CENTER FOR IRANIAN STUDIES - کانون پژوهشهای ايران شناختی

متن ِ بيانْ نامه ي ِ كانون را در اين جا بخوانيد ↓
http://www.iran-emrooz.net/index.php?/news1/17065/


گزارش ِ بزرگْ‌داشت ِ اين دو جانْ‌باخته در سال ِ گذشته را نيز در اين جا بخوانيد ↓
http://www.radiofarda.com/Article/2007/11/30/f8_Pouyandeh_Mokhtari_Kanoon.html

و باز در همين زمينه در اين جا بخوانيد ↓
http://www.roozonline.com/

٢. پنجاه و پنجمين يادْروز ِ خيزش ِ خونين ِ ١٦آذر ِ سي و دو و يادي ديگر از سه آذر ِ اهورايي

فردا ١٦آذر، يادْروز ِ خيزش ِ خونين ِ دانشجويان ِ دانشگاه تهران در سال ١٣٣٢( اندكي بيش از سه ماه پس از تازش ِ سياه و تباهكارانه‌ي ِ بيگانه و "خودي" (؟!) در ٢٨ امرداد به دستْ‌آوردهاي ِ مبارزه‌ي ِ مردم ِ ميهن‌مان است. در آن روز، دانشجويان ايرانْ‌دوست و مبارز ِ دانشگاه تهران، در آستانه‌ي ِ ورود ِ ريچارد نيكسون، نماينده‌ي ِ سوداگران ِ آمريكايي به تهران – كه براي ِ بازديد از سرزمين ِ كودتازده ي ِ ما و تماشاي ِ گورستان ِ آزادي و استقلال به ايران مي‌آمد – به اعتراض برخاستند و در برابر ِ گلوله‌هاي ِ چكمه‌پوشان ِ حكومت ِ جنايتْ‌ كاران ِ گماشته‌ي ِ كودتا، دليرانه سينه سپركردند و سه تن از آنان (سه آذر ِ اهورايي: مصطفي بزرگْ‌ نيا، شريعت ِ رضوي و احمد قندچي بر خاك ِ ميهن افتادند و جان ِ خويش را فداي ِ آزادي و سربلندي‌ي ِ ايرانيان كردند.

از آن پس، در تمام ِ دوران ِ بيش از نيمْ‌سده‌ي ِ گذشته، نام ِ بلند و ياد ِ هميشه بيدار ِ آن دليرمردان ِ جانْ‌باز جاودانه، نماد و درفش ِ جُنبش‌ها و خيزش‌هاي ِ آزادي‌خواهانه و دادْجويانه‌ي ِ دانشجويي است و جوانان دانشجويان، نسل از پس ِ نسل، در چُنين روزي خاطره‌ي ارجمند ِ آن عزيزان را گرامي مي‌دارند و پيوند و پيمان نومي‌كنند كه همانند ِ آنان جان بر كف، آماده‌ي ِ دفاع از آزادي و همه‌ي ِ حق‌هاي ايراني و انساني باشند.

٣. نماهايی زیبا از طبيعت و فرهنگ و هنر ِ ایران


پاييز در همدان: http://www.farsnews.net/imgrep.php?nn=8708270387
پاييز در استان کرمان: http://www.farsnews.net/imgrep.php?nn=8708291211
پاييز در استان اردبيل: http://www.farsnews.net/imgrep.php?nn=8708280863
پاييز در استان گيلان: http://www.farsnews.net/imgrep.php?nn=8708260558
پاييز در استان كهگيلويه و بويراحمد: http://www.farsnews.net/imgrep.php?nn=8708260587
پاييز در اصفهان: http://www.farsnews.net/imgrep.php?nn=8708170737
طبيعت استان آذربايجان شرقی: http://www.farsnews.net/imgrep..php?nn=8708260607
برف در ارتفاعات اردبيل: http://www.farsnews.net/imgrep.php?nn=8708291811
دشت کوه های رنگی: http://www.farsnews.net/imgrep.php?nn=8709041145
پرندگان مهاجر در استان گيلان: http://www.farsnews.net/imgrep.php?nn=8709041115
جشن نور و صدا در تخت جمشيد: http://www.farsnews.net/imgrep.php?nn=8709040390
نمايشگاه ِ طرح و نقش ِ فرش ِ ايران-١: http://www.farsnews.net/imgrep.php?nn=8709021562
نمايشگاه ِ طرح و نقش ِ فرش ِ ايران-٢: http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=786852
نمايشگاه ِ طرح و نقش ِ فرش ِ ايران- ٣: http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=786853


خاستگاه: رايانْ‌پيامي از پيام جهانگيري - شيراز


٤. كاميابي‌ي ِ‌ يك دانشمند ايراني: دريافت ِ مدال ِ علمي - فنّي‌ي ِ "بلوندل" ِ فرانسه

با خشنودي آگاهي‌يافتم كه فرهاد رشيدي حائري استاد ِ جوان ِ ايراني‌ي ِ دانشگاه پُلي تكنيك ِ لوزان ِ سويس، برنده‌ي ِ مدال ِ بلوندل ِ فرانسه شده‌است.
استاد رشيدي، اين مدال را براي ِ پژوهش‌هايش در شناخت ِ ويژگي‌هاي الكترومغناطيسي‌ي ِ تُندَر و آذرخش و دستْ‌يابي به راهْ‌كارهايي در راستاي ِ بارْزَدايي از ابرها دريافت‌كرده‌است. اين راهْ‌كارها با پذيره‌ي ِ جامعه‌ي ِ دانشي رو به رو گرديده و بهره‌گيري‌ي ِ بسيار از آن‌ها شده‌است.
از جمله برندگان ِ پيشين ِ مدال ِ بلوندل، مي توان به استاد ايوز روكارد
Yves Rocard

در اين جا بخوانيد و بشنويد ↓
http://www.rohamsobhani.com/sitefa/


خاستگاه: رايانْ‌پيامي از امين فيض‌پور - شيراز


٧. سه جُستار ِ كليدي‌ي ِ شاهنامه‌شناختي


در پي ِ نشر ِ چند گفتار ِ شاهنامه شناختي از شاهنامه‌پژوه ِ ارجمند و ياورْويراستار ِ استاد دكتر جلال خالقي مطلق در ويرايش ِ دفتر ِ هفتم ِ شاهنامه آقاي ِ دكتر ابوالفضل خطيبي در اين تارنما، ايشان در رايانْ پيامي به اين دفتر،

٣. جَدَل‌های ِ جدید درباره‌ي ِ شاهنامه از مَنْظر ِ ادبیّات ِ تطبیقی که نقد ِ مشروحی است بر یکی از کتابهای "دیویدسن"
http://shahnamehorg.1iran.org/Farhang/J/JadalShahnamehKhatibiP.pdf


٨. رَهْ‌نَمودي ديگر به زندگي‌ي ِ آرماني بر بُنياد ِ آموزه‌ي ِ جاودانه‌ي ِ انديشه و گفتار و كردار ِ نيك: پاسخ ِ "استاد جعفري" به پرسش ِ يك جوان ِ جويا و پويا

Dear Dino,
Ushta!


I wish I had added this to my posting:
As far as ETHICS are concerned, the human society, from home to the world, lacks in many points. At the same time, it displays its unethical shows from the parental bed time stories, TV cartoons, TV plays of violence, wars, battles, suppression, oppression and deceit to boxing, wrestling, rugby and football matches. Comparatively, the amount of ethical teaching and guiding is far, far less. As said, punishment and imprisonment do not help, but in many instances, they worsen the case.
We have to begin/continue our ethical charity from home, and from homes to zones, districts, countries and the world, and at the same time, provide every person his/her right to enjoy a FITTING good, progressive and satisfactory living. It will eliminate the instantaneous or continuous craving to have what one does not enjoy and that too through violence and deceit. Ethics, if taken seriously by every unit of the human society, can play the major, major role in evolving to perfection.
Until this takes place, we will have all those instances you have mentioned. Let us learn, practice and teach progressive ethics and slowly but surely make the ideal society we all want. Only Good Thoughts, Good Words and Good Deeds can bring this through ASHA, precise Right.


Ushta through Asha,


Ali A. Jafarey,

خاستگاه: رايان‌ْْپيامي از دكتر علي اكبر جعفري، دفتر ِ انجمن ِ دوست‌ْْداران ِ زرتشت- كاليفرنياي ِ جنوبيِ


در اين هفته، آ گاه‌شدم كه استاد جعفري درگير ِ بيماري بوده اند؛ امّا خوشْ‌بختانه بهبوديافته‌اند. استاد در پاسخ به بيمارْپُرسي‌ي‌ ِ ياران ِ خويش – كه رونوشتي از آن را نيز به اين دفتر فرستاده‌اند – يادآور ِ اين خبر ِ خوش، شده‌اند. ↓

Dear Companions-in- Asha,


Ushta!


