CENTER FOR IRANIAN STUDIES - کانون پژوهشهای ايران شناختی

بهار ایرانی

هفتم مهر ۱۳۸۴

خلاصه

هنر روز ،صفحه نمایش خود را با انعکاس حادثه‌ای تاریخی می‌گشاید،هم درتاریخ معاصر ایران و هم
در تاریخ هنر ایران. این نخستین بار است که زندگی دکتر محمّد مصدّق رهبر ملّی ایران دستمایه هنر های نمایشی قرار می‌گیرد.

غیاب شخصیّت های تاریخی معاصر که در سرنوشت ایران نقش حیاتی بازی کرده اند،تنها به مصدّق محدود نیست. حضور تاریخی استبداد،بازنویسی دیگرگونه تاریخ ایران از یک سو و ضعف عمومی هنرهای نمایشی ما در باز سازی تاریخ از جانب دیگر، از همه تاریخ صد و پنجاه سال اخیر راه را تنها وبیشتر از همه برای امیر کبیر گشوده است و به یمن حضور او شاهان قاجار و سپس کسانی چون ستارخان و حیدرعمو اوغلی و کمال المک و بیشتر به همت زنده یاد علی حاتمی . غایبان اصلی در این میان بسیارند و غریب تر از همه دکتر محمّد مصدّق. خلائی تاریخی که اکنون در خارج از کشور و به همت جمعی ار شاخص ترین هنرمندان هنرهای نمایشی ما قدم اول برای جبران آن برد اشته می شود.
وهمین روزها ، در آغاز پائیز دیگری در سر زمین عشق ومهربانی ما، ایران ما، مصدّق سفر جهانی خود را آغاز می کند. در پاریس به مردی که آزادی را سلام می داد ادای احترام خواهیم کرد. در برلین حضورش را جشن خواهیم گرفت، د رآمستردام به پایش گل خواهیم ریخت، در لندن فریادش را در طلب آزادی به هویت قومی خود خواهیم افزود، در کپنهاگ تاریخ گمشده آزادی را با اوخواهیم یافت و در استکلهم و یوتوبری فصل سرد را با نفس او گرم خواهیم کرد. وهمه روزی را انتظارخواهیم کشید که مصدّق در میهن خود، در تالارهای نمایش با مردم خود سخن بگوید.

در این سفر غریبانه، رضاعلامه زاده با ماست . اورابه یاد داریم از توفانی ترین روزهای میهن که برای آزادی سلاح سرخ می خواست بر گیرد تا امروز که سلاح گل سرخ آزادی را بر زمین نمی گذارد. موسیقی اسفندیار منفرد زاده را خواهیم شنید که از فیلمهای آرمانی دهه پنجاه با ماست، هنوز با ماست. مثل صدای میرعلی حسینی که بشارت دهنده آزادی در غروب روزی زمستانی بود. در این سفر ناصر رحمانی نژاد، کارگردان وبازیگر برجسته تئاتر ایران را با ز خواهیم یافت د رنقش دکتر محمد مصدّق و روزهای آرمانی "انجمن تئاتر ایران" رابه یادخواهیم آورد. فریاد برشت که از دهان سعید سلطانپور بر می آمد، خسرو گلسرخی که سبیل های پُرش را می جوید وخواب صبح تیرباران را می دید و رحمان هاتفی که بی قرار بر آمدن سپیده دم بود. هومن آذرکلاه، یکی از درخشانترین بازیگرا ن هنرهای نمایشی را در نقش تیمسار آزموده خواهیم دید. او بی گمان روی صحنه هم به چمدانی فکر خواهد کرد که ۲۵ سال است ، کنار اتاقش گذاشته تا بر دارد وبسوی ایران پر بکشد. علی پورتاش وعلی کامر انی وکامران نوزاد هم دیگر چهره های ماندگار تاریخی نمایش ایرا ن هستند که همراه با مصدّق گشت غریبانه ای در اروپا خواهند زد.

هنر روز کوشید باهمه دست اندرکاران این نمایش که شاید بزرگترین حادثه هنری در خارج از کشور باشد، گفت و گو کند. دریغا که به همه این عزیزان دست نیافت که درچهار سوی جهان پراکند ه اند. بیژن شاهمرادی تهیه کننده جایی از جهان است ودیگران هر یک درگوشه ای از اروپا و آمریکا. آنچه هست حاصل یاری ِ رضا علاّمه زاده است.
اولین نمایش نخستین فیلم – نمایش از زندگی دکتر محمدمصدّق که "تا بستان، پائیز ،زمستان" نام دارد از 16 مهر[ 8 اکتبر] در پاریس آغاز می شود و به مدت سه هفته در شهرهای مهم اروپا ادامه خواهد یافت.برنامه کامل نمایش و اطلاعات ضروری را می توان در صفحه نخست سایت گویا دید.

