Monday, October 06, 2008
جُنگي از گفتارهاي ِ پژوهشگران ايراني و جُزايراني درباره ي ِمهر و مهرگان: پيوست ِ پنجم بر درآمد ِ ٤: ١٧، زيرْبخش ِ ١
بر همه ي ايرانيان خجسته باد!
... می ستاییم مهر ِدارنده ی دشت های پهناور را،او که به همه ی سرزمین های ایرانی،خانمانی پُر از آشتی، پُر از آرامی و پُر از شادی می بخشد ...
اوستا - مهريشت
«جشن مهرگان» که در گذشته آن را «میتراکانا» یا «متراکانا»
«مهریشت» نام بخش بزرگی در اوستا است که در بزرگداشت و ستایش این ایزد بزرگ و کهن ایرانی سروده شده است. مهر یشت، دهمین یشت اوستا است و همچون فروردین یشت، از کهن ترین بخش های اوستا بشمار می آید. مهر یشت از نگاه اشاره های نجومی و باورهای کیهانی از مهم ترین و ناب ترین بخش های اوستا است و کهن ترین سند درباره ی آگاهی ایرانیان از کروی بودن زمین، بند ٩٥همین یشت است. از مهر یشت تا به امروز ٦٩ بند کهن و ٧٧ بند افزوده شده از دوران ساسانیان، به جا مانده است.
روز آغاز جشن مهرگان، «مهرگان همگانی» یا «مهرگان عامه» و روز انجام، «مهرگان ویژه» یا «مهرگان خاصه» نام دارد.
همان طور که می دانیم در گاهشماری باستانی ایران، سال به دو پاره (فصل) بخش می شد، تابستان (هَمَ) هفت ماهه و زمستان (زَیَنَ) پنج ماهه، که جشن نوروز جشن آغاز تابستان بزرگ و مهرگان جشن آغاز زمستان بزرگ بود و از این رو این دو جشن با هم برابری می کرده اند.
دنباله ی نوشتار...
میترا و مهرگان
پرویز رجبی
یکی دیگر از کارهای سودمند میترا، کشته شدن گاو به دست اوست. زیرا از جریان خون گاو بر زمین، بر برکت و سرسبزی افزوده می شود و یا به روایت دیگر، انواع گیاهان و جانوران از جریان خون گاو بر زمین هستی می یابند. این افسانه ها بایستی کهن تر از آنکه تصور می کنیم باشند که جامعه ای روستایی و وابسته به زمین پدید آمده اند. با اینکه دسترسی به فرهنگ این جامعه محال است، می توان به میزان درماندگی او از فهم آفرینش پی برد. به این ترتیب میترا در میان خدایان هند و ایرانی پیش از زرتشت از ارج ویژه ای برخوردار می شود و رفته رفته نوشیدن شیره ی هوم و قربانی کردن گاو در راه میترا به صورت آیین پر اهمیتی برای مهرپرستان در می آید. با این همه وقتی از تقدس گاو سخن می رود، پیوند تقدس با کشته شدن گاو کمی دشوار می شود. باید که از حقیقت و افسانه به مقدار زیادی با هزاره های گم شده از دست رفته باشند.
دنباله ی نوشتار...
ریچارد نلسون فرای
مدت کمی پس از سخنرانی ام درباره ی مهر در تاریخ ایران در اولین کنگره ی مطالعات میتراشناسی در 1971 (1350) شایعاتی درباره ی کشف یک مهرابه در آذربایجان، هنگامی که در شیراز بودم، به گوشم رسید. در تابستان 1974 (1353) به جستجوی غارهایی رفتم که می گفتند در مناطقی که مهرپرستی رواج داشته است وجود دارند.متاسفانه، معلوم شد این غارها در نزدیکی مراغه و مشرف بر دریاچه ی رضاییه چیزی جز غارهای معمولی نیستند که روزگاری مامن احتمالا چادرنشینان کوچ رو بوده اند و با سایر غارهایی که در جاهای دیگر ایران پیدا شده اند چندان فرقی ندارند. به نظر من، هر محققی در این زمینه باید از همان آغاز تحقیق میان آیین میتراپرستی رومی، که تصاویر و شمایل ها و نمادهای خاص خود را دارد، با نشانه های مهرپرستی دیگری که در فلات ایران وجود داشته است فرق بگذارد.
مرتضی ثاقب فر
سخنرانی استاد مرتضی ثاقب فر در جشن مهرگان انجمن آریابوم در ١٦ مهرماه سال ١٣٨٦
پس از درود و شادباش به مناسبت جشن مهرگان، اجازه بدهید درباره ی جشن مهرگان سخنی نگویم چون در سال گذشته در همین انجمن به تفضیل صحبت کرده ام و برای من تکرار یک مطلب به خصوص اگر سخن تازه ای هم نداشته باشم دشوار است و لابد عزیزان دیگر بهتر و کامل تر سخن خواهند گفت. پس امروز سخن خود را به مهرپرستی و رابطه آن با مسیحیت محدود می کنم.ما درباره ی مهرپرستی در ایران و چیستی و چگونگی این کیش تقریبا هیچ چیز نمی دانیم جز مطالب یشت دهم اوستا موسوم به «مهریشت» که در ستایش ایزد مهر است. بنابراین در مورد ایران تقریبا هرچه می گوییم را باید فرضیه تلقی کرد زیرا در میهن خود مهر یعنی ایران حتی کمترین آثار باستان شناختی به اندازه ی غرب باقی نمانده است که بتوان بر اساس آن ها دست کم به فرضیه سازی پرداخت ولی خوب دیگران شجاعتش را دارند که آن چه حتی در غرب صورت فرضیه دارد با آن همه غارهای باقی مانده ی مهری و تصاویر و شمایل ها و غیره عینا به ایران تعمیم دهند و با قاطعیت اظهار نظر کنند که البته من به دلایل روشن علمی چنین شجاعتی را ندارم.