I am overwhelmed, yes, over-overwhelmed by you, from A of Amir-Jahed to Z of Zartoshty, from Americas, Australasia and Eurasia, who joined in praying for my recovery. It is working and I am feeling better and better. I am back behind my computer, even attending some urgent meetings by diving my car, have resumed my weekly talks on "Good Religion and the Iranian Culture" on the Persian Radio in Gothenburg, Sweden, and will re-participate in our weekly "Iranian History, Step by Step (from Cave Dwelling to Ferdowsi and onwards), ParsTV, Los Angeles, viewed by two million Persian speakers in the world.
I cannot thank Mazda Ahura for all the goodness I am enjoying. How can I thank you, who are giving me the energy I want?


Ushta, and ever Ushta to each and all of you,
Gratefully yours in service of Daena Vanguhi,


Ali A. Jafarey,

من نيز از سوي ِ خود و ياران و خوانندگان ِ ارجمند ِ ايرانْ‌شناخت، آرزومند ِ بهبود ِ كامل ِ استاد ِ سرآمد ِ ايرانْ‌ شناسي و گاهانْ‌پژوهي و ‌پويايي‌ي ِ هرچه بيشتر ِ ايشان در اين راه ِ زرّين و فرخنده‌ام. چُنين باد!


همچُنين، آگاهي‌نامه‌ي ِ تارنماي ِ شبكه‌ي ِ خبري‌ي ِ زرتشتيان ِ جهان
WZNN
درباره‌ي برنامه‌ي ِ گرامي‌داشت ِ استاد جعفري را – كه فراخوان ِ آن براي ٢٠ بهمن ١٣٨٧ (٨ فوريه ٢٠٠٩) داده‌شده‌است – در اين جا بخوانيد ↓
http://wznn.org/?p=1198

٩. رهْ‌نَمود به يازده گفتار ِ جامعه‌شناختي، فرهنگي و فلسفي


در اين پيوندْنشاني‌ها بخوانيد ↓

http://www.newsecularism.com/Nooriala/112808-Modernism.htm http://www.gozaar.org/template1.php?id=1154&language=persian http://www.nilgoon.org/articles/iran/nilgoon_iran_005.html http://www.aramesh-dustdar.com/index.php/article/55/ http://www.newsecularism.com/2008/1108-C/112508-Shokooh-Mirzadegi-Violence.htm http://www.jalalifakhr.ir/index.php?option=com_content&task=view&id=56&ac=0&Itemid=36http://news.gooya.com/politics/archives/2008/11/079010print.php http://zamaaneh.com/news/2008/11/post_7160.html http://siavashon.ir/nami/1388.htmlhttp://www.etemaad.ir/Released/87-09-07/166.htm#124424http://www.radiofarda.com/Article/2008/11/28/f14_Claude_levistrauss_France_Anthropology.html

خاستگاه: رايانْ‌پيامي از پيام جهانگيري - شيراز


١٠. توليد و نشر ِِ سكّه‌هاي ِ یادمان‌ْهای تاریخی‌ي ِ ایران


مؤسّسه‌ي ِ فرهنگي‌ي ِ تبوكان، توليد ِ سكّه‌هاي ِ یادمان‌های تاریخی‌ي ِ ایران را در مجموعه‌هاي جداگانه از روزگار ِ هخامنشيان تا كنون، در زير ِ عنوان ِ كلّي‌ي ِ يادمان‌ْهاي ِ ايران ِ سرافراز (ياس) ، در برنامه‌ي ِ خود دارد. هر دو روي ِ سكّه‌ي ِ يادمان ِ كورش ِ بزرگ از مجموعه‌ي ِ هخامنشيان را در اين جا مي‌بينيد ↓

درباره‌ي ِ همه‌ي ِ اين برنامه‌ي ِ فرهنگي در اين جا بخوانيد ↓
http://yasaziz2.blogfa.com/


خاستگاه: رايان‌ْْپيامي از راديو صداي ِ ايران


١١. شعر ِ نوسروده‌اي از "ميركسرا حاجْ‌سَيّدجوادي"


دوست ِ گرامي‌ي ِ فرهنگْ‌مَرد و شاعرْنهادم ميركسرا حاجْ‌سَيّدجوادي، در اين هفته شعر ِ نوسروده‌اش را از فراسوي ِ كوه‌ها، دشت‌ها و درياها به اين گوشه‌ي ِ پَرتْ‌اُفتاده‌ در كرانه‌ي ِ گو‌ي ِ زمين (مگر گو‌ي هم كرانه دارد؟) روانه‌كرده و "رقم ِ مهر" ِ دلْ‌افروز ِ خود به اين دورْافتاده از يار و ديار را پيشانه‌نوشت ِ آن گردانيده‌است تا – با همه اندوهْ‌سرشتي و اندوهْ‌مايگي‌اش – غُبار ِ اندوه ِ ديرْپاي را از آيينه‌ي ِ دلم بِزَدايد. آفرين و درود بر او و دوستْ‌كامي‌اش باد! من نيز اين ارمغان ِ ارزنده‌ي ِ دوست را در نهانْ‌گاه ِ دل و گوشه‌ي ِ دفتر، نگاه‌نمي‌دارم و ياران ِ ديده و ناديده‌ام در كران تا كران ِ جهان – خوانندگان ِ ارجمند ِ اين سايه‌ي ِ دست – را در شادمانگي‌ي ِ فراديدْآوردن ِ اين رهْ‌آورد ِ ازآبْ‌گذشته، انبازْمي‌گردانم. "به من اين دولت ِ بخت، ارزاني!"


غوطه‌ی ِ دمشق


آیا
راه
به شام
راه
به آشام
راه به آرامی هست
اگر
ماه ِ نو
بر سفینه
به صحرا درآید
غوطه ها زند
در
رِمال
آه نگوید تا...
غوطه‌ی ِ دمشق
آه
ماه ِ فراز
ماه ِ فرو
ماه ِ کژ و مَژ
بر کوهه‌ی ِ شتر
بی‌گاه نیست
غبطه‌های ِ من
بر غوطه‌ی ِ دمشق
غوطه‌ای
در
شام
در
آشام
در آرام
غوطه‌های ِ من نیست
غوطه‌ی ِ دمشق

شراب کفن
و قرّابه
خاک شد
عَشَقِِِه
به دیوا‌ر ِ باغ پوسید
و تابعه
از من گریخت


نهم ِ آذر ِ هزار و سیصد و هشتاد و هفت
میرکسرا


١٢. گزارش ِ ديررسيده‌اي از "جشن ِ مهرگان" در استكهلم


در اين جا بخوانيد و تصويرهاي ِ آن را ببينيد ↓
http://wznn.org/?p=918


خاستگاه: رايان‌ْْپيامي از شبكه‌ي ِ خبري‌ي ِ زرتشتيان ِ جهان
WZNN


١٣. نشر ِ برگردان تازه‌ي ِ فارسی‌ي ِ هزار و یک شب پس از ۱۶۰ سال و انتشار ِ ترجمه‌ي ِ جدید ِ اين اثر ِ كهن به انگلیسی پس از ۱٢٨ سال

در اين پيوندْنشاني‌ها بخوانيد ↓
http://www.bbc.co.uk/persian/arts/story/2008/02/080216_an-am-mokhtabad.shtml
http://www.bbc.co.uk/persian/arts/2008/11/081130_an_1001nights.shtml
http://www.penguin.co.uk/nf/Book/BookDisplay/0,,9780140911664,00.html


نكته‌ي ِ چشمْ‌گير در عنوان ِ ترجمه‌ي ِ تازه‌ي ِ انگليسي‌ي ِ كتاب – كه پنگوين آن را در ٣ جلد و ٣٠٠٠ صفحه نشرداده‌است – افزودن ِ

خاستگاه: تارنماي ِ بخش ِ فارسي‌ي ِ

١٤. "کارگاه ِ نمايش" در لندن روي ِ صحنه رفت‏


نمايش ِ نوين ِ ايران: سي سال ِ بعد‏


گزارش ِ اين رويْداد ِ هنري را در اين جا بخوانيد و تصويرهاي ِ آن را ببينيد ↓
http://www.roozonline.com/archives/2008/12/post_10338.php


خاستگاه: نشريّه‌ي ِ خبري‌ي ِ روزآنلاين


١٥. ميراث ِ روستايي‌ي ِ گيلان: فيلمي از زندگي، فرهنگ ِ توده و خانه‌سازي در بخش‌ هايي از گيلان


در اين جا ببينيد و بشنويد ↓
http://jadidonline.com/images/stories/flash_multimedia/Gilan_rural_museum_test/gilan_high.html