پای حرف های رضا علامه زاده نویسنده وکارگردان تصویر مرد آزادی

این کار را که برای مبنای زندگی دکتر محمد مصدّق نوشته ام در سه پرده تنظیم کرده ام که هر پرده با نمایش فیلم کوتاهی در مورد زمینه تاریخی مورد بحث آغاز می شود و با اجرای زنده روی صحنه ادامه می یابد. در این سه پرده که با عناوین پائیز، تابستان و زمستان از هم تفکیک می شوند ما نقاط عطف زندگی پر دغدغه رهبر نهضت ملی را از برآمدنش در مجلس شانزدهم به عنوان رئیس کمیسیون نفت تا مرگش در احمدآباد دنبال می کنیم. می دانید که دکتر مصدّق برای دفاع از پرونده ایران در دعوای میان دولت و شرکت نفت ایران و انگلیس برای27 روز در شهر لاهه اقامت داشت. پرده اول نمایش من در لابی همین هتل اتفاق می افتد. در پرده دوم به دادگاه پر جنجال و تکان دهنده نظامی که پس از کودتا بر پا شد می پردازم و پرده سوم در اتاق دکتر مصدّق در خانه اش در احمدآباد می گذرد.

اولین تلاش من برای ساختن کاری در مورد دکتر مصدّق بلافاصله پس از تظاهرات ۱۸ تیر دانشجویان بود که عکس مصدّق را بر سر دست بلند کرده بودند. آن وقت بود که به ضرورت ارائه تصویر بی خدشه ای از مصدّق بعنوان تنها دولتمرد ایرانی که به آزادی و مردمسالاری به معنای امروزین کلمه پایبندی واقعی داشت پی بردم. اولین تلاشم نوشتن فیلمنامه ای سینمائی بود که به دلیل مخارج سنگینش پس از یکسال دوندگی کنار گذاشته شد. یکبار هم تلاش کردم بر مبنای فیلمهای مستندی که در اختیار داشتم کار مستندی در این زمینه برای تلویزیون هلند بسازم که مشغله های دیگرم مانع از انجام آن شد. این بار اما وقتی به ساختاری تازه که آن را "فیلم-نمایش" می نامم فکر کردم کار به سرانجام رسید چرا که هم مخارجش قابل قیاس با فیلم نیست هم تاثیر آن بسیار بیشتر از یک کار مستند است.

واقعیّت این است که این مشکلات بیش از آن است که به نظر می رسد. با این همه به دو دلیل توانستم بر آن غلبه کنم. یکی همّت والای دوست و یار دیرینم بیژن شاهمرادی است و دیگری عشق بازیگرانم برای حمایت از این کار. می دانید که بیژن تهیه کننده فیلم میهمانان هتل آستوریا است که در اکثر کارهای مستند و نوشتاری من همراه و همگام من بوده است. ما البته از ایران همدیگر را می شناسیم و شاید ندانید که ما بعد از انقلاب یک دفتر سینمائی را در تهران اداره می کردیم. این همکاری با دستگیری بیژن و خروج من به خارج موقتا قطع شد و با آزادی بیژن و آمدنش به خارج از سر گرفته شد. به هر حال حمایت مالی بیژن از این کار بخش قابل ملاحظه ای از مشکلات پراکندگی را حل کرد و باقی با پیگیری و عشق همکاران جبران شد.

برای پاسخ به این پرسش شما حرفی را که در بروشور نمایش درهمین باره زده ام تکرارمی کنم: "آنچه این چهره را جدا از پاکی و فسادناپذیری و پایبندی به اصول انسانی، برای خلق یک اثر هنری مناسب می کند جنبه های دیگر شخصیت مصدّق همچون طنز، حاضر جوابی، زیرکی و هشیاری خارق العاده اوست که از مصدّق کاراکتری دراماتیک می سازد. سعی من در این اثر این بوده است که تصویری قابل اتکاء، نه تنها از نقش تاریخی مصدّق که از زندگی او به عنوان یک انسان آزاده، به دست بدهم."

استقرار دموکراسی و حکومت مردم بر مردم در میهن ما ایران امروز بیش از همیشه مورد خواست همگان است. هر چند این تلاش تاریخ ساز در سال های حکومت مصدّق به سرانجام نرسید، اما چهره رهبر آن در قلب این ملت و تمام آزادگان جهان به عنوان منادی دموکراسی در ایران نقش بست. اگر امروز که همه دم از دموکراسی می زنند به سراغ مصدّق نمی رفتم پس کی باید می رفتم.

من سالها پیش روی طرحی برای به فیلم در آوردن زندگی کلنل پسیان کار کردم. یکی از آرزوهایم اجرای اثری در مورد شخصیّت سخت جالب توجه و دوست داشتنی این "سرباز، عاشق، هنرمند" است.
* * *

گفت وگو با ناصر رحمانی نژاد ایفاگر نقش دکتر مصدّق
بازشناسی مردی تاریخی ومعاصر

مصاحبه با علی پورتاش بازیگر نقش دکتر غلامحسین مصدق
کلاس درس سیاسی

من نقش دکتر غلامحسین مصدّق را بازی می کنم.

