Sunday, March 04, 2007

 

2: 270. روزگار ِ تلخ ِ كتاب: كتابي ديگر به فراموشخانه ي تاريخ فرستاده شد!



يادداشت ويراستار



«..........................
و موشهاي موذي،
اوراق ِ زرنگار ِ كتب را
در گنجه هاي كهنه جويدند!
...........................
ديگر كسي به عشق نينديشيد،
ديگر كسي به فتح نينديشيد،
و هيچ كس،ديگر به هيچ چيز نينديشيد!
...........................
خورشيد مرده بود
خورشيد مرده بود و فردا
در ذهن ِ كودكان
مفهوم ِ گنگ ِ گمْ شده اي داشت!»
(
فروغ فرّخْ زاد: آيه هاي زميني)


«داستان ِ پُرآب ِ چشم» و حكايت ِ پُرشكايت ِ كتاب و شرح ِ تلخكامي ها و شوربختي هاي شاعران، نويسندگان، پژوهندگان، مترجمان در ميهن ِ ما، نه امروزي و ديروزي و نه ديگر -- حتّا -- دور از انتظار و شگفتي برانگيز است.
بررسي و ريشه يابي ي اين پديدار ِ پيچيده و شناخت ِ لايه هاي گوناگون آن و سازه هاي تأثيرگذار در شكل گيري ي آن، كاري است كارستان و نيازمند ِ پژوهشي تخصّصي و دامنه دار و به طبع، بيرون از گنجايش ِ اين سخن كوتاه.
نگارنده ي اين يادداشت، مي خواهد تنها در حاشيه ي چنان بررسي و كاوشي، چند مورد از آزمونهاي تلخ خود در اين گستره را بازگويد تا شايد اندكي از بسيار و مشتي از خروار را براي آنان كه خواستار ِ دانستن اند و در پي نمونه مي گردند، حكايت كرده باشد.
يك) سي سال پيش از اين، سازمان ِ كتابهاي ِ جيبي از من خواست كه گزارش ِ گزينه اي از گاهان ِ زرتشت و متنهاي اوستاي پسين را براي نشر در مجموعه اي به نام سخن ِ پارسي -- كه بيشترْ رويكرد به خوانندگان جوان داشت -- تدوين كنم. من اين كار را با چند سال كار ِ پيگير به سرانجام رسانيدم و ناشر آن را چاپ كرد و كتاب در آستانه ي شيرازه بندي و نشر بود كه توفان برخاست و برگهاي آن دفتر كهنْ بُنياد را مانند برگهاي خزان از شاخه هاي درخت فرهنگ مان فروريخت.
در سال 1358 كه براي پي گيري ي كار ِ نشر ِ كتاب، به جانشين ِ نورسيده ي ناشر ِ بركنار نشانده ي پيشين روي آوردم، چندي امروز و فردا كرد و مرا سردواند تا سرانجام يك روز تلفني به من گفت كه ديگر به سراغش نروم و در پاسخ به چراگويي ي و پافشاري ام براي دانستن ِ چگونگي ي امر و سرنوشت كتاب، زير زباني گفت و شيرفهمم كرد كه آن دفتر ديگرّ ساختار ِ كتاب ندارد و ديگرديسه ي آن را بايد در فروشگاههاي آجيل و خواربار در كالبد ِ جعبه ها بجويم!
بدين سان، حاصل سالها تلاش و كار آرزومندانه و دل سوزانه ام، به همين سادگي بر باد رفت و حسرت نشر كتاب بر دل ِ من و يك نمونه از برگهاي چاپي اش در لابلاي كاعذهايم ماند كه تصوير برگي از آن را در اين جا مي آورم.




دو) بيست و يك سال پيش از اين، مجموعه ي دو جلدي ي گزارش و پژوهش ِ اوستا، كهن ترين سرودها و متن هاي ايراني را تدوين كردم تا به فرخندگي ي يكصدمين سال ِ زادْروز ِ استاد ِ زنده يادم ابراهيم پورداود نشر دهم. دستْ نوشت ِ كتاب را به ناشر سپردم و او كه آيه ي يأس مي خواند و از بازارنداشتن آن سخن مي گفت، به هر روي نشرش را پذيرفت و دست به كار شد؛ امّا كتاب شش سال آزگار در پشت ِ درهاي بسته، در صف ِ انتظار ِ "اجازه فرمودن!" ماند تا سرانجام در سال 1370 منتشر شد و برخلاف ِ برآورد ِ ناشر، با پذيره ي گرم ِ ايرانيان