خاستگاه: رايان‌ْْپيامي از داريوش كارگر- سوئد


١٦. زندگي‌نامه و كارنامه‌ي ِ دانشي و فرهنگي‌ي ِ "دكتر پرويز شهرياري"، استاد رياضيّات، فرهنگْ‌مَرد، نويسنده و مترجم در يك فيلم


در اين جا ببينيد و بشنويد ↓
http://video.google.com/videoplay?docid=-362413535671820641




خاستگاه: رايان‌ْْپيامي از فريبرز رهنمون، دفتر ِ نشريّه‌ي ِ ايرانْ زمين - كانادا

١٧. شعر ِ تازه‌اي از "مهدی اخوان ِ لنگرودی"، شاعر و نويسنده‌ي ايراني‌ي ِ شهرْبِند ِ غُربت


١
آزادی در برابرت ایستاده است /
اما چند گام دورتر پرنده ای برای زنده ماندن در گردابی دست و پا می زند
٢
هیچ چیز تغییرنکرده است
فقط یک صندلی را برداشته‌اند
هیچ چیز تغییرنکرده است
فقط یک عکس افتاده است
هیچ چیز تغییرنکرده است
فقط شب بزرگ‌تر شده است
هیچ چیز، هیچ چیز، هیچ چیز تغییرنکرده است
فقط سپور ِ محلّه‌ی ما تغییرکرده است که با لباس رسمی، امّا بی جارو آمده است
تا زمان را در دست‌هایش وزن کند
و جای همه‌ی آن چیزهایی را که تا حال تغییرنکرده اند
عوض کند
٣
شعر، معشوقه‌ی ِ من است
هنگامی که می‌گریزد
به دنبالش می روم
در وقت آرامش
کنارم می ایستد. در آغوشش می‌گیرم.
به درونم می‌آید.
مثل ِ درختی در من رشد می‌کند.
با او، از شب نمی ترسم
از تنهایی نمی ترسم
از هیچ چیز و هیچ کس نمی ترسم
آه
با شعر
چه اندازه زندگی می‌کنم
و تا کجاها می روم !


وین- آذر ١٣٨٧/ دسامبر ٢٠٠٨


خاستگاه: رايان‌ْْپيامي از مهدی اخوان لنگرودی، وين - اتريش


١٨. دسته‌كليدي براي ِ گشودن ِ درهاي ِ گنجي شايگان: فهرست ِ كارنامه‌ي ِ زرّين ِ چندين دهه كوشش و كُنِش ِ ايرانْ‌شناختي و شاهنامه‌پژوهي‌ي ِ يك استاد ِ ممتاز ِ روزگارمان


به هيچ روي گزافه‌گويي نيست اگر گفته‌شود كه كوشش و كُنِش ِ چندين ده‌ساله‌ي ِ شاهنامه‌پژوهي‌ي‌ استاد دكتر جلال خالقي مطلق،

نقطه‌ي ِ چرخشي‌ست در تاريخ ِ پژوهش‌هاي دانشگاهي‌ي ِ جُزْايرانيان و ايرانيان در اين راستا از سده‌ي ِ نوزدهم ميلادي تا امروز و اين دوره را در دو بخش ِ پيش و پس از خالقي مطلق، از يكديگر بازشناختني مي‌گرداند.
استاد، در فرارَوَند ِ ويرايش و نشر ِ متن ِ شاهنامه در هشت دفتر و يادداشت‌هاي آن در سه دفتر از سال ١٣٦٦ تا كنون (نخست در آمريكا و به‌تازگي در ايران)، ده‌ها گفتار ِ روشنْ‌گر ِ گره‌گشا‌ در اين زمينه نشرداده‌است كه هريك از آن‌ها چراغ ِ راهْ‌نمايي‌ست فراراه ِ راهْ‌جويان و راهْ‌پويان به سوي ِ هزارتوهاي ِ مه‌آلود و رازْآميز ِ حماسه‌ي ِ بزرگ و سِتُرگ ِ ايرانيان.

در همين سال‌ها، بررسي‌ها، نقدها و تحليل‌هاي بسياري نيز، از سوي ِ دستْ‌اندركاران ِ اين رشته، در باره‌ي ِ چه‌گونگي‌ي ِ شيوه‌ي ِ ويرايش ِ استاد و برآيند ِ آن در متن ِ نشريافته‌ي ِ شاهنامه، در نشريّه‌هاي ِ برون‌ْمرزي و درونْ‌مرزي انتشاريافت كه استاد، در موردهايي بايسته، به برخي از آن‌ها پاسخْ‌نوشت و ابهامْ‌زدايي‌كرد.
همه‌ي ِ اين كُنِش و وا كُنِش‌ها، بر روي ِ هم، حال و هوا و فضايي ديگرگونه و يكْ‌سره متفاوت با آنچه در تمام ِ هزاره‌ي ِ گذشته (از روز‌گار ِ شاعر تا زمان ِ ما) در رويْ‌كرد به شاهنامه بوده، پديدآورده و بايستگي‌ها‌ي نوي را برعهده‌ي ِ شاهنامه‌پژوهان ِ جدّي‌ي ِ عصر ِ ما نهاده كه يكي از كليدي‌ترين ِ اين آن‌ها‌، آشنايي‌ي ِ فراگير و همه‌سويه‌ي ِ هر رهْ‌رو ِ اين راه ِ دشوار، با متن ِ شاهنامه‌ي ِ ويراسته‌ي ِ استاد خالقي مطلق و يادداشت‌هاي ِ او و نيز مطالعه و كند و كاو ِ ژرف ِ گفتارهاي جداگانه‌ي ِ اوست و پيداست كه براي ِ اين كار، هر رويْ‌آور به اين گستره، در همان گام ِ نخست، نيازمند ِ فهرست ِ راهنمايي به كارهاي ِ استادست تا بتواند آن‌ها را در نشرْگاه‌هاشان بيابد و بخواند.
اين كار ِ سزاوار و به‌هنگام را بانو نوشين شاهرخي برعهده‌گرفته‌است تا هم وامْ‌گزاري‌ي كرده‌باشد به استاد ِ فرزانه‌ي ِ خود – كه دانشْ‌آموختگي‌اش را بده‌كار ِ بهره‌گيري از محضر ِ او در دانشگاه ِ هامبورگ است – و هم، دوستْ‌داران ِ شاهنامه را در كار ِ دستْ‌يابي به گفتارهاي ِ تعيينْ‌كننده‌ي ِ استاد، ياري‌رسانده‌باشد. ‌پس، با درود و آفرين به نوشين ِ گرامي، ايرانْ‌شناس ِ كوشا و پويا، پيوندْنشاني‌ي ِ گفتارها را كه فراهمْ‌آورده‌ و نشرداده‌است، در اين جا مي‌آورم ↓
http://www.noufe.net/persish/Khaleghi/text/asar.htm


خاستگاه: رايان‌ْْپيامي از نوشين شاهرخي، هانوور- آلمان


١٩. داستان‌های ِ نفسْ‌‌گیر ِ "مرضیّه ستوده": بررسي‌ي ِ داستان‌هاي ِ يك نويسنده‌ي ِ ايراني درِ كانادا


نوشين شاهرخي به راستي، عروس ِ چندهنره است. او افزون بر ايرانْ‌شناسي و پژوهش در گستره‌ی ِ ادب و فرهنگ ِ كهن ِ ايرانی، داستانْ‌ نويس نيز هست و رُمان ِ تاك‌هاي ِ عاشق (به فارسي و آلماني) از جمله كارهاي ِ اوست. شاهرخي، در بررسي و نقد ِ ادبي هم دستي دارد و برخي از كارهاي او در اين زمينه را پيش‌تر در همين تارنما بازْنشرداده‌ام. اودر اين هفته نيز، بررسي‌ي ِ داستان‌هاي ِ مرضیّه ستوده، نويسنده‌ي ِ شهربند ِ غُربت ِ كانادا را به اين دفتر فرستاده‌است كه پيوندْنشاني‌ي ِ آن را در اين جا مي‌آورم ↓
http://www.shahrzadnews.org/article.php5?id=1319


٢٠. دو برنامه در شهر ِ کتاب: درسْ‌گفتارهای ِ شاهنامه‌شناختي و بحثی درباره‌ي ِ فلسفه‌ي ِ مُعاصرِ غرب


يك) بهرام ِ چوبینه، سردار ِ پارتی

در اين جا بخوانيد ↓
http://www.jalalifakhr.ir/index.php?option=com_content&task=view&id=56&ac=0&Itemid=36