پیش از خواندن نمایشنامه من دکتر غلامحسین مصدّق را نمی شناختم. وقتی به مردم می گفتم قرار است نقش او را بازی کنم از این که همه او را می شناختند، تعجّب می کردم. احساس بی اطّلاعی به من دست می داد. این نمایشنامه برای من یک کلاس درس درمورد سیاست در ایران است

وقتی من نقش یک آدم واقعی را بازی می کنم دلم می خواهد تحقیقات کاملی در مورد رفتار و منش و روحیه او انجام دهم. اما آقای علاّمه زاده به من گفت نیازی به این کار نیست. برای او روح این مرد در نمایشنامه مهم بود.بنابراین من نقش او را به همان صورت که علاّمه زاده در نمایشنامه تصویر کرده بازی می کنم. براین مبنا دکتر غلامحسین مصدّق مردی شریف و فرزندی است شایسته که بسیار نگران پدرش است. او پزشک مخصوص اوست و سعی دارد از سیاست فاصله بگیرد. هرچند به رنجی که پدرش از دیگران می کشد حسّاس است. و از این رو در درد و غم پدرش شریک است و از طریق اوست که تماشاگر به رنج پدرش واقف می شود.

در "محاکمه سینما رکس" که توسط پرويز صیاد بر مبنای یک حادثه واقعی خلق شده بود من نقش حسین تکبعلی زاده را بازی کردم که از یک روحانی پول گرفته بود تا سینما رکس در آبادان را آتش بزند.

متاسفانه به دلیل زندگی طولانی دور از ایران دانش من در مورد سینمای ایران محدود است. من فیلم یا نمایشی را که در آن شخصیتّهای واقعی مطرح شده باشند به یاد نمی آورم. مسلّما کارهای مهمّی شده که باید یک روزی آنها را جستجو کنم و ببینم.
* * *

گفت وگو با علی کامرانی
از گوشه وکنار کتاب ها

.نقش سرهنگ خدیوی مامور ساواک و مدیر هتل را بازی می کنم

از آنجا که آرشیو بزرگی که در بر گیرنده ی آ گاهی هایی در باره ی شخصیّت های البتّه از نظر تاریخی مهمّ و کمتر مهمّ وجود ندارد، این شخصیّت را از گوشه و کنار کتاب هایی که درباره ی مصدّق مطالعه کردم و دردور و بر ِ خانه ی مصدّق درتبعید، با نامش آشناشدم، بیرون کشیدم و تلاش کردم معدّلی از مامور وظیفه شنا سی که فکر می کند خدمت می کند و همیشه گوش به فرمان است و درچهارچوب کل این نمایش قابل قبول و باور به نمایش بگذارم.

همیشه برای پیدا کردن شخصیّت هایی که به من برای بازی پیشنهاد مي شوند و من با تحلیل مشخص از شرایط مشخص در اینجای تبعید می پذیرم که بازی کنم به پنج پرسش اساسی پاسخ می دهم و بعد بر اساس این پاسخ ها در تصور به اندیشه و باور می رسم و با این باور این شخصیت را به تماشا می گذارم

در زندگی هنری خود نقش کدام شخصیّت تاریخی را بازی کرده اید و دوست دارید بجای کدام شخصیّت بازی کنید؟

تا به حال غیر ازنقش فرامرز پسر رستم در نمایش رستمی دیگر، اسفندیاری دیگر از ایرج جنتی عطایی نقش هایی که بازی کردم امروزی و روزمره بودند و برای نزدیک شدن به این شخصیّت ها تلاش می کنم با مطالعه در زندگی و کتابهای موجود و تجسّم آنها به آنها دست بیابم و بهشان زندگی ببخشم .

من فرد پرست نیستم و به حرکتی اجتماعی باور دارم ولی بدم نمی آید که ازهم عصرها نقش عارف قزوینی یا فرخی یزدی را بازی کنم و از دورهای تاریخ عمرخیّام یا فردوسی یا ناصرخسرو یا مزدک یا مانی یا ... می بینید که آرزو بر جوانان عیب نیست و با آرزوی این که در یک جهان به سامان و ایرانی آزاد از هرنظر بتوانیم با فرصتی بهتر کارهای بهتری ارایه بدهیم.
یک نکته را هم در مورد گشت های نمایشی بگویم که دست همه کسانی را که با کارهای متعهد تلاش می کنند شمع نیمه جان نمایش در تبعید را هنوز زنده نگه دارند می فشارم و برایشان آرزوی پایداری تندرستی و استقبال فراوانی از کارهایشان را دارم.