فریدون جنیدی
نخستین سخنی که با آن روبرو هستیم، این است که روشن شود که پیدایی کیش مهر در چه زمانی بوده است.
اروپاییان را گمان بر این است که کیش مهر پیرامون سده ی نخست میلادی در اروپا روا گشت و پس از سه سده با پیروزی کیش مسیح از میان رفت ... اما آنان نیز باور دارند که این آیین ایرانی پیش از آن نیز در ایران روا بوده است.چون در یشت ها بخشی نیز به «مهر یشت» ویژه شده است، پس می باید پذیرفت که در زمان فراهم آمدن یشت ها، مهر در ایران شناخته می شده است.
نگرش به شیوه ی نگارش یشت ها نشان می دهد که زمان نوشتن آن پس از زرتشت بوده است و نیز سنجش گفتارهایی که در این دفتر آمده است با آنچه زرتشت در گاثاها سروده است باز روشن می دارد که این دو دفتر از یک نویسنده و یک روال اندیشه نیست و در بسیاری از سرودهای این یک، دیگرگونی و جدایی آشکار با شیوه ی اندیشه ی او به چشم می خورد.
در سنگ نگاره ای که در بخش غربی ایران بزرگ و در ترکیه ی امروز - در جایی که اکنون بنام «بغازکوی»(Boqaz koy) خوانده می شود - یافته شده است، در پیمانی که میان دو گروه هم نبرد بسته شده است نام میترا به همراه «وارونا»(Varona) و «نستیه»(Nastya) و «اندرا»(Indra) ایزدان کیش کهن آریایی آمده است، و چون زمان تراشیدن این نگاره ها سه هزار و چهارسد سال (یک هزار و چهارسد سال پیش از زایش مسیح) است پس در آن زمان نیز در ایران و بخش های مرزی و برون مرزی ایران شناخته و ستایش می شده است.
دنباله ی نوشتار...
دین مهر در جهان باستان
نوشتار برگرفته از مقدمه ی کتاب «دین مهر در جهان باستان» است که گزارشی است از دومین کنگره ی جهانی مطالعات مهرشناسی که از یکم تا هشتم سپتامبر ١٩٧٥ (دهم تا هفدهم شهریور ١٣٥٤) در تهران برگزار شد و مجموعه ی مقالات بیش از ٣٦ پژوهنده که در این کنگره به سخنرانی پرداخته بودند در کتابی با عنوان «Etudes Mithriaques»
در سال ١٩٧٨ از سوی «انتشارات کتابخانه ی پهلوی» در تهران - لی یژ انتشار یافت. این کتاب جلد هفدهم از مجموعه ی «آکتا ایرانیکا» است.
مرتضی ثاقب فر
حدود یک قرن پیش، یک پژوهنده ی انگلیسی با انصاف نوشت: «در ویرایش تازه ی دانشنامه ی بریتانیکا می بینیم که نیم صفحه درباره ی مهر نوشته شده است. شاید به نظر بیاید که می خواهم نظر شما را به دینی ناچیز در میان دین های کهن بکشانم. ولی باید بگویم که هر چند نخواهم توانست شما را به دریافت اهمیتی که این دین دارد بیدار کنم، دین مهر دینی هست و خواهد بود که نقشی جدی در تاریخ پرورش دین و بر مسیحت داشته است. کمی جستجو آشکار می کند که این دین کهن، که در زمان ما این اندازه کم از آن آگاهی داریم، در دوران چند سده در امپراطوری روم گسترده ترین دستگاه دینی بود، به سخن دیگر، در سده هایی که آن را مسیحی می خوانیم، دین مهر دربرگیرنده ترین دین در جهان غرب بود. پژوهندگان در این باره همداستان اند. برای پدران کلیسا، دین مهر خطرناک ترین خار در چشم بود و بازمانده های یادمانی آن از دوران امپراطوری روم پذیرش شگفتی آور آن را در میان مردم نشان می دهد. در خود کشور ما [ انگلستان ] که سیصد سال در دست رومیان بود، آن هم در دورا نی که فرض شده مسیحیت در سراسر امپراطوری رخنه و نفوذ داشته، هیچ یادمان و نشانی از مسیحیت به دست نیامده است، حال آن که یادمان هایی که برای بزرگداشت و ستایش مهر بر پا شده فراوان دیده می شود. در غارهای مهری، پیکرتراشی های مهر و نوشته هایی از این گونه یافت شده است : «به بهترین و بزرگ ترین خدا میترای شکست ناپذیر خداوند روزگاران» ... با این همه نشان که از دین مهر در سده های آغازین مسیحیت مانده است، هزار سال در پی آن می آید که هیچ گونه آگاهی از دین در دست نیست و چنین می نماید که نام فراموش شده ای در اروپاست. حتی در سده های پانزدهم و شانزدهم، باستان شناسان آن زمان یادمان های کشف شده ی مهری را نمایانگر خدایان و قهرمانان افسانه ای روم می پنداشتند»
دنباله ی نوشتار...
رومان گیرشمن
گزارش
فشرده ی نتیجه ی کاوش های رومان گیرشمن در دو تختان مقدس در «مسجد سلیمان» و در «بَرده نشانده» در کوه های بختیاری واقع در جنوب غربی ایران: دنباله ی نوشتار...