خاستگاه: رايان‌ْْپيامي از مهدي خان‌بابا تهراني - آلمان


٢٣. "دنيا خانه ی من است": درآمدی بر نوآوری‌های ِ نيما يوشيج

‌گفتار ِ تحليلي‌ و مستند ِ احمد افرادي را در سه بخش، در پي مي‌آورم ↓

"زبسياري‌ي ِ آتش ِ مهر و ناز و نوازش
از اين شدّت ِ گرمي و روشنايي و تابش
گلستان ِ فکرم
خراب و پريشان شد افسوس
چو گل‌هاي افسرده افکار ِ بکرم
صفا و طراوت زکف داده، گشتند مأيوس... "
شمس کسمايي ( 22)


سنگر خونين (ترجمه‌ي ِ شعري از ويکتورهوگو)


"رزم آوران ِ سنگر ِ خونين شدند اسير
با کودکي دِلير
به سنّ ِ دوازده.
ـ آن جا بدي تو هم؟
ـ بله!
با آن دلاوران..."
ابوالقاسم لاهوتي ( 23)


خانه‌ام ابري است


"خانه‌ام ابري است
يکسره روي ِ زمين ابري ست با آن.
از فراز ِ گردنه خُرد و خراب و مست
باد مي‌پيچد.
يکسره دنيا خراب از اوست
و حواس من!
آي ني‌زن که ترا آواي ِ ني بُرده‌ست دور از ره، کجايي! ..."
نيما يوشيج 24


متأسفانه، اين تجربه‌هاي اوليّه و مناظره‌هاي ادبي – به دلايلي که پرداختن ِ به آن‌ها فرصت ديگري را مي‌طلبد – ادامه نيافت و نيما – به سبب ِ سنگ‌اندازي‌هاي متوليان شعر ِ سنتي – مي‌بايست همه‌ي ِ زندگي‌اش را بر سر ِ برون‌ْرفت از بحران ِ شعر فارسي بگذارد.
امّا، همين قدر بگويم که تقي رفعت (معاون اول شيخ‌محمّد خياباني) پس از شکست حزب دموکرات آذربايجان (در سال 1299) خود کشي ‌کرد و متعاقب ِ آن مناظره‌هاي ادبي، بين طرفداران «انجمن ِ دانشکده» و «تجدّد ِ ادبي» به پايان ‌رسيد. خانم شمس کسمايي، به دليل مرگ فرزندش، گوشه‌گرفت و فعاليّت‌هاي ادبي‌اش ادامه نيافت. ابولقاسم لاهوتي – که با ترجمه‌ی موزون ِ يکي از اشعار ويکتور هوگو، نخستين شعر ِ شکسته را ‌سرود – به دليل فعاليّت‌هاي سياسي، درگيري‌هاي نظامي و و وقف ِ احساس و انديشه‌اش در خدمت ِ کار ِ حزبی، تلف ‌شد. در اين ميان، نيما بايست يک‌ْ‌‌‌ تنه بار ِ انقلاب ِ ادبي‌ي ِ ایران را به دوش بکشد.
______________________
پانويس‌هاي بخش ِ يكم

1 ـ انديشه‌هاي ميرزافتحعلي آخوندزاده، فريدون آدميت، انتشارات خوارزمی، چاپ اول ، صص243ـ 244
2 ـ از صبا تا نيما، ج 1، ص 283
3 ـ نقد ادبي، عبدالحسين زرين کوب، امير کبير، 1354 جلد دوم ص 843
4ـ از صبا تا نيما، يحيي آرين‌پور، جلد اول، چاپ ششم، ص 65
5ـ همان منبع،227ـ 228
6ـ بدايع و بدعت‌ها و عطا و لقاي نيما يوشيج، مهدي اخوان‌ثالث، انتشارات بزرگمهر، چاپ دوم، ص 53
7 ـ « زوال اندیشه ی سیاسی در ایران ، سید جواد طباطبایی ، چاپ سوم، انتشارات کویر، صص 282ـ 281»
8ـ. ناگفته نماند که اين داوري درمورد زبان ادبي و کتابت است، نه زبان گفتگو، که از آن اطلاعي در دست نيست ؛ یا من ، از آن اطلاعی ندارم .
9ـ زوال اندیشه ی سیاسی ، ص 286
10ـ مشروطه ايراني و پيش زمينه‌های نظرية ولايت فقيه، ماشاء‌الله آجوداني، ص 202
11ـ يا مرگ يا تجدد، ماشاء‌الله آجوداني، لندن، 1381، ص 9
12 ـ ايرج ميرزا و خاندان و نياکان او، دکترجعفر محجوب 122ـ 124 (ليوِر = زمستان، لِتِه = تابستان، تِرِته = توضيح داده شده . آنکت = بازرسي، بروت = دفتر). بر گرفته از زير نويس ص 124 همين کتاب
13ـ ديوان اديب‌الممالک فراهاني، وحيد دستگردي ، ص 16
14ـ ديوان دهخدا، به کوشش محمددبير سياقي، ص 30
15 ـ از صبا تا نيما،ج 2، ص 95
براي مقايسه، ابياتي از شعر اکرم بيک و دهخدا را، در زير مي‌آورم:
وقنا که گلوب بهار يکسر
اشياده عيار اولور تغير
...
ياديت بني بر دقيقه يادايت !
(اکرم بيک)

اي مرغ سحر چو اين شب تار
بگذاشت زسر سياه کاري
...
ياد آر زشمع مرده ياد آر
( دهخدا )
16ـ ديوان عارف قزويني، تدوين محمد علی سپانلو ـ اخوت، تهران، 1381، ص 384
17ـ مطبوعات ايران در دورة مشروطه، ادوارد براون،ترجمه محمد عباسی ، جلد اول ص 62
18ـ ديوان اشعار ملک‌الشعرا بهار، چاپ چهارم ، انتشارات امیرکبیر، جلد اول ص 284
19ـ از صبا تا نيما، جلد سوم، ص 437
20ـ مجله دانشکده 1336 ه .ق.، شماره اول . به نقل از «از صبا تا نيما، جلد دوم ص 446»
21ـ همان منبع، ص 454 .اين شعر اولين بار در سال 1334 ه. ق. (تقريباً 1295 ه.ش.) در يکي از نشريات تهران چاپ شد.
22ـ همان منبع، ص 455 اين شعر در فاصله‌ي ِ سال‌هاي 1335 تا 1338 (تقريباً سال‌هاي 1296ـ 1299) سروده شد.
23ـ شمس کسمايي، آزادي ستان، شماره 4 بيست و يکم شهريور 1296، به نقل از «از صبا تا نيما» جلد 2، ص 458.
24 ـ « تاريخ تحليلي شعرنو، شمس لنگرودي، ص70» .

