Thursday, September 08, 2005
محمّد حقوقي: شاعر و شعرشناس ِ زمان ما
ماهنامه ي ادبي - فرهنگي ي ِ كِلك به سردبيري ي ِ ميركسري
حاج سيّد جوادي شاعر ارجمند، دست به ابتكار ِ شايسته اي زده و شماره ي 35 دوره ي جديد خود، تير و مرداد 1384 را ويژه نامه ي ِ شناخت و بزرگداشت ِ محمّد حقوقي، شاعر ِ نامدار و شعرشناس ِ و اديب فرهيخته ي زمان ِ ما كرده است.
در 20 صفحه از 52 صفحه ي اين دفتر ِ كِلك، افزون بر خود زندگي نامه ي كوتاه حقوقي (در يك صفحه)، گفتارها و نقدها و برداشت هايي از نصرت الله ضيايي، منوچهر آتشي، علي باباچاهي، حافظ موسوي، احمد اخوّت، هرمز شهدادي، كيومرث منشي زاده و شعري از شمس لنگرودي پيشكش به حقوقي درج گرديده است. پايان بخش اين ويژه نامه ي سزاوار، پنج شعر ِ چاپ نشده از حقوقي است كه آن ها را پس از اين يادداشت، در همين صفحه بازخواهم آورد.
* * *
محمّد حقوقي در سال 1316 خورشيدي در يك خانواده ي روحاني و در يكي از محلّه هاي كهن و سنّتي ي اصفهان زاده شد. دوره هاي آموزشي ي دبستاني و دبيرستاني را در زادگاه خود و دوره ي دانشگاهي را در رشته ي زبان و ادبيّات فارسي در دانشسراي ِ عالي ي ِ تهران گذراند و سپس به دبيري در دبيرستان بلندآوازه ي ادب در اصفهان اشتغال ورزيد و شاگردان نخبه اي را در راستاي شعر و ادب پرورش داد.
سرچشمه ي دانش آموختگي و فرهيختگي ي حقوقي، افزون بر آموزشهاي معلّمان و استادانش در اصفهان و تهران، محيط ِ خانوادگي و به ويژه حشر و نشر با عمويش زنده ياد حُسام الواعظين بود كه در ادب كهن فارسي سررشته دار و آگاه بود و شاعر ِ نوآور ِ آينده، سنگ ِ بُنيادين ِ ساختار ِ انديشه و ادب و فرهنگ خود را با راهنمايي هاي دل سوزانه ي چنان رهنموني استوارگردانيد.
نخستين سروده هاي حقوقي را من خود در سال هاي 1337 تا 1342 كه در كار تدوين و ويرايش ماهنامه ي پيام ِ نوين در تهران، همكار و دستيار ِ استاد ِ زنده ياد روح الله خالقي بودم، در آن ماهنامه نشردادم.
وي سپس كارهايش را در جُنگ ِ اصفهان و بعدها در نشريّه هاي ادبي و فرهنگي ي ديگر در تهران و شهرستان ها به چاپ رسانيد و ديري نپاييد كه دفترهاي جداگانه ي شعر او و نيز گفتارها و نقدها كوتاه و بلند ِ شعرشناختي اش، يكي پس از ديگري چاپخش گرديد و دوره ي تازه و شكوفاني از سرايش شعر و نير شناخت ِ سويه هاي گوناگون و پيچ و تاب هاي ِ شعر ِ نو ِ فارسي را آغازكرد. يكي از اوج هاي چشم گير ِ اين كوشش و كُنِش ِ برومند ِ حقوقي، انتشار ِ كتاب ِ شعر ِ نو از آغاز تا امروز بود كه با پذيره ي گسترده اي رو به رو شد و به زودي به چاپخش هاي پي در پي رسيد.
محمّد حقوقي يكي از شاعران ِ نُخبه ي ِ روزگار ماست كه شور و شعور و نگرش و فرهنگ شعري در سرشت ِ اوست و همه ي عمر در گُستره ي ِ خيال نقش هاي شعر در پرواز بوده و همواره با شعر دم زده و با شعر زيسته است. راهش فرخنده و كوشش هايش همچنان برومند باد! ج. د.
