه ای انجام داد.. اما نوگرايی نیز قابل تجسّم است.. در این میان شاعری نوگراتر از ابوعلاء مَعَرّی یافت نمی شود که در شعر خود پایه های سنّتی ِ ساخت اشعار قبل از خود را به لرزه درآورد ». 