II

نيما، با شناخت ِ نهضت ِ شعر ِنو ِ فرانسه – که با سمبولسيم آغاز شد – و ضرورت‌هايي که تحوّل در شعر فرانسه را اجتناب‌ناپذير مي‌کرد، از پس ِ ساليان ِ دراز کلنجاررفتن با شعر ِ کهن ِ فارسي و اِشراف به محدوديّت‌ها، موانع، امکانات و ظرفيّت‌هاي ِ آن، جنبه‌هايي از پيشنهادهاي ِ سمبوليست‌ها را براي ايجاد تحوّل در شعر ِ فارسي به کار‌گرفت.
در ميان همه‌ي ِ کساني که مقدّمات دگرگوني در شعر فارسي را فراهم آورده‌اند، ميرزاده عشقي جا‌ي ِ مستقل و مبسوطي را مي‌طلبد. در واقع، بسنده‌کردن به چند سطر در معرّفي‌ي‌ ِ شاعر، حاصلي جز نمايش چهره‌اي مخدوش و ناتمام از او نخواهد داشت. نيما، در نامه‌ی بلندی که در تاریخ 8 اردیبهشت 1308 به ذبیح الله صفا نوشت، در پی ِ نگاهی آسیب‌شناسانه به شعر مشروطیّت، بر موقعيّت ِ ويژه ی ِ عشقي، درميان ديگر پيشگامان تجدّد ادبي تأکيدکرد:
«... هم از آستین‌مان دست عنصري را با ظميران و خميران بيرون مي‌کشيم و هم همراه مي‌شويم با سعدي، با قافله‌اي که به شام مي‌رود. آنگاه در زير بيرق امروزي با کمال افتخار ايستاده‌ايم و از خاطر نمي‌گذرانيم که لباس ما، لباس دربار غزنوي و اتابکان نيست. اين است يک ‌قِسم کاريکاتور مخصوص ادبيّات کنوني ايران. از اختلاط قديم و جديد، به آن شکل عقابي را می توان داد که مي‌خواهد پرواز کند، امّا دست و پاي ِ فيل را دارد و نمی تواند... همين تجدّد بود که در اوایل مشروطه آن را شعر وطني مي‌گفتند، کمي بعد به صورت شعرهاي عمومي یا بازاری در آمد که تقليدي بود از صابر بک، شاعر معروف ترک و نزديک به کودتاي حوت 99 خود را مطايبه ساخت (عارف‌نامه) و در حقيقت همه اشتباه‌کرده‌بودند. به آن‌ها نشان دادم چه‌ طور...عشقي فقط شاعر اين دوره بود. اگر باقي مي‌ماند و معايبش را بر طرف مي‌کرد». 26
خلاصه کنم : نوآوري‌هاي پيش از نيما، در چهارچوب دگرگوني‌هاي بنيادي در شعر فارسي نبود. التقاطی بود از کهنه و نو، که به کهنه نظر داشت.
در چنين شرايطي است که نيما وارد کارزار تجدّد ِ ادبي مي‌شود و در خلوت ِ خودْ گزيده‌اش، از پس ِ ساليان ِ دراز تجربه و تفحص ، نقطه‌ی ِ پایانی بر حاکميّت ِ هزارساله‌ی ِ شعر ِ تقلید و تکرار می‌گذارد:
«در آثار من مي‌بينيد سال‌هاي متمادي من دست به هر شکلي انداخته‌ام ... در شب تاريک، دست به زمين ماليده‌ام و راهي را می‌جسته‌ام...».27
گرچه ، تحولی که نیما با شکستن اوزان عروضی در صورت ِ شعر به وجود آورد، به جای خود کاری بود کارستان، امّا به نظر من، اهميّت ِ کار ِ نيما، بیشتر در نگاه‌ ِ نو و دگرگونه‌اش به هستي است.
در واقع، از آن جا که این نگاه ِ نو به هستی، به ظرف‌هاي ِ بياني‌ي ِ متفاوت با آن چه که پيشتر متداول بود، نياز داشت، رفتار متفاوتِ نیما با زبان – از جمله ، دگرگونی در اوزان ِ عروضی – را موجب شد.
این رفتار متفاوت با زبان را (به عنوان نمونه) در شعر ِ ترا من چشم در راهم ، به وضوح می توان دید:
"ترا من چشم در راهم
شباهنگام
که می گیرند در شاخ « تلاجن » سایه ها رنگ سیاهی
وزان دلْ‌خستگانت راست اندوهی فراهم،
ترا من چشم در راهم.
شباهنگام
در آن‌دم
که بر جا درّه‌ها چون مرده ماران حفتگانند
در آن نوبت که بندد دستِ نیلوفر به پای ِ سرو ِ کوهی دام
گرََََم یاد آوری یا نه ، من از یادت نمی کاهم ؛
ترا من چشم در راهم. "


نيما، در همان حال که چشم‌اندازهاي نوي را در شعر فارسي جستجومي‌کرد، به مثابه‌ي ِ نظريّه‌پرداز ِ شعر، در کار ِ آن بود که تئوري شعر خود را تدوين کند و ويژگي‌ها و رمز و راز آن را براي ديگران توضيح دهد. اين جنبه از فعاليّت‌هاي ادبي‌ي ِ نيما را مي‌توان ازهمان سال‌هاي آغازين کار شاعري‌اش، در نامه‌ها و يادداشت‌هايش پي ‌گرفت.
نيما در سال 1276 خورشيدي ( يک سال پس از قتل ناصرالدّين شاه و مقارن تاجْ‌گذاري مظفرالدّين شاه ) در دهکده يوش ( منطقه‌ی دورافتاده‌اي از دهات مازندران) به دنيا آمد. هنگامي که مظفرالدّين شاه در سال 1285 فرمان مشروطيّت را امضاء کرد، 9 سال از سنش مي‌گذشت. نيما تا 12 سالگي در يوش به سر برد و نوشتن را نزد آخوند همان ده ياد گرفت. آخوند ده او را «مجبور مي‌کرد به از بر کردن نامه‌هايي که معمولاًً اهل ِ خانواده‌ي ِ دهاتي به هم مي‌نويسند و خودش آن‌ها را به هم چسبانيده و براي [او] طومار درست مي‌کرد».28
نیما، درسال 1288 به تهران آمد. دوره دبستان را در مدرسه‌ي ِ حيات جاويد (مدرسه‌ي ِ رشديّه) گذراند. سپس به همّت اقوام ِ نزديکش، با لادْبُن، برادر کوچک‌ترش، به مدرسه‌ي ِ کاتوليک ِ سن‌لويي، که به مدرسه‌ي ِعالي‌ي ِ سن‌لويي شهرت داشت، فرستاده شد. در اين مدرسه، «مراقبت و تشويق يک معلم خوشْ‌رفتار به نام ِ نظام‌ وفا [شاعر معروف]… [او] را به خط ّ ِ شعرگفتن انداخت. اين تاريخ مقارن بود با سال‌هايي که جنگهاي بين‌المللي [اول] ادامه داشت. در آن وقت اخبار جنگ را به زبان فرانسه [مي‌توانست بخواند]. نيما، در سن 20 سالگي (1296 ه. ش.) از مدرسه‌ي ِ سن‌لويي فارغ التحصيل شد...» مدّتي نيز به آموختن ِ زبان ِ عربي و تحصيلات طلبگي در مدرسه‌ي ِ خان‌مروي تهران، نزد مرحوم آقاشيخ‌هادي يوشي پرداخت.29
نیما، در سال 1299( ه.ش.) مقارن کودتاي رضاخان ـ سيدضياء، مثنوي‌ي ِ بلند ِ قصه‌ي ٍ رنگ پريده، خون ِ سرد را نوشت که در سال ِ بعد (1300ه. ش.) با سرمايه‌ي ِ خودش به چاپ رساند. نيما، آن‌گونه که در زندگي‌نامه‌اش آمده، «پيش از آن شعري در دست…» ندارد.
این مثنوی‌ي ِ بلند، که بیان ِ تجربه‌های ِ تلخ ِ نیما، از زندگی در شهر و شیفتگی‌ي ِ او نسبت به طبیعت است، از تجربه‌های فردی فراتر می رود و نگاه « روسو» یی نسبت به هستی (انسان با طبیعت خوب و با تمدّن بد است) را، در ذهن تداعی می کند:
"...................................
من از این دونان ِ شهرستان نِیَم
خاطر ِ پُردرد ِ کوهستانیم
... شهر باشد منبع ِ بس مَفسَدِه
بس بدی، بس فتنه ها، بس بیهده
... زین تمدّن خلق در هم اوفتاد
آفرین بر وحشت اعصار باد
جان فدای ِ مردم ِ جنگلْ‌نشین!
آفرین بر ساده لوحان، آفرین!"

آن چه که در بالا آمد، فشرده‌اي از نظريه‌ي ِ ادبي‌ي ٍ نيما، در مورد نظام حاکم بر شعري است، که بايد جانشين نظم شعر کهن فارسي می شد. امّا نيما، حتي در شعرهايي که بعد از تدوين تئوري شعري اش سرود، به همه ی پيشْ‌نهادهاي ِ خود پاي‌بند نيست. به عبارت ديگر، شعرهايش به تمامي، بر «نظام شعريش» انطباق ندارند. علت آن است که نيما مدام در کار تجربه و جستجوي توأم با تحقيق بود. او خود در حرف‌هاي همسايه به اين معني اشاره دارد:
«در آثار من مي‌بينيد سال‌هاي متمادي من دست به هر شکلي انداخته‌ام مثل اين که تمرين مي‌کرده‌ام و در شب تاريک، دست به زمين ماليده راهي را می‌جسته‌ام ...»
** «...امروز، کار نتيجه‌ي ِ تحقيق است نه نفس کشيدن و بازو تکان دادن و زورزدن. هرچيز با نظم و قاعده پيوستگي دارد. اگر اين نباشد، کاري که مي‌کنيد، هر قدر انقلاب در آن نشان مي‌دهيد، تکامل نيست، تنزل است. همين دو اصل مسلّم است که انقلاب و اغتشاش را از هم تفکيک مي‌کند.»