تصويري يادگاري از سال هاي بنيادگذاري ي ِ جُنگ اصفهان
از چپ به راست: زنده ياد هوشنگ گُلشيري، محمّد حقوقي، جليل دوستخواه و
فريدون مُختاريان بر قُلّه ي ِ كوه صُفّه در جنوب ِ اصفهان - آذرماه 1343
پنج شعر تازه از محمّد حقوقي
با حرف هاي رنگي1
و تنها يك واژه
شاخك هاي او را لرزاند
كه بال هاش به دور افتاد
در هواي آبي با چرخي بلند
در آسمانه هاي كوتاه
تا فرود
بر گلبرگ روان بر بستر آب؛
درست رو به نيمكت ِ آشناي ِ او:
نگران ِ سنجاقك
كه نِرودا نام ِ خود را
با حرف هاي بنفش و آبي
نارنجي و عنّابي
بر بالاي ِ نخستين سطر ِ شاعر
خواهد نوشت.
تا نظم ِ هندسي ِ واژه ها 2
دامن ِ بلندش را
ماهور به ماهور
فراهم مي چيند
خورشيد ِ پير
و غُبار سياش
موج به موج
در بركه مي شويَد
ماه ِ جوان
غروب ِ غروبگاهي
در آغاز ِ غريو ِ غوك ...
ديگر تماشاي چه مي كني
شاعر ِ تنها
برگرد!
ماه و غوك را
بگذار
و از هوا و هياهو
بگذر!
اُجاق ِ هرشبه، سازكن
و اوراق ِ هرشبه، باز
كه باز هنگام ِ نظم ِ هندسي ِ واژه هاست.
ايّام ِ عافيت
و معماري ِ كلام
از آمدن ِ ماه
تا آمدن ِ خورشيد.
در دامنه ي ِ زَمهرير3
از سينه كش ِ "درازكش"
تا شاهسيب ِ "كلنو"
در جاده ي ِ كَل رو،
باز همان پژواك ِ اندوهناك ِ شعر،
كه همچنان چشم به راه ِ تو تنهاست.
چشم به راه ِ تو
تا واژه در واژه
زمان ِ گذران را چنان بفشري تا بفسرد:
تنديسي از يخسنگ هاي تراشيده
در دامنه ي ِ زَمهرير
كه تا پايان ِ جهان نيز
آب
نخواهد
شد.
رو به در ِ سنگي 4
باز
اين نسيم ِ جاده ي ِ جادوست
با موجرنگ ها
و ريگسنگ هاي آشناش
با خزه هاي شناور،
در آب هاي سُرمه اي ِ جاري
-- فرق ِ بَرّاق ِ بنفشه هاي خودروي ِ دو سوي ِ جو --
كه همچنان به كوچه باغ هاي آن سوي پل مي رود؛
رو به در ِ سنگي
سفر ِ نامرئي ِ كوتاه
از خود رفتني
تا
به خود آمدني.
نبودي انگار؟!
من؟! - چرا بودم همين جا!
با نسيم ِ جاده ي ِ جادو
نسيم ِ ساحل ِ "خواجو".
از كوچه هاي نارنجي 5
با بادهاي ِ صبح ِ "ازاكو"
كه از كوچه هاي نارنجي مي گذرد
در گرگ و ميش ِ پگاه
- نگاه!
كه نارنج ها
چگونه تك تك روشن مي شوند.
و باز
ستاره هاي ِ سرگردان در ابرها
واژه هاي ِ بيدار
بر مهتابي ِ شب
شبنم هاي ِ
تا بادهاي صبح ِ "ازاكو"
كه از كو چه هاي نارنجي مي گذرد.
-------------------------------------
يك و دو و سه و پنج، از مجموعه ي ِ لاك پشت ها. چهار از مجموعه ي از ته فصل هاي زمستان.