در ميهن و فراسوي آن رو به رو شد و از آن هنگام تا سال گذشته، ده بار به چاپ رسيد و دو بار هم درتاجيكستان و ازبكستان به خط ِ سيريليك بازچاپ شد.
سه) شانزده سال پيش از اين، گزارش خود از يادنامه ي استاد آ. و. و. جكسن، ايران شناس نامدار آمريكايي را با نام ايران شناخت، به ناشري سپردم؛ امّا او برخلاف تعهد خود، به چاپ و نشرش نپرداخت و ده سال آزگار، آن را در حبسْ انبار ِ خود بازداشت تا آن كه پنج سال پيش، توانستم آزادش كنم و به ناشري ديگر-- كه كوس فرزانگي هم مي زند -- سپردم. امّا او نيز پا در جاي ِ پاي ِ زندانبان پيشين گذاشت و به تعهد خود و حرفهاي دهان پركن و دل خوش كنك خويش رفتار نكرد و سه سال پيش كتاب را از بازداشت دوم نيز رهاكردم و به ناشري پاي بند به گفتار و پيمان خويش (نشر ِ آگه) سپردم كه خوشبختانه پس از انتظاري پانزده ساله، در سال گذشته نشر يافت.
چهار) شش سال پيش از اين، گزارش خود از كتاب رهيافتي به گاهان زرتشت و متنهاي نواوستايي پژوهش ارجمند دانشمند آلماني هانس رايشلت را -- كه سالهاي درازي را با سخت كوشي بر سر ِ آن كاركردم و حتّا به سبب ويژگيهاي آوانوشتي ي متن ِ آن ناگزيرشدم كه ماشين نويسي ي آن براي چاپ را خود برعهده گيرم و ميليمتر به ميليمتر به پيش ببرم -- به ناشري سپردم كه در سال 1383 آن را منتشركرد.



كتاب به رغم ِ تخصّصي و دشواربودن ِ درونمايه اش، بي درنگ با پذيره ي دوستداران فرهنگ ِ كهن ِ ايراني رو به رو گرديد و حتّا متن ِ درسي ي دوره ي كارشناسي ي ارشد ِ زبانهاي باستاني ي ايران در دانشگاه تهران شد و در حالي كه فاصله ي چاپهاي يكم و دوم ِ متن ِ اصلي ي آن پنجاه سال بود، در ايران با گذشت يك سال ناياب گرديد.
نگارنده از سال گذشته كه ديگر نسخه اي از كتاب در بازار يافت نمي شد، از ناشر خواست كه بر پايه ي تعهد خود در قرارداد چاپ و نشر ِ كتاب، به بازچاپ ِ آن دست زند. امّا ناشر به رغم تجربه ي فروش كامل ِ نسخه هاي كتاب در يك سال، از چاپخش دوباره اش طفره رفت و بي آن كه دليلي پذيرفتني براي اين خودداري اش بياورد، با تعبير كلّي و مبهم ِ "امكانش را نداريم"، كار را پي نگرفت و بازايستاده نگاه داشت و سرانجام گفت كه آماده است تا در صورت داوطلب بودن ِ ناشري ديگر براي بازْچاپخش كتاب، امتياز آن را به آن ناشر بفروشد.
چُنين شد كه پس از تماسها و گفت و شنودهاي بسيار از اين غُربتگاه با تهران، پيشنهاد ِ بر عهده گرفتن ِ بازْنشر ِ كتاب را به ناشر كتاب ِ اوستا، كهن ترين سرودها و متن هاي ايراني دادم و او هم پس از مدّتي سبك و سنگين كردن ِ كار بدون ِ رويكرد به واقعيّت ِ به فروش رسيدن ِ كامل ِ چاپ يكم كتاب در همان سال نخست ِ انتشار و نيز بي هيچ يادكردي از برآورد خود در مورد بازارنداشتن ِ كتاب ِ دوجلدي ي نشرداده ي خويش -- كه گذشت زمان خلاف ِ آن را ثابت كرد -- حالا آب ِ پاكي را روي دستم ريخته و پيرانه سر برايم خبر خوش و مژده فرستاده است!
باورنمي كنيد؟ اين هم تصوير ِ دستْ خطّ ِ ايشان:



سالها پيش در گير و دار ِ همين گونه گرفتاري ها و كشاكش ها و سرخوردگي ها در سر و كلّه زدن ِ با ناشران، به شيوه ي سخن ِ "كليم كاشاني" در غزل مشهورش :«پيري رسيد و نوبت ِ طبع ِ جوان گذشت...»، گفتم:

«بدنامي ي كتاب دو روزي نبود بيش/آن هم "جليل" با تو بگويم چه سان گذشت:
يك روز صرف ِ بستن ِ پيمان ِ نشر شد/ روز ِ دگر به حسرت ِ اجراي ِ آن گذشت!»


و حالا لابُد بايد با اجازه ي خواجه ي بزرگمان، به روال ِ كلام او با نيشخندي به خود و به روزگار ِ كتاب و نشر در ميهن ِ بي كتاب مان، بنالم كه:
«پيرم و آرزوي ِ نشر ِ كتابي دارم/ به من اين حسرت ِ نشر ارزاني!
* * *
سرانجام اين كه با نگاهي به روزگار سپري كرده در سوداي فرهنگ و ادب و كتاب، هم نوا با "پير ِ به درد آلوده ي مهجور ِ يوش"، آه از جگر ِ خسته بركشم و دريغاگوي روزگار ِ پريشان ِ كتاب در ميهنم باشم :
«..............................
نازكْ آرايْ تن ِ ساق ِ گلي
كه به جانش كِشتم
و به جانْ دادَمَش آب،
اي دريغا، به بَرَم مي شكنَد!»

Posted by Picasa




<< Home

This page is powered by Blogger. Isn't yours?