با توجّه به آخرين شعرهاي نيما، مثل «داروگ»، «ري را»، «همه شب»، «در کنار رودخانه»، «هست شب» ، «برف»، «ترا من در چشم در راهم» و... که در سال‌هاي 31 به بعد سروده شده‌اند و حتي در معيار جهاني هم از ماندگارترين شعرهاي معاصر هستند، به نطر مي‌رسد که نيما، به آن چه سال‌ها در جستجويش بود رسيد. امّا، به رَغْم ِ اين، با توجه به شعر «شب همه شب» (آخرين شعر ِ نیما، در مجموعه‌ی شعر منتشرشده اش) که تجربه‌ اي است در شعر دو وزني، مي‌بينيم که شاعر همچنان در کار جستجوست. ديگر اين که، در ميان شعرهايي که نيما در اين سال‌ها سروده است، از شعرهاي بلند و روايي مثل «مانلي» و «خانه‌ي ِ سريويلي» نشاني نيست و هرچه، از نظر زماني جلوتر مي‌آييم، شعرها کوتاه‌تر شده، به جوهر شعري و – آن‌گونه که نيما مي‌خواست – «به طبيعت کلام » نزديک‌تر مي‌شوند.
برخي از منتقدان و صاحب‌نظران شعرنو، بر اين باور هستند که شعرهاي خوب ِ نيما چندان زياد نيست و از اين بابت برخي از رهروان ِ راه ِ نيما مثل اخوان ثالث، آشکارا بر او پيشي گرفته‌اند. نيما، که خود بر نارسايي‌هاي موجود در تعداد قابل توجّهی از شعرهايش معترف است، پيشتر، جوابي هوشمندانه به ايراداتي از اين دست مي‌دهد:
«...من خودم به عيبي که در فورم اشعار من ممکن است وجود داشته باشد اعتراف دارم. از دوره‌ي ِ انتشار ِ مجله‌ي‌ي ِ "موسيقي" گذشته، خيلي ورزش در اين کار کرده‌ام. من هر روز مشغولم براي اصلاح خود. امّا يک جواب به مدّعي مي‌دهم: انقلاب را به نظم و متانت نگاه نمي‌کنند، هرچند اساس آن نظم و متانت است. من ويران کننده و سازنده‌ا‌م. من نديده‌ام که بنايي را آرايش کنند، پس از آن پي بريزند».42
امّا، نوآوري‌ي ِ نيما، تنها در شکستن قالب‌هاي شعر ِ سنتي و تغيير طولی مصراع‌ها خلاصه نمي‌شود. شعر نيما محصول ِ نگاه ِ بي‌واسطه‌ي ِ او به هستي است. پيشتر از نيما خوانديم :
«شعر قديم ما سوبژکتيو است، يعني با باطن و حالات باطني ما سر و کار دارد و در آن مناظر ظاهري نمونه فعل و انفعالي است که در باطن گوينده صورت گرفته [است و] نمي‌خواهد چندان متوجّه آن چيزهايي باشد که در خارج وجود دارد. »
در غالب شعرهاي نيما، تجربه‌هاي عيني او را از طبيعت، به صورت تجربه‌هاي ذهني و دروني شده، به وضوح مي‌توان ديد. نيما، برخلاف اکثریت قریب به اتفاق سرایندگان شعر کهن فارسي، دنيا را در مسير واژگان و ترکيبات کليدي‌ي ِ شعر کهن، مثل «کفر ِ زلف »، «خطّ وخال »، «ساقي‌ي ِ سيمينْ‌ساق » و... نمي‌ديد.
نيما، خود در اين باره اشاره‌اي گويا دارد:
«سعي‌کنيد همان‌طور که مي‌بينيد، بنويسيد و سعي‌کنيد شعر شما نشاني واضح‌تر از شما بدهد. وقتي شما مثل قدما مي‌بينيد و برخلاف آن چه در خارج قراردارد مي‌آفرينيد... آفرينش شما بکلي زندگي و طبيعت را فراموش کرده است...»
از اين رو، «شب» نيما، گرته برداری از «شبي گيسو فرو هشته به دامنِ» منوچهري دامغاني نيست. شبي است که خود شاعر در تب و تاب لحظه‌هاي شاعرانه‌اش تجربه کرده است.
شب ِ نيما، «سياه ِ سالْ‌خوردي» است که «دندان‌هاي ريخته‌اش»، تعبيري است از « ریزش ستارگان » در گذر ِ شب و برآمدن «صبح »:
"در تمام ِ طول ِ شب
کاين سياه ِ سالْ‌خورد انبوه ِ دندان‌هاش مي‌ريزد..."
«پادشاه فتح»
شب ِ نیما ، در شعر زیر، در هیأت ِ بام ِ قیرْاندود = « بام ِ تنْ بِشُسته ز قیر» تصویر می شود:
"صبحْ‌گاهان که بسته می ماند / ماهی‌ي ِ آبنوس در زنجیر / دُم ِ طاووس پرمی‌افشاند / روی ِ این بام ِ تنْ بِشُسته ز قیر ..."
نيما، آن‌گاه که آسمان باراني و درياي طوفاني را تصوير مي‌کند، از صُوَر ِ خيالي بهره مي‌برد که در ادب ِ فارسي پيشينه‌اي ندارند. آسمان گرفته‌اش «دودْسرشت ِ ابرْ بَِر پُشت» است و درياي توفاني‌اش، در هیأت ِ انسانی تصویر می شود که از خشم، مُشت بر روي مي‌کوبد:
"هنگامْ که گريه مي‌دهد ساز
اين دودْ سرشت ِ ابر بر پشت...
هنگام که نيلْ چشم دريا
از خشم به روي مي‌زند مشت..."
اشعار نيما، حاصل تجربه‌هاي شخصي و عيني‌ي ٍ او از محيط زندگي‌ي ِ خويش است، که با نازکْ‌انديشي، بيان شاعرانه مي‌يابند:
"مانده از شب‌هاي دورادور
بر مسير خامش جنگل
سنگْ‌چيني از اجاقي خُرد
اندرو خاکستر سردي
............................."


در شعر کهن فارسی، براي همه ی واژگان و مضامين، رخصت و فرصت ِ ورود به « ساحت ِ مقدّس ِ شعر» فراهم نبود. امّا، در شعر نيما، نه تنها واژگان ِ به ظاهر غيرشاعرانه‌اي مثل «پلکيدن» جلوه مي‌کنند، بلکه «سنگ‌ْ پشت پیر» نيز مضمون شعر شده و عاطفه شاعرانه‌ي ِ او را بر مي‌انگيزد:
" در کنار رودخانه مي‌پلکد سنگ‌پشت پير
روز، روز ِ آفتابي
صحنه ی آييش گرم است.
................................."
«در کنار رودخانه»
و در شعر دیگری ، گاو نر = « کک کی » ، مضمون شعر نیما می شود تا تنهایی و گمْ‌گشتگی او را تصویر کند:

"دیری ست نعره می کشد از بیشه ی خموش
« کک کی » که مانده گم .
از چشم‌ها نهفته پری وار
زندان بر او شده ست علف زار
بر او، که او قرارندارد
هیچ آشنا گذارندارد ... "
_______________________
پانوشت هاي ِِ بخش ِ دوم:


26ـ نامه ها ، نامه به ذبیح الله صفا ، صص 329 ـ 330 . نامه های نیما به ذبیح الله صفا ، عمدتأ
در توضیح تئوریک راه و رسم نویی است ، که نیما ، در شعر و شاعری پیش گرفته است .
27ـ مجموعه آثار نيما يوشيج، در باره شعر و شاعري، تدوين سيروس طاهباز، ص 63
28ـ برگزيده آثار نيما يوشيج، نثر بانضمام يادداشتهاي روزانه، تدوين سيروس طاهباز، زندگي‌نامه ی خود نوشته ی نيما يوشيج، ص 10
29ـ نيما يوشيج، نامه‌ها، 501
30ـ مجموعه ی کامل اشعار نیما یوشیج ، صص 37ـ 38
31ـ نيما يوشيج، نامه‌ها، ص 97ـ 96، نامه به عشقي
32ـ يادمان نيما، محمد رضالاهوتي، چاپ اول، ص 214
به عنوان شاهد ، یک بند از قطعه ای را که زنده یاد محمد محیط طباطبایی ، به تقلید از نیما سروده بود ، از منبع و
صفحه نقل می کنم :
ای دریغا که عمر گذشته / از خود آثار نیکی نهشته
خون دل با حوادث سرشته/ بر سر لوح خاطر نوشته
یادگاری که نسیان ندارد
ذکر آن غصه ی تازه آرد.
33ـ یادمان نیما ، صص 214ـ 215
34ـ نامه های نیما ، صص 24ـ 25
35ـ نامه های نیما ، ص 32
36 ـ یادمان نیما ، ص 36
37 ـ همان جا
38 ـ نامه ها ، ص 263 نامه به مفتاح
39ـ نيما يوشيج، نامه‌ها، ص 97ـ 96، نامه به عشقي
40ـ روزگارنو، "طفل صد ساله‌اي به نام شعرنو" دفتر ششم، سال دوازدهم، ش 138، ص 44
41ـ نامه‌هاي نيما، ص 229
42ـ نيما يوشيج، در باره ي ِ شعر و شاعري، صص 81ـ 82

III

در واقع، به گمان من ـ درميان انديشه‌ورزان ما ـ نيما تنها کسي بود که (در تقابل سنّت و مدرنيت) تنها به بيان واماندگي‌هاي فرهنگي و اجتماعي ما و عوارض ناشي از سنّت بسنده نکرد، بلکه راه برون رفت از پوسته‌ي ِ چِغِر ِ سنت هزار ساله‌ي ِ شعر را هم پيش روي ما قرار داد.
فکر نيما در جستجوي راهي بود، براي تحول در زبان و يافتن قالبي مناسب براي بيان دريافت‌ها و تجربه‌هاي نو. دست‌يابي به اين زبان در گرو سال‌ها تأمل در زبان و شناخت ضرورت‌هاي زمان بود.
نوآوري‌هاي نيما در کلام، بحث مبسوطي را – در حد يک مقاله‌ي ِ مستقل و حتي کتاب – مي‌طلبد. اين مختصر، که در زير مي‌آيد، نمونه‌اي است از تحوّلي که نيما در زبان ايجاد کرده است. اين را هم، پيشترگفته باشم که دخل و تصرف‌های نيما در زبان، در موارد بسیاری، با موفقيّت همراه نبوده‌است .
1 ـ تصرف در نحو زبان، جهت فاصله‌گيري از هنجارهاي زبان معيار (آشنايي‌زدايي در زبان):
... با تنش گرم، بیابان دراز / مرده را مانَد در گورش تنگ / با دل ِ سوخته ی من مانَد / به تنم خسته که می سوزد از هیبت تب! / هست شب . آری ، شب.
« هست شب »
الف ـ با تنش گرم، بيابان ِ دراز
(بيابان ِ دراز، با تن گرمش)
ب ـ مرده را ماند در گورش تنگ.
(مرده را در گورتنگش ماند = شبيه مرده‌اي است، درگوري که برايش تنگ است)
پ ـ به تنم، خسته، که مي‌سوزد از هيبت تب
[به تن ِ خسته‌ي ِ من (مي‌مانَد) که از هيبت ِ تب مي‌سوزد]
تمهیداتی از این دست ، در نظم و نثر فارسی مسبوق به سابقه است :
نمونه :
پسران وزیر، ناقص عقل/ به گدایی به روستا رفتند
پسران وزیر، ناقص عقل = پسران ِ ناقصْ‌عقل ِ وزیر
ت ـ « وازنا » پیدا نیست / من دلم سخت گرفته ست از این / میهمانخانه ی مهمانْ‌کش ِ روزش تاریک / که به جان هم نشناخته انداخته است : / چند تن خواب آلود / چند تن ناهموار / چند تن ناهموار / چند تن ناهشیار ...
« برف »
ث ـ صبح وقتی که هوا روشن شد / هر کسی خواهد دانست و به جا خواهد آورد مرا / که در این پهنه ور آب ، / به چه ره رفتم و از بَهر ِ چه‌ام بود عذاب
« مانلی »
از بَهر ِچه‌ام بود عذاب = عذاب ِ من از بهر ِ چه بود
ج ـ مانده ازشب های دورادور / بر مسیر خامش جنگل/ سنگْ‌چینی از اجاقی خُرد، / اندرو خاکستر سردی./ همچنان کاندر غبار آلوده‌ی ِ اندیشه‌های ِ من ملالْ‌انگیز، / طرح ِ تصویری در آن هرچیز/ داستانی حاصلش دردی.
«اجاق سرد »
مثل اندیشه‌های من ملالْ‌انگیز
اندیشه‌های من ملالْ‌انگیز = اندیشه‌های ملالْ‌انگیز ِ من
چ ـ در پر از کشمکش این زندگی‌ي ِ حادثه بار، / – گرچه گویند نه – هر کس تنهاست / آن که می دارد تیمار ِ مرا کار من است ...
« مانلی »
در پر از کشمکش این زندگی حادثه بار = در این زندگی‌ي ِ حادثه بار ِ پر از کشمکش
ح ـ اندوهناک ِ شب / با موی دلْ‌ربایش بر جای ِ او / مِیلش نه تا که ره سپرد / هیچش نه یک هوس که بخندد / تنها نشسته در کشش ِ این شب ِ دراز
« اندوهناک شب »
هیچش نه یک هوس که بخندد = هیچ هوسی ، برای خندیدن در او نیست.
خ ـ ... در خیال روزهای روشنم کز دست رفتندم ، / من به روی آفتابم / می برم در ساحل دریا نظاره . / و همه دنیا خراب و خُرد از باد ست ...
كز دست رفتندم = که از دست من رفتند
د ـ دمْ نمی‌خفتش چشمان ِ حریص، / بود ما را سخن از قول و قرار، / لیک از خنده‌ی ِ بی‌رونق ِ صبح، / مانده بالینی و در آن بیمار.
« شب ِ دوش »
دم نمی خفتش چشمان ِ حریص = چشمان ِ حریصش، دمی نمی‌خفت.
ذ ـ افروخته‌ام چراغ از اين رو / تا صبحْ‌دمان در اين شب ِ گرم / می‌خواهم برکشم به جا تر / ديواری در سرای کوران
افروخته‌ام چراغ از اين رو / تا صبحْ‌دمان در اين شب ِ گرم = از اين رو در اين شب ِگرم چراغ افروخته‌ام ...
رـ تا زمان کاوای ِ طناز ِ خروس ِ خانه‌ی همسایه ام مسکین ، / می شکافد خانه های رخنه‌های ره نهفت ِ قیل و قالی را...
« پادشاه فتح »
1ـ خانه ی همسایه ام مسکین = خانه ی همسایه ی مسکین ِ من
زـ لب به دندان گزد دمی زفسوس / که شکستش به چشم خواب ، خروس
« قلعه‌ي ِ سقریم »
كه شکستش به چشم خواب، خروس = خروس، خواب به چشمش شکست
ژ ـ در شبی این‌گونه طوفان‌زا/ که جهان را شد زهم بگسسته گویی یکسره رگها.
« خانه ی سرویلی »
که جهان را شد زهم بگسسته گویی یکسره رگها = گویی ، رگ های جهان ، یکسره از هم گسسته شد.
س ـ از هر درِ ِ آن گماشتم باز / بیدار و بهوش پاسبانان / جز نقش تو هر چه شان ز دل دور / جز نام تو هر چه شان فراموش
« گنج است خراب را »
جز نقش تو هر چه شان زدل دور = هرچه ، جز نقش تو ( بود)، از دل شان دور( کردم )
جز نام تو هر چه شان فراموش = هرچه ، جز نام تو( بود ) ، از یادشان بردم
2 ـ برجسته‌سازي در کلام :
من چهره‌ام گرفته
من قايقم نشسته به خشکي
با قايقم نشسته به خشکي
فرياد مي‌زنم
... « قایق »
عبارت«من چهره‌ام گرفته»، بدون ضمير «من» هم، چه به لحاظ ابلاغ پيام وچه از نظر قواعد دستوري مشکلي ندارد. امّا حضورضمير «من»، نه تنها در کار برجسته‌سازي کلامي است، بلکه بر نقش «فرديّت» در شعر نيز تأکيد دارد.
در سطرسوم و چهارم (با قايقم نشسته به خشکي / فرياد مي‌زنم ) که قايق نمودي انساني مي‌يابد و در درد شاعر شريک مي‌شود و با او فرياد امداد سر مي‌دهد، اين «فرديّت» برجسته‌تر مي‌شود.
همین معنی را در شعر « مهتاب » هم می توان دید :
نگران با من استاده ، سحر/ صبح می خواهد از من / کز مبارک دم او آورم ای قوم به جان باخته را بلکه خبر ...
آن جا که می گوید : « نگران با من استاده سحر » ، می بینیم که « سحر » نمودی انسانی می یابد و درنگرانی‌ي ِ شاعر سهیم می شود .
برجستگي و حضورضمير «من»، در برخي از ديگراشعار نيما نشان مي‌دهد که استفاده از اين شکل بياني آگاهانه است:
من دلم سخت گرفته است از اين
ميهمانْ‌خانه ی مهمان‌ْکش ِ روزش تاريک
............................
3 ـ ايجاز در کلام ( حذف و تخفیف ) ( 46 )
الف ـ هرکس
در پر از کشمکش این زندگی‌ي ِ حادثه بار، / – گرچه گویند نه – هر کس تنهاست / آن که می دارد تیمار ِ مرا کار ِ من است
« مانلی »
هر کس تنهاست = هر کسی را که تصورش را بکنی ، تنها است = همه تنها هستند
پیشینه در ادب فارسی :
همی گفت هرکس که لهراسب شاه / به مردی ز ترکان تهی کرد گاه « فردوسی »
ب ـ هر کسی = تک تک آدم ها
صبح وقتی که هوا روشن شد / هر کسی خواهد دانست و به جا خواهد آورد مرا / که در این پهنه ور آب ، / به چه ره رفتم و از بهر چه ام بود عذاب
« مانلی »
پیشینه در ادب فارسی :
بگفتند هرگونه‌ای هرکسی / همانا پسندش نیامد بسی « فردوسی »
ج ـ «هنگام» به جاي «هنگامي»، «آن هنگام»:
هنگام که گريه مي‌دهد ساز/ این دود سرشت ابر بر پشت ... / هنگام که نیل چشم دریا / از خشم به روی می زند مشت ...
« هنگام که گریه می دهد ساز »
چ ـ «هرچه»، به جاي « همه چیز »، یا « هر آن چه در عالم هست » :
1ـ لیکن چه گریستن چه طوفان ؟ / خاموش شبي است، هرچه تنهاست. / مردی در راه می زند نی / و آواش فسرده بر می آید . / تنهای دگر منم که چشمم / طوفان سرشک می گشاید .
« هنگام که گریه می دهد ساز »
هرچه تنهاست = هر آن چه در عالم هست ، تنهاست
2ــ جاده خالی ست ، فسرده ست اَمرود / هرچه می پژمرد از رنج دراز / ...
« در فرو بند »
« هرچه » ، به جای « همه چیز »
3ـ ... کرده در راه ِ گلو بغضْ گره / هر چه می گردد با او از جا / هر چه ... هر چیز که هست از بر ِ او ... / جا که می سوزد دلْ‌مرده چراغ / کار هر چیز بریده است دوام ...
« کار شب پا »
4 ـ هر چه خوابیده، همه چیز آرام / می چمد از « پلم » ی خوک به « لم » / بر نمی خیزد یک تن به جز او / که به کار است و نه کار است تمام .
« کار ِ شبْ‌پا »
هرچه خوابیده = هرچه که هست، در خواب است = همه ی دنیا در خواب است.
رـ «دم»، به جاي «آن دم»
1 ـ دم، که لبخندهاي بهاران / بود با سبزه ی جویباران ...
« افسانه »
2 ـ دم که می سازد بی گوشت تن فقر ردیف / و به لبخند ظفرمندش مرگ / مانده در کار حریف
« سوی شهر خاموش »
س- همچنین در گشاد و شمع افروخت / آن نگارین ِ چربْ‌دست استاد / گوشْ‌مالی به چنگ داد ونشست / پس چراغی نهاد بر دم ِ باد / هرچه از ما به یک عِتاب بِبُرد
« داستانی نه تازه »
هرچه از ما به یک عتاب ببرد = هر چه از ما بود ( هرچه داشتیم ) به یک ناز و کرشمه ببرد = دار و ندار ما را به یک ناز و کرشمه ببرد
ش ـ « جا » ، به جای « آن جا »
... کرده در راه گلو بغض گره / هر چه می گردد با او از جا / هر چه ... هر چیز که هست از بر او ... / جا که می سوزد دلمرده چراغ / کار هر چیز بریده است دوام ...
« کار شب پا »
ش ـ تا زمان = تا آن زمان
از زمانی کز ره ِ دیوارها فرتوت / ... / تا زمان کاوای طناز ِ خروس ِ خانه ی همسایه ام مسکین ، / می شکافد خانه های رخنه های ره نهفت ِ قیل و قالی را.
« پادشاه فتح »
4 ـ واژه و ترکیب سازی :
نيما در حرف‌هاي همسايه مي‌گويد: «خيال نکنيد قواعد مسلم زبان در زبان رسمي پايتخت است. زور استعمال، اين قواعد را به وجود آورده است. مثلاً به جاي «سرخورد، سرگرفت» و به جاي «چيزي را از جا برداشت» ، «چيزي را از جا گرفت» ( 47 )

46ـ دکتر شفیعی کد کنی، به حضور و نقش حذفی « هر » در بخشی از اشعار سعدی اشاره می کند و شباهت آن را با یکی از شعرهای نیما نشان می دهد :
چون مرا عشق تو از هرچه جهان باز استد / چه غم از سرزنش هر که جهانم باشد « سعدی »
جاده خالی ست ، فسرده ست امرود / هر چه ، می پژمرد از رنج دراز « نیما »
و در جای دیگر ، به نقش حذفی « و » در برخی از اشعار سعدی می پردازد که از لحاظ ِ ایجاز در کلام، بی شباهت به نمونه‌های ذکرشده از اشعار نیما ، در این بخش از مقاله نیست. می گوید :
« یکی از راه های بسیار پیچیده و غیر قابل تحلیل و تعلیل در زبان شعر که موجب تشخّص کلمات و رستاخیز واژه ها می شود، نوعی از فشرده کردن و ایجازست که از قوانین خاصی تبعیّت نمی‌کند . فرض کنید وقتی حافظ می گوید :
دیدم و آن چشم دل سیه که تو داری / جانب هیچ آشنا نگاه ندارد
« واو » به معنی‌ي ِ چندین فعل محذوف عمل‌می‌کند . دیدم و دانستم و فهمیدم و احساس کردم و بر من مسلم شد و... که ... و این واو، حدّ ِ اقل به جای یک فعل و موصول، زمینه‌ی د ِلالی دارد. دیدم و دانستم که ... چنین و چنان است ... « موسیقی شعر ، شفیعی کدکنی، رستاخیز کلمات، ص 23 »
47 ـ در گویش مازندرانی، معادلی برای فعل ِ « برداشتن » وجود ندارد. در واقع، فعل گرفتن ( بَی تِن ) هم به جای « برداشتن » به کار می رود و هم به جای « گرفتن ».
48 و 49 ـ « بدایع و بدعت ها و عطا و لقای نیما یوشیج ، انتشارات بزرگمهر، زمستان 1369، صص 494ـ 495 »
50 = گرچه فعل « بشستن » ، به معنی « شستن » در ادبیّات فارسی پیشینه دارد؛ امّا به گمان من، در این مورد، نیما بیشتر متأثر از گویش مازندرانی است. این تأثیر پذیری از گویش مازندرانی را در تقدّم ِ صفت بر موصوف نیز، به فراوانی در شعرهای نیما می توان دید.
در گویش ِ ( یا به تعبیر ِ کسروی نیمه زبان ِ) مازندرانی، برخی از افعال (از جمله فعل ِ شستن) با پیشوند «ب» همراه اند. به عنوان ِ نمونه:
شستن = بَشُستِن
خوردن = بَخورد ِ ن
زدن = بَزوا ِن (« بَزو» ، مثل « لَبو » تلفظ می شود. )
رفتن = برفتن = بورد ِن (« بور» مثل « نور » تلفظ می شود. )
خوابیدن = خفتن = بخفتن = بَخواتِن ( « بَخاتِن » تلفظ می شود.)
مردن = بمردن = ( بَِمِردِ ن ) با فتحه ی « ب » و کسره ی « م » و « د » تلفظ می شود.
51 ـ « خنده زدن »، هم به معنای « خندیدن » و هم « تمسخر و استهزا کردن» ، در ادب فارسی سابقه دارد . در گویش مازندرانی ، خنده کردن به جای « خندیدن » و « خنده زدن » به معنای « تمسخر و استهزاکردن » به کار می رود.
خندیدن = « خنده هاکارد ِن »
خنده زدن = مسخره کردن = « خنده بَزوا ِن » ( « بزو » مثل « لبو » تلفظ می شود.
52 و53 ـ « بدایع و بدعت ها .... صص 504 تا 507 ».
54ـ برگرفته از واژه نامه‌ی طبری، مندرج درکتاب ِ مجموعه‌ی کامل ِ اشعار نیما یوشیج ، 605 ـ 609.
55 ـ بدایع و بدعت ها و ... صص 186 ـ 188.
56 ـ بدایع و بدعت ها و... ص 201 تا 205.
57 ـ ر.ک. موسیقی شعر، شفیعی کدکنی ، چاپ پنجم ، ص 551 تجربه ی عروض آزاد در قرن د.وازدهم .
همان مرجع : فصل دوم : نکته‌ای در استمرار اوزان غیر عروضی و فصل چهارم: منظومه‌ای حماسی در وزن هجایی. در کتاب ِ عطا و لقای نیما یوشیج نیز، نويسنده مفصلأ به « خلافْ‌آمد ِ عادت » ، در شعر کهن فارسی می پردازد.
59 ـ بدایع و بدعت ها و ... ، ص 185.
58 ـ یادمان نیما، ص 76


خاستگاه: رايان‌ْْپيامي از رضا مقصدي - آلمان


درباره‌ي ِ زندگي و شعر ِ نيما يوشيج، گفت و شنود ِ مهرداد سپهری (از راديو فردا) با عبدالعلي دست غيب را در زير ِ عنوان ِ «نیما رفت... حالا نوبت دیگران است» را هم، در اين جا بخوانيد و بشنويد ↓ http://www.radiofarda.com/Article/2008/11/29/f1_Nima_Youshij_Cultural_mag.html

posted by Jalil Doostkhah @ 9:35 